1引言：摩西忆述往事
1 Sanney kaŋ yaŋ Musa salaŋ Israyla* kulu se neeya: (Waato din i go ganjo ra Urdun* isa se ne-haray, Gooru Beero ra, Sufa jine. Paran da Tofel da Laban da Hazerot da Dizahab tondi kuukey go i windanta.
2从何烈山经过西珥山的路，到达加低斯．巴尼亚，共有十一天的路程。
2 Za Horeb ka Seyir tondo fonda gana ka to Kades-Barneya, a ga to jirbi way cindi fo diraw.
3出埃及以后第四十年十一月一日，摩西照着耶和华吩咐他一切关于以色列人的话，都告诉了他们。
3 A ciya mo, jiiri waytaacanta handu way cindi fa, hando ra jirbi sintina, kala Musa salaŋ Israyla izey se, danga mate kulu kaŋ Rabbi n'a lordi* nd'a i se.
4当时，他已经击败了住在希实本的亚摩利人的王西宏，和住在亚斯他录与以得来的巴珊王噩。
4 Waato kaŋ a na Amorancey bonkoono Sihon kaŋ goro Hesbon wi, nga nda Basan bonkoono Og kaŋ goro Astarot da Edrey ra, gaa no Musa na sanney wo ci.
5摩西在约旦河东的摩押地，开始讲解这律法，说：
5 Israyla go Urdun isa se ne-haray Mowab laabo ra, waato kaŋ Musa sintin ka asariya* wo fe.) A ne:
6“耶和华我们的 神，在何烈山告诉我们：‘你们在这山上住够了；
6 «Rabbi iri Irikoyo salaŋ iri se Horeb tondo cire ka ne: Araŋ ne tondo cire gora wasa.
7现在你们要转回，起程到亚摩利人的山地去，到那些住在亚拉巴、山地、低地、南地、沿海一带、迦南人的地、黎巴嫩，直到大河，就是幼发拉底河一带的地方去。
7 Wa bare k'araŋ dirawo sintin ka koy Amorancey tondi laabey ra, da nangey kulu kaŋ yaŋ ga maan i gaa mo. Wa koy Gooru Beero ra, da tondi kuukey ra, da Safela* ra, da Negeb* ra, da Teeku Beero me gaa, hal a ma koy to Kanaanancey laabo ra, ka koy ka to Liban gaa, ka koy hala isa beero do, kaŋ se i ga ne Ufratis.
8看哪，我把这地摆在你面前，你们要进去，占领这地为业，就是耶和华向你们列祖亚伯拉罕、以撒、雅各起誓应许给他们和他们的后裔的地。’
8 Wa guna, ay na laabo daŋ araŋ jine. Wa furo k'a sambu. A ga ciya araŋ mayray hari, laabo din kaŋ Rabbi n'a zeyaŋ te araŋ kaayey se, kaŋ yaŋ ga ti Ibrahim da Isaka nda Yakuba. A ne nga g'a no i se d'i dumey se i banda.»
9选立智慧人为首领（出18:13-27）“那时，我曾经对你们说：‘你们的重担，我独自一人无法担当。
9 Ay wo, Musa, ay salaŋ araŋ se waato din ka ne: «Ay hinne si hin k'araŋ jare.
10耶和华你们的 神使你们多起来；你们看，你们今日像天上的星那样多。
10 Rabbi araŋ Irikoyo n'araŋ tonton hal a go, hunkuna araŋ ga hima danga beene handariyayzey baayaŋ.
11愿耶和华你们列祖的 神，使你们比现在更多千倍，又照着他应许你们的话，赐福给你们。
11 (Rabbi Irikoy, araŋ kaayey wano m'araŋ tonton mo koyne hal araŋ ma labu-care sorro zambar danga mate kaŋ araŋ go sohõ. A m'araŋ albarkandi mo, mate kaŋ cine a na alkawli sambu nd'a araŋ se.)
12我独自一人怎能担得起你们的重担、责任和你们争讼的事呢？
12 Ay ne: Mate n'ay ga te, ay hinne, ay m'araŋ tiŋa d'araŋ jarawo d'araŋ yanjey jare?
13你们要按着支派选出一些有智慧、有见识、有经验的人，我就立他们作你们的首领。’
13 Wa laakalkooniyaŋ suuban kaŋ yaŋ gonda fahamay mo, kaŋ yaŋ i g'i bay araŋ kundey game ra. Ngey no ay ga daŋ i ma ciya araŋ se dabarikooniyaŋ.»
14你们回答我，说：‘你吩咐我们作的事很好。’
14 Kal araŋ tu ay se ka ne: «Haya kaŋ ni ci ga boori iri m'a te.»
15我就选出你们众支派中的领袖，就是有智慧有经验的人；按着你们的支派，立他们作管理你们的首领，就是作千夫长、百夫长、五十夫长、十夫长和其他官长。
15 Woodin boŋ no ay n'araŋ kundey jine borey sambu, laakalkooniyaŋ kaŋ i g'i bay. Ay n'i daŋ i ma ciya araŋ se dabarikooniyaŋ, sanda zambar jine boro, da zangu jine boro, da waygu jine boro, da iway-way wane yaŋ. I ma ciya wongu nyayaŋ araŋ kundey boŋ.
16“那时，我吩咐你们的审判官，说：‘你们在兄弟中听讼，无论是兄弟彼此诉讼，或是与同居的外地人诉讼，都要按着公义审判。
16 Alwaato din no ay n'araŋ ciitikoy lordi ka ne: «Wa hangan araŋ nya-izey da care game sanney se. Wa cimi ciiti te boro kulu nda nga nya-ize game ra, da ce-yaw mo kaŋ go a do.
17审判的时候，不可偏袒人；无论贵贱尊卑，都要一样地听讼；不可怕人的情面，因为审判是属于 神的；如果你们遇见难断的案件，可以呈到我这里来，让我审断。’
17 Araŋ ma si baar'a-baar'a te ciiti ra, amma araŋ ma hangan boro kayna se danga mate kaŋ araŋ ga hangan boro beeri se. Wa si humburu boro fo moy, zama ciiti ya Irikoy wane no. Sanni kaŋ mongo araŋ se mo, kal araŋ ma kand'a ay do, ay mo ga hangan a se.»
18那时，我把你们当作的一切事，都吩咐了你们。
18 Ay n'araŋ lordi mo waato din da hay kulu kaŋ araŋ ga hima ka te.
19派人前往窥探迦南地（民13:1-24）“我们照着耶和华我们的 神吩咐我们的，从何烈山起行，走过你们所见那大而可怕的旷野，沿着到亚摩利人山地的路而行；后来到了加低斯．巴尼亚。
19 Iri mo, waato kaŋ iri tun Horeb, iri bisa saaji beero kaŋ ga humburandi din kulu ra, nga kaŋ araŋ di Amorancey tudey laabo fonda gaa, mate kaŋ Rabbi iri Irikoyo n'iri lordi nd'a. Iri kaa mo ka to Kades-Barneya.
20我对你们说：‘你们已经到了亚摩利人的山地，就是耶和华我们的 神赐给我们的。
20 Kal ay ne araŋ se: «Araŋ to Amorancey tudey laabo ra, nga kaŋ Rabbi iri Irikoyo ga ba k'iri no.
21看哪，耶和华你的 神已经把这地摆在你面前；你要照着耶和华你列祖的 神告诉你的上去，占领那地；不要害怕，也不要惊惶。’
21 A go, Rabbi ni Irikoyo na laabo daŋ ni jine. Ma ziji k'a sambu, mate kaŋ Rabbi ni kaayey Irikoyo ci ni se. Ma si humburu, ni bine-gaabo ma si bu mo.»
22你们众人都走到我这里来，说：‘我们要先派些人去，替我们窥探那地，然后把我们上去该走哪一条路，该进哪些城，向我们回报。’
22 Amma araŋ boro fo kulu maan ay gaa ka ne: «Iri ga boroyaŋ donton iri jine, i ma laabo guna iri se. I ma kande iri se baaru: fonda kaŋ iri ga gana ka furo nd'a, da kwaarey mo kaŋ do iri ga koy.»
23这话我很同意，就从你们中间选了十二个人，每支派一人。
23 Sanno din mo kaan ay se gumo. Ay n'araŋ boro way cindi hinka suuban, boro fo kunda kulu se.
24于是他们转身出发，上了山地，到了以实各谷，窥探那地。
24 I bare mo ka kaaru tudey laabo ra, ka kaa Eskol gooro ra, k'a guna.
25他们手里拿着那地的果子，带下来到我们这里，并且向我们回报，说：‘耶和华我们的 神要赐给我们的地是美地。’
25 I na laabo albarka sambu ngey kambey ra ka zumbu nd'a iri do. I kande iri se baaru ka ne: «Laabu hanno no kaŋ Rabbi iri Irikoyo ga ba k'iri no.»
26众民缺乏信心（民13:25-33）“但你们不肯上去，竟违背了耶和华你们的 神的吩咐；
26 Kulu nda yaadin, araŋ wangu ka ziji ka koy, amma araŋ murte Rabbi araŋ Irikoyo lordo gaa.
27你们在帐幕里抱怨，说：‘耶和华因为恨我们，所以把我们从埃及地领出来，要把我们交在亚摩利人手中，消灭我们。
27 Araŋ guuni-guuni mo araŋ kuuru-fuwey ra ka ne: «Zama Rabbi konna iri, a se no a n'iri kaa Misira laabo ra, k'iri daŋ Amorancey kambe ra, zama i m'iri halaci.
28我们上哪里去呢？我们的兄弟使我们心灰意冷，说：那地的人比我们高大；他们的城邑又大又坚固，高耸入天；我们在那里还看见有亚衲族的人。’
28 Man no iri ga ziji ka koy? Iri nya-izey n'iri bine-gaabo wi ka ne: ‹Borey din bisa iri wargayaŋ da kuuyaŋ mo. I kwaarey mo, ibambata yaŋ no kaŋ yaŋ birni cinari ga to hala beene. Iri di Anak izeyaŋ zaati noodin.› »
29我就对你们说：‘不要惊恐，不要害怕他们。
29 Kal ay ne araŋ se: «Wa si joote, wa si humbur'ey mo.
30耶和华你们的 神，就是那走在你们前面的那一位，他必为你们作战，好像他在埃及，在你们面前，为你们所行的一切一样，
30 Rabbi araŋ Irikoyo kaŋ ga furo araŋ jine, nga no ga wongu araŋ se. A ga goy araŋ se hay kulu boŋ kaŋ a te araŋ se araŋ jine Misira laabo ra.
31并且在旷野里，你们也看见了耶和华你们的 神，怎样在你们所行的一切路上，背负你们，好像人背负自己的儿子一样，直到你们来到了这地方。’
31 Ganjo ra mo, ni di mate kaŋ Rabbi ni Irikoyo n'araŋ jare, mate kaŋ boro ga te nga ize aru se. A konda araŋ fonda kaŋ araŋ gana kulu ra, hal araŋ kaa ka to nango wo.»
32虽然这样，你们还是不信耶和华你们的 神；
32 Amma sanno din ra, araŋ mana Rabbi araŋ Irikoyo cimandi.
33他在路上走在你们前面，为你们寻找安营的地方；夜间用火柱，日间用云彩，指示你们当走的路。
33 Nga no ka furo araŋ jine fonda ra ka nangu ceeci araŋ se kaŋ araŋ ga zumbu ka sinji. A go danji ra cin haray, zama a m'araŋ cabe fonda kaŋ araŋ ga hima ka gana, a go buro ra zaari haray mo.
34众民的惩罚（民14:20-45）“耶和华听见了你们说话的声音，就恼怒，起誓说：
34 Rabbi maa araŋ sanney jinde, a te bine mo ka ze ka ne:
35‘这个邪恶世代的人，连一个也不能看见我起誓应许赐给他们列祖的美地；
35 «Zamana laalo wo borey ra, baa afolloŋ si no kaŋ ga di laabu hanna din, wo kaŋ ay ze ka ne ay g'a no araŋ kaayey se.
36只有耶孚尼的儿子迦勒可以看见；并且我要把他踏过的地赐给他和他的子孙，因为他专心跟从了我耶和华。’
36 Kala day Kaleb Yefunna izo hinne, nga wo ga di a. Laabo kaŋ a taamu din, a se no ay g'a no, nga nda nga izey, zama a na Rabbi gana nda bine folloŋ.»
37因为你们的缘故，耶和华也向我发怒，说：‘你也不能进入那地；
37 Koyne, Rabbi futu ay se araŋ sabbay se, ka ne: «Ni bumbo mo, ni si furo laabo din ra,
38但是站在你面前侍候你的嫩的儿子约书亚，他可以进到那里去；你要鼓励他，因为他要使以色列人承受那地为业。
38 amma ni zanka Yasuwa, Nun izo, nga wo ga furo a ra. Kala ni m'a bina gaabandi, zama a do no Israyla ga laabo tubu.
39还有你们的小孩子，你们说要被掳掠的，和你们的儿女，就是今天还不知道善恶的，他们都要进入那地；我要把那地赐给他们，他们要占领那地。
39 Araŋ zankey, d'araŋ izey mo, kaŋ yaŋ araŋ ne i ga ciya wongu kuyaŋ hari, kaŋ yaŋ hunkuna i sinda fayanka, ihanno wala ilaalo boŋ, ngey wo ga furo a ra. I se mo no ay g'a no, a ma ciya i mayray hari.
40至于你们，你们要转回，经往红海的路，起程到旷野里去。’
40 Amma araŋ wo, kal araŋ ma bare k'araŋ dirawo sintin ka koy ganjo ra Teeku Cira fonda boŋ.»
41“那时你们回答我，说：‘我们得罪了耶和华；现在我们愿意照着耶和华我们 神的一切吩咐，上去作战。’于是你们都预备了兵器，轻率地上山去了。
41 Waato din gaa no araŋ tu ay se ka ne: «Iri na zunubi te Rabbi se. Iri ga ziji ka koy ka wongu, sanda mate kaŋ Rabbi iri Irikoyo n'iri lordi nd'a.» Kal araŋ boro fo kulu na nga wongu jinay koto ka ne a manti hay fo no araŋ ma ziji hala tudey laabo ra.
42耶和华对我说：‘你要对他们说：“你们不要上去，也不要作战，因为我不在你们中间，免得你们在仇敌面前被击败。”’
42 Amma Rabbi ne ay se: «Ma ci i se ka ne: Wa si ziji. Wa si koy ka wongu mo, zama ay si araŋ game ra, zama araŋ ibarey ma si araŋ kar ka zeeri.»
43我就告诉你们，你们却不听从，竟违背耶和华的吩咐，擅自上山去了。
43 Ay binde salaŋ araŋ se, amma araŋ wangu ka maa. Araŋ murte mo Rabbi lordo gaa. Araŋ koy da farrati ka ziji hala tudey laabo ra.
44住在那山上的亚摩利人，就出来攻击你们，好像蜂群一样追赶你们，在西珥击杀你们，直到何珥玛。
44 Amorancey mo kaŋ yaŋ go noodin tudey laabo ra da goray fatta araŋ gaa k'araŋ gaaray danga yu hamni yaŋ cine. I n'araŋ kar ka zeeri mo za Seyir tondo gaa ka koy to hala Horma.
45你们就回来，在耶和华面前哭，但耶和华不听你们的声音，也不向你们侧耳。
45 Waato gaa no araŋ ye ka kaa ka hẽ Rabbi jine. Amma Rabbi mana hangan araŋ jindey se, a mana araŋ saal mo.
46于是你们在加低斯住了许多日子。”
46 Kal araŋ goro noodin Kades jirbi boobo, jirbey kaŋ araŋ gay noodin lasaabo boŋ.