1引言：摩西憶述往事以下是摩西在約旦河東的曠野，疏弗對面的亞拉巴，就是在巴蘭和陀弗、拉班、哈洗錄、底撒哈之間，向以色列人所說的話。
1 Sanney kaŋ yaŋ Musa salaŋ Israyla* kulu se neeya: (Waato din i go ganjo ra Urdun* isa se ne-haray, Gooru Beero ra, Sufa jine. Paran da Tofel da Laban da Hazerot da Dizahab tondi kuukey go i windanta.
2從何烈山經過西珥山的路，到達加低斯．巴尼亞，共有十一天的路程。
2 Za Horeb ka Seyir tondo fonda gana ka to Kades-Barneya, a ga to jirbi way cindi fo diraw.
3出埃及以後第四十年十一月一日，摩西照著耶和華吩咐他一切關於以色列人的話，都告訴了他們。
3 A ciya mo, jiiri waytaacanta handu way cindi fa, hando ra jirbi sintina, kala Musa salaŋ Israyla izey se, danga mate kulu kaŋ Rabbi n'a lordi* nd'a i se.
4當時，他已經擊敗了住在希實本的亞摩利人的王西宏，和住在亞斯他錄與以得來的巴珊王噩。
4 Waato kaŋ a na Amorancey bonkoono Sihon kaŋ goro Hesbon wi, nga nda Basan bonkoono Og kaŋ goro Astarot da Edrey ra, gaa no Musa na sanney wo ci.
5摩西在約旦河東的摩押地，開始講解這律法，說：
5 Israyla go Urdun isa se ne-haray Mowab laabo ra, waato kaŋ Musa sintin ka asariya* wo fe.) A ne:
6“耶和華我們的 神，在何烈山告訴我們：‘你們在這山上住夠了；
6 «Rabbi iri Irikoyo salaŋ iri se Horeb tondo cire ka ne: Araŋ ne tondo cire gora wasa.
7現在你們要轉回，起程到亞摩利人的山地去，到那些住在亞拉巴、山地、低地、南地、沿海一帶、迦南人的地、黎巴嫩，直到大河，就是幼發拉底河一帶的地方去。
7 Wa bare k'araŋ dirawo sintin ka koy Amorancey tondi laabey ra, da nangey kulu kaŋ yaŋ ga maan i gaa mo. Wa koy Gooru Beero ra, da tondi kuukey ra, da Safela* ra, da Negeb* ra, da Teeku Beero me gaa, hal a ma koy to Kanaanancey laabo ra, ka koy ka to Liban gaa, ka koy hala isa beero do, kaŋ se i ga ne Ufratis.
8看哪，我把這地擺在你面前，你們要進去，佔領這地為業，就是耶和華向你們列祖亞伯拉罕、以撒、雅各起誓應許給他們和他們的後裔的地。’
8 Wa guna, ay na laabo daŋ araŋ jine. Wa furo k'a sambu. A ga ciya araŋ mayray hari, laabo din kaŋ Rabbi n'a zeyaŋ te araŋ kaayey se, kaŋ yaŋ ga ti Ibrahim da Isaka nda Yakuba. A ne nga g'a no i se d'i dumey se i banda.»
9選立智慧人為首領（出18:13~27）“那時，我曾經對你們說：‘你們的重擔，我獨自一人無法擔當。
9 Ay wo, Musa, ay salaŋ araŋ se waato din ka ne: «Ay hinne si hin k'araŋ jare.
10耶和華你們的 神使你們多起來；你們看，你們今日像天上的星那樣多。
10 Rabbi araŋ Irikoyo n'araŋ tonton hal a go, hunkuna araŋ ga hima danga beene handariyayzey baayaŋ.
11願耶和華你們列祖的 神，使你們比現在更多千倍，又照著他應許你們的話，賜福給你們。
11 (Rabbi Irikoy, araŋ kaayey wano m'araŋ tonton mo koyne hal araŋ ma labu-care sorro zambar danga mate kaŋ araŋ go sohõ. A m'araŋ albarkandi mo, mate kaŋ cine a na alkawli sambu nd'a araŋ se.)
12我獨自一人怎能擔得起你們的重擔、責任和你們爭訟的事呢？
12 Ay ne: Mate n'ay ga te, ay hinne, ay m'araŋ tiŋa d'araŋ jarawo d'araŋ yanjey jare?
13你們要按著支派選出一些有智慧、有見識、有經驗的人，我就立他們作你們的首領。’
13 Wa laakalkooniyaŋ suuban kaŋ yaŋ gonda fahamay mo, kaŋ yaŋ i g'i bay araŋ kundey game ra. Ngey no ay ga daŋ i ma ciya araŋ se dabarikooniyaŋ.»
14你們回答我，說：‘你吩咐我們作的事很好。’
14 Kal araŋ tu ay se ka ne: «Haya kaŋ ni ci ga boori iri m'a te.»
15我就選出你們眾支派中的領袖，就是有智慧有經驗的人；按著你們的支派，立他們作管理你們的首領，就是作千夫長、百夫長、五十夫長、十夫長和其他官長。
15 Woodin boŋ no ay n'araŋ kundey jine borey sambu, laakalkooniyaŋ kaŋ i g'i bay. Ay n'i daŋ i ma ciya araŋ se dabarikooniyaŋ, sanda zambar jine boro, da zangu jine boro, da waygu jine boro, da iway-way wane yaŋ. I ma ciya wongu nyayaŋ araŋ kundey boŋ.
16“那時，我吩咐你們的審判官，說：‘你們在兄弟中聽訟，無論是兄弟彼此訴訟，或是與同居的外地人訴訟，都要按著公義審判。
16 Alwaato din no ay n'araŋ ciitikoy lordi ka ne: «Wa hangan araŋ nya-izey da care game sanney se. Wa cimi ciiti te boro kulu nda nga nya-ize game ra, da ce-yaw mo kaŋ go a do.
17審判的時候，不可偏袒人；無論貴賤尊卑，都要一樣地聽訟；不可怕人的情面，因為審判是屬於 神的；如果你們遇見難斷的案件，可以呈到我這裡來，讓我審斷。’
17 Araŋ ma si baar'a-baar'a te ciiti ra, amma araŋ ma hangan boro kayna se danga mate kaŋ araŋ ga hangan boro beeri se. Wa si humburu boro fo moy, zama ciiti ya Irikoy wane no. Sanni kaŋ mongo araŋ se mo, kal araŋ ma kand'a ay do, ay mo ga hangan a se.»
18那時，我把你們當作的一切事，都吩咐了你們。
18 Ay n'araŋ lordi mo waato din da hay kulu kaŋ araŋ ga hima ka te.
19派人前往窺探迦南地（民13:1~24）“我們照著耶和華我們的 神吩咐我們的，從何烈山起行，走過你們所見那大而可怕的曠野，沿著到亞摩利人山地的路而行；後來到了加低斯．巴尼亞。
19 Iri mo, waato kaŋ iri tun Horeb, iri bisa saaji beero kaŋ ga humburandi din kulu ra, nga kaŋ araŋ di Amorancey tudey laabo fonda gaa, mate kaŋ Rabbi iri Irikoyo n'iri lordi nd'a. Iri kaa mo ka to Kades-Barneya.
20我對你們說：‘你們已經到了亞摩利人的山地，就是耶和華我們的 神賜給我們的。
20 Kal ay ne araŋ se: «Araŋ to Amorancey tudey laabo ra, nga kaŋ Rabbi iri Irikoyo ga ba k'iri no.
21看哪，耶和華你的 神已經把這地擺在你面前；你要照著耶和華你列祖的 神告訴你的上去，佔領那地；不要害怕，也不要驚惶。’
21 A go, Rabbi ni Irikoyo na laabo daŋ ni jine. Ma ziji k'a sambu, mate kaŋ Rabbi ni kaayey Irikoyo ci ni se. Ma si humburu, ni bine-gaabo ma si bu mo.»
22你們眾人都走到我這裡來，說：‘我們要先派些人去，替我們窺探那地，然後把我們上去該走哪一條路，該進哪些城，向我們回報。’
22 Amma araŋ boro fo kulu maan ay gaa ka ne: «Iri ga boroyaŋ donton iri jine, i ma laabo guna iri se. I ma kande iri se baaru: fonda kaŋ iri ga gana ka furo nd'a, da kwaarey mo kaŋ do iri ga koy.»
23這話我很同意，就從你們中間選了十二個人，每支派一人。
23 Sanno din mo kaan ay se gumo. Ay n'araŋ boro way cindi hinka suuban, boro fo kunda kulu se.
24於是他們轉身出發，上了山地，到了以實各谷，窺探那地。
24 I bare mo ka kaaru tudey laabo ra, ka kaa Eskol gooro ra, k'a guna.
25他們手裡拿著那地的果子，帶下來到我們這裡，並且向我們回報，說：‘耶和華我們的 神要賜給我們的地是美地。’
25 I na laabo albarka sambu ngey kambey ra ka zumbu nd'a iri do. I kande iri se baaru ka ne: «Laabu hanno no kaŋ Rabbi iri Irikoyo ga ba k'iri no.»
26眾民缺乏信心（民13:25~33）“但你們不肯上去，竟違背了耶和華你們的 神的吩咐；
26 Kulu nda yaadin, araŋ wangu ka ziji ka koy, amma araŋ murte Rabbi araŋ Irikoyo lordo gaa.
27你們在帳幕裡抱怨，說：‘耶和華因為恨我們，所以把我們從埃及地領出來，要把我們交在亞摩利人手中，消滅我們。
27 Araŋ guuni-guuni mo araŋ kuuru-fuwey ra ka ne: «Zama Rabbi konna iri, a se no a n'iri kaa Misira laabo ra, k'iri daŋ Amorancey kambe ra, zama i m'iri halaci.
28我們上哪裡去呢？我們的兄弟使我們心灰意冷，說：那地的人比我們高大；他們的城邑又大又堅固，高聳入天；我們在那裡還看見有亞衲族的人。’
28 Man no iri ga ziji ka koy? Iri nya-izey n'iri bine-gaabo wi ka ne: ‹Borey din bisa iri wargayaŋ da kuuyaŋ mo. I kwaarey mo, ibambata yaŋ no kaŋ yaŋ birni cinari ga to hala beene. Iri di Anak izeyaŋ zaati noodin.› »
29我就對你們說：‘不要驚恐，不要害怕他們。
29 Kal ay ne araŋ se: «Wa si joote, wa si humbur'ey mo.
30耶和華你們的 神，就是那走在你們前面的那一位，他必為你們作戰，好像他在埃及，在你們面前，為你們所行的一切一樣，
30 Rabbi araŋ Irikoyo kaŋ ga furo araŋ jine, nga no ga wongu araŋ se. A ga goy araŋ se hay kulu boŋ kaŋ a te araŋ se araŋ jine Misira laabo ra.
31並且在曠野裡，你們也看見了耶和華你們的 神，怎樣在你們所行的一切路上，背負你們，好像人背負自己的兒子一樣，直到你們來到了這地方。’
31 Ganjo ra mo, ni di mate kaŋ Rabbi ni Irikoyo n'araŋ jare, mate kaŋ boro ga te nga ize aru se. A konda araŋ fonda kaŋ araŋ gana kulu ra, hal araŋ kaa ka to nango wo.»
32雖然這樣，你們還是不信耶和華你們的 神；
32 Amma sanno din ra, araŋ mana Rabbi araŋ Irikoyo cimandi.
33他在路上走在你們前面，為你們尋找安營的地方；夜間用火柱，日間用雲彩，指示你們當走的路。
33 Nga no ka furo araŋ jine fonda ra ka nangu ceeci araŋ se kaŋ araŋ ga zumbu ka sinji. A go danji ra cin haray, zama a m'araŋ cabe fonda kaŋ araŋ ga hima ka gana, a go buro ra zaari haray mo.
34眾民的懲罰（民14:20~45）“耶和華聽見了你們說話的聲音，就惱怒，起誓說：
34 Rabbi maa araŋ sanney jinde, a te bine mo ka ze ka ne:
35‘這個邪惡世代的人，連一個也不能看見我起誓應許賜給他們列祖的美地；
35 «Zamana laalo wo borey ra, baa afolloŋ si no kaŋ ga di laabu hanna din, wo kaŋ ay ze ka ne ay g'a no araŋ kaayey se.
36只有耶孚尼的兒子迦勒可以看見；並且我要把他踏過的地賜給他和他的子孫，因為他專心跟從了我耶和華。’
36 Kala day Kaleb Yefunna izo hinne, nga wo ga di a. Laabo kaŋ a taamu din, a se no ay g'a no, nga nda nga izey, zama a na Rabbi gana nda bine folloŋ.»
37因為你們的緣故，耶和華也向我發怒，說：‘你也不能進入那地；
37 Koyne, Rabbi futu ay se araŋ sabbay se, ka ne: «Ni bumbo mo, ni si furo laabo din ra,
38但是站在你面前侍候你的嫩的兒子約書亞，他可以進到那裡去；你要鼓勵他，因為他要使以色列人承受那地為業。
38 amma ni zanka Yasuwa, Nun izo, nga wo ga furo a ra. Kala ni m'a bina gaabandi, zama a do no Israyla ga laabo tubu.
39還有你們的小孩子，你們說要被擄掠的，和你們的兒女，就是今天還不知道善惡的，他們都要進入那地；我要把那地賜給他們，他們要佔領那地。
39 Araŋ zankey, d'araŋ izey mo, kaŋ yaŋ araŋ ne i ga ciya wongu kuyaŋ hari, kaŋ yaŋ hunkuna i sinda fayanka, ihanno wala ilaalo boŋ, ngey wo ga furo a ra. I se mo no ay g'a no, a ma ciya i mayray hari.
40至於你們，你們要轉回，經往紅海的路，起程到曠野裡去。’
40 Amma araŋ wo, kal araŋ ma bare k'araŋ dirawo sintin ka koy ganjo ra Teeku Cira fonda boŋ.»
41“那時你們回答我，說：‘我們得罪了耶和華；現在我們願意照著耶和華我們 神的一切吩咐，上去作戰。’於是你們都預備了兵器，輕率地上山去了。
41 Waato din gaa no araŋ tu ay se ka ne: «Iri na zunubi te Rabbi se. Iri ga ziji ka koy ka wongu, sanda mate kaŋ Rabbi iri Irikoyo n'iri lordi nd'a.» Kal araŋ boro fo kulu na nga wongu jinay koto ka ne a manti hay fo no araŋ ma ziji hala tudey laabo ra.
42耶和華對我說：‘你要對他們說：“你們不要上去，也不要作戰，因為我不在你們中間，免得你們在仇敵面前被擊敗。”’
42 Amma Rabbi ne ay se: «Ma ci i se ka ne: Wa si ziji. Wa si koy ka wongu mo, zama ay si araŋ game ra, zama araŋ ibarey ma si araŋ kar ka zeeri.»
43我就告訴你們，你們卻不聽從，竟違背耶和華的吩咐，擅自上山去了。
43 Ay binde salaŋ araŋ se, amma araŋ wangu ka maa. Araŋ murte mo Rabbi lordo gaa. Araŋ koy da farrati ka ziji hala tudey laabo ra.
44住在那山上的亞摩利人，就出來攻擊你們，好像蜂群一樣追趕你們，在西珥擊殺你們，直到何珥瑪。
44 Amorancey mo kaŋ yaŋ go noodin tudey laabo ra da goray fatta araŋ gaa k'araŋ gaaray danga yu hamni yaŋ cine. I n'araŋ kar ka zeeri mo za Seyir tondo gaa ka koy to hala Horma.
45你們就回來，在耶和華面前哭，但耶和華不聽你們的聲音，也不向你們側耳。
45 Waato gaa no araŋ ye ka kaa ka hẽ Rabbi jine. Amma Rabbi mana hangan araŋ jindey se, a mana araŋ saal mo.
46於是你們在加低斯住了許多日子。”
46 Kal araŋ goro noodin Kades jirbi boobo, jirbey kaŋ araŋ gay noodin lasaabo boŋ.