¹After these things Jesus went over the sea of Galilee, which is the sea of Tiberias.

¹Sa human niining mga butanga, si Jesus milakat ngadto sa tabok sa dagat sa Galilea, nga mao ang dagat sa Tiberias.

²And a great multitude followed him, because they saw his miracles which he did on them that were diseased.

²Ug usa ka dakung panon sa katawohan mingnunot kaniya, kay hingkit-an nila ang mga katingalahan nga iyang gibuhat kanila sa mga masakiton.

³And Jesus went up into a mountain, and there he sat with his disciples.

³Ug si Jesus mitungas sa bukid, ug didto milingkod uban sa iyang mga tinon-an.

⁴And the passover, a feast of the Jews, was nigh.

⁴Karon ang pasko, ang fiesta sa mga Judio, nagakahaduol.

⁵When Jesus then lifted up his eyes, and saw a great company come unto him, he saith unto Philip, Whence shall we buy bread, that these may eat?

⁵Busa si Jesus, sa giyahat ang iyang mga mata, ug sa nakita nga ang usa ka dakung panon sa katawohan nagapadulong kaniya, miingon kang Felipe: Asa kita magpalit ug tinapay aron kini sila makakaon?

⁶And this he said to prove him: for he himself knew what he would do.

⁶Ug kini iyang gipamulong sa pagsulay kaniya: kay siya sa iyang kaugalingon nahibalo kong unsa ang iyang pagabuhaton.

⁷Philip answered him, Two hundred pennyworth of bread is not sufficient for them, that every one of them may take a little.

⁷Si Felipe mitubag kaniya: Duha ka gatus ka denario nga tinapay dili paigo alang kanila aron ang tagsatagsa makakuha ug diyutay.

⁸One of his disciples, Andrew, Simon Peter's brother, saith unto him,

⁸Usa sa iyang mga tinon-an, si Andres, ang igsoon ni Simon Pedro, miingon kaniya:

⁹There is a lad here, which hath five barley loaves, and two small fishes: but what are they among so many?

⁹Mayusadinhikabatangalalakenga adunay lima ka tinapay nga cebada, ug duha ka isda, apan mag-unsa man kini alang niining gidaghanon?

¹⁰And Jesus said, Make the men sit down. Now there was much grass in the place. So the men sat down, in number about five thousand.

¹⁰Si Jesus miingon: Palingkora ang mga tawo. Karon, may daghang balili niadtong dapita. Busa ang mga tawo nanglingkod, sa gidaghanon nga may lima ka libo.

¹¹And Jesus took the loaves; and when he had given thanks, he distributed to the disciples, and the disciples to them that were set down; and likewise of the fishes as much as they would.

¹¹Busa mikuha si Jesus sa mga tinapay, ug sa nakapasalamat, gibahinbahin niya kini sa mga tinon-an, ug ang mga tinon-an sa mga nanaglingkod; ingon man usab ang mga isda kutob sa ilang buot.

¹²When they were filled, he said unto his disciples, Gather up the fragments that remain, that nothing be lost.

¹²Ug sa nangabusog na sila, miingon siya sa iyang mga tinon-an: Tiguma ninyo ang mga tinipik nga nanghibilin aron walay mausik.

¹³Therefore they gathered them together, and filled twelve baskets with the fragments of the five barley loaves, which remained over and above unto them that had eaten.

¹³Busa gitigum nila, ug napuno ang napulo ug duha ka bukag sa mga tinipik gikan sa lima ka tinapay nga cebada nga nanghibilin niadtong nagpakakaon.

¹⁴Then those men, when they had seen the miracle that Jesus did, said, This is of a truth that prophet that should come into the world.

¹⁴Busa sa pagkakita sa mga tawo sa ilhanan nga iyang gibuhat, nanag-ingon sila: Kini sa pagkamatuod mao gayud ang Manalagna nga nagaanhi sa kalibutan.

¹⁵When Jesus therefore perceived that they would come and take him by force, to make him a king, he departed again into a mountain himself alone.

¹⁵Busa si Jesus, sa nasabut niya nga sila moadto kaniya sa pagkuha nga pinugos, aron pagbuhat kaniya nga hari, mibalik sa bukid nga siya lamang usara.

¹⁶And when even was now come, his disciples went down unto the sea,

¹⁶Ug sa ming-abut ang kahaponon, ang iyang mga tinon-an nanglugsong sa dagat.

¹⁷And entered into a ship, and went over the sea toward Capernaum. And it was now dark, and Jesus was not come to them.

¹⁷Ug nanakay sila sa sakayan, ug mitabok sa dagat ngadto sa Capernaum. Ug mangitngit na kadto, ug si Jesus wala pa mahiabut kanila.

¹⁸And the sea arose by reason of a great wind that blew.

¹⁸Ug mitubo ang dagat tungod sa dakung hangin nga mihuros.

¹⁹So when they had rowed about five and twenty or thirty furlongs, they see Jesus walking on the sea, and drawing nigh unto the ship: and they were afraid.

¹⁹Busa sa nakagaud na sila ug may lima kun unom ka kilometro, nakita nila si Jesus nga nagalakaw sa ibabaw sa dagat, ug miduol sa sakayan; ug nangahadlok sila.

²⁰But he saith unto them, It is I; be not afraid.

²⁰Apan siya miingon kanila: Ako man kini, dili kamo mangahadlok.

²¹Then they willingly received him into the ship: and immediately the ship was at the land whither they went.

²¹Busa buot nilang dawaton siya sa sakayan, ug gilayon ang sakayan miabut sa yuta nga ilang gipadulngan.

²²The day following, when the people which stood on the other side of the sea saw that there was none other boat there, save that one whereinto his disciples were entered, and that Jesus went not with his disciples into the boat, but that his disciples were gone away alone;

²²Sa sunod nga adlaw ang panon sa katawohan nga nanagtindog sa tabok nga daplin sa dagat nakakita nga walay laing sakayan didto, gawas sa usa lamang, ug nga si Jesus wala mosulod sa sakayan kauban sa iyang mga tinon-an, apan nga ang iyang mga tinon-an nangadto nga sila lamang.

²³(Howbeit there came other boats from Tiberias nigh unto the place where they did eat bread, after that the Lord had given thanks:)

²³(Bisan pa, may nangabut nga mga sakayan gikan sa Tiberias, duol sa dapit diin sila nagkaon sa tinapay sa tapus ang Ginoo makapasalamat):

²⁴When the people therefore saw that Jesus was not there, neither his disciples, they also took shipping, and came to Capernaum, seeking for Jesus.

²⁴Sa hingkit-an sa panon sa katawohan nga wala didto si Jesus, bisan ang iyang mga tinon-an, sila gayud nanakay sa mga sakayan, ug nangadto sa Capernaum nga nagapangita kang Jesus.

²⁵And when they had found him on the other side of the sea, they said unto him, Rabbi, when camest thou hither?

²⁵Ug sa ilang hingkit-an siya sa tabok sa dagat, sila miingon kaniya: Rabbi, kanus-a ikaw moanhi dinhi?

²⁶Jesus answered them and said, Verily, verily, I say unto you, Ye seek me, not because ye saw the miracles, but because ye did eat of the loaves, and were filled.

²⁶Si Jesus mitubag kanila ug miingon: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, naga-ingon ako kaninyo: Nangita kamo kanako dili tungod kay kamo nakakita sa mga katingalahan, kondili tungod kay nakakaon kamo sa tinapay ug nangabusog.

²⁷Labour not for the meat which perisheth, but for that meat which endureth unto everlasting life, which the Son of man shall give unto you: for him hath God the Father sealed.

²⁷Maghago kamo, dili alang sa kalan-on nga mawala, kondili alang sa kalan-on nga magapadayon ngadto sa kinabuhi nga walay katapusan, nga igahatag kaninyo sa Anak sa tawo, kay kaniya ang Amahan, ang Dios nagtimaan.

²⁸Then said they unto him, What shall we do, that we might work the works of God?

²⁸Busa sila nanag-ingon kaniya: Unsay among pagabuhaton aron among mahimo ang buhat sa Dios?

²⁹Jesus answered and said unto them, This is the work of God, that ye believe on him whom he hath sent.

²⁹Si Jesus mitubag ug miingon kanila: Kini mao ang buhat sa Dios, nga kamo managtoo kaniya nga iyang gisugo.

³⁰They said therefore unto him, What sign shewest thou then, that we may see, and believe thee? what dost thou work?

³⁰Busa sila miingon kaniya: Unsa man diay ang ilhanan nga gibuhat mo, aron kami makakita ug motoo kanimo? Unsay imong gibuhat?

³¹Our fathers did eat manna in the desert; as it is written, He gave them bread from heaven to eat.

³¹Ang among mga ginikanan naka kaon sa mana sa kamingawan, ingon sa nahasulat: Iyang gihatagan sila ug tinapay gikan sa langit aron ilang pagakan-on.

³²Then Jesus said unto them, Verily, verily, I say unto you, Moses gave you not that bread from heaven; but my Father giveth you the true bread from heaven.

³²Busa si Jesus miingon kanila: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, naga-ingon ako kaninyo: Dili si Moises ang naghatag kaninyo sa tinapay nga gikan sa langit, kondili ang akong Amahan mao ang naghatag kaninyo sa matuod nga tinapay nga gikan sa langit.

³³For the bread of God is he which cometh down from heaven, and giveth life unto the world.

³³Kay ang tinapay sa Dios mao kadtong nanaug nga gikan sa langit, ug nagahatag ug kinabuhi sa kalibutan.

³⁴Then said they unto him, Lord, evermore give us this bread.

³⁴Busa sila nag-ingon kaniya: Ginoo, hatagi kami kanunay niini nga tinapay.

³⁵And Jesus said unto them, I am the bread of life: he that cometh to me shall never hunger; and he that believeth on me shall never thirst.

³⁵Si Jesus miingon kanila: Ako mao ang tinapay sa kinabuhi. Ang moari kanako dili gayud gutumon, ug ang motoo kanako dili na gayud uhawon.

³⁶But I said unto you, That ye also have seen me, and believe not.

³⁶Apan ako nagaingon kaninyo, nga kamo nakakita kanako, apan wala motoo.

³⁷All that the Father giveth me shall come to me; and him that cometh to me I will in no wise cast out.

³⁷Ang tanan nga gihatag kanako sa Amahan moduol kanako, ug ang moduol kanako dili ko gayud isalikway.

³⁸For I came down from heaven, not to do mine own will, but the will of him that sent me.

³⁸Kay nanaug ako gikan sa langit, dili sa pagbuhat sa akong kaugalingong kabubut-on, kondili sa kabubut-on sa nagsugo kanako.

³⁹And this is the Father's will which hath sent me, that of all which he hath given me I should lose nothing, but should raise it up again at the last day.

³⁹Ug mao kini ang kabubut-on sa nagsugo kanako, nga sa tanan niadtong iyang gihatag kanako walay mawala, kondili nga pagabanhawon ko sila sa katapusan nga adlaw.

⁴⁰And this is the will of him that sent me, that every one which seeth the Son, and believeth on him, may have everlasting life: and I will raise him up at the last day.

⁴⁰Kay kini mao ang kabubut-on sa akong Amahan, nga ang tagsatagsa nga makakita sa Anak, ug motoo kaniya, may kinabuhi nga walay katapusan, ug pagabanhawon ko siya sa katapusan nga adlaw.

⁴¹The Jews then murmured at him, because he said, I am the bread which came down from heaven.

⁴¹Busa ang mga Judio nagabagulbol mahatungod kaniya, tungod kay siya miingon: Ako mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit.

⁴²And they said, Is not this Jesus, the son of Joseph, whose father and mother we know? how is it then that he saith, I came down from heaven?

⁴²Ug sila miingon: Dili ba kini mao si Jesus, ang anak ni Jose, kang kinsang amahan ug inahan along hing-ilhan? Nganong miingon siya karon, Ako nanaug gikan sa langit?

⁴³Jesus therefore answered and said unto them, Murmur not among yourselves.

⁴³Si Jesus mitubag ug miingon kanila: Dili kamo magbagulbol sa inyong kaugalingon.

⁴⁴No man can come to me, except the Father which hath sent me draw him: and I will raise him up at the last day.

⁴⁴Walay tawo nga makaduol kanako, gawas kong ang Amahan nga nagsugo kanako magadala kaniya; ug ako magabanhaw kaniya sa katapusan nga adlaw.

⁴⁵It is written in the prophets, And they shall be all taught of God. Every man therefore that hath heard, and hath learned of the Father, cometh unto me.

⁴⁵Nahasulat sa mga manalagna: Ug ngatanan sila pagatudloan sa Dios. Ang tagsatagsa nga nakadungog gikan sa Amahan, ug nakakat-on, moduol kanako.

⁴⁶Not that any man hath seen the Father, save he which is of God, he hath seen the Father.

⁴⁶Dili kay may bisan kinsa nakakita sa Amahan, kondili ang nagagikan sa Dios, kini nakakita sa Amahan.

⁴⁷Verily, verily, I say unto you, He that believeth on me hath everlasting life.

⁴⁷Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, nagaingon ako kaninyo: Ang motoo may kinabuhi nga walay katapusan.

⁴⁸I am that bread of life.

⁴⁸Ako mao ang tinapay sa kinabuhi.

⁴⁹Your fathers did eat manna in the wilderness, and are dead.

⁴⁹Ang inyong mga ginikanan nanag-pangaon sa mana didto sa kamingawan, ug nangamatay sila.

⁵⁰This is the bread which cometh down from heaven, that a man may eat thereof, and not die.

⁵⁰Kini mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit, aron ang tawo makakaon niana ug dili mamatay.

⁵¹I am the living bread which came down from heaven: if any man eat of this bread, he shall live for ever: and the bread that I will give is my flesh, which I will give for the life of the world.

⁵¹Ako mao ang buhing tinapay nga nanaug gikan sa langit; bisan kinsang tawo nga mokaon niini nga tinapay, siya mabuhi sa gihapon: oo, ug ang tinapay nga akong ihatag mao ang akong unod, alang sa kinabuhi sa kalibutan.

⁵²The Jews therefore strove among themselves, saying, How can this man give us his flesh to eat?

⁵²Busa ang mga Judio nanaglalisay ang usa ug usa nga nagaingon: Unsaon niining tawohana paghatag kanato sa iyang unod aron atong kan-on?

⁵³Then Jesus said unto them, Verily, verily, I say unto you, Except ye eat the flesh of the Son of man, and drink his blood, ye have no life in you.

⁵³Busa si Jesus miingon kanila: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, nagaingon ako kaninyo: Gawas kong kamo mokaon sa unod sa Anak sa tawo ug moinum sa iyang dugo, wala kamoy kinabuhi diha kaninyo.

⁵⁴Whoso eateth my flesh, and drinketh my blood, hath eternal life; and I will raise him up at the last day.

⁵⁴Ang mokaon sa akong unod ug moinum sa akong dugo may kinabuhi nga walay katapusan, ug ako magabanhaw kaniya sa katapusan nga adlaw.

⁵⁵For my flesh is meat indeed, and my blood is drink indeed.

⁵⁵Kay ang akong unod kalan-on gayud, ug ang akong dugo ilimnon gayud.

⁵⁶He that eateth my flesh, and drinketh my blood, dwelleth in me, and I in him.

⁵⁶Ang mokaon sa akong unod ug moinum sa akong dugo magapuyo kanako, ug ako kaniya.

⁵⁷As the living Father hath sent me, and I live by the Father: so he that eateth me, even he shall live by me.

⁵⁷Ingon nga ang buhi nga Amahan nagpadala kanako, ug ako nagakinabuhi tungod sa Amahan, sa mao nga pagkaagi ang mokaon kanako, siya usab mabuhi tungod kanako.

⁵⁸This is that bread which came down from heaven: not as your fathers did eat manna, and are dead: he that eateth of this bread shall live for ever.

⁵⁸Kini mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit; dili ingon sa inyong mga ginikanan nga nanagpangaon sa mana, ug nangamatay; ang mokaon niini nga tinapay mabuhi sa gihapon.

⁵⁹These things said he in the synagogue, as he taught in Capernaum.

⁵⁹Kining mga butanga ginaingon niya sa sinagoga, sa nagapanudlo siya sa Capernaum.

⁶⁰Many therefore of his disciples, when they had heard this, said, This is an hard saying; who can hear it?

⁶⁰Busa daghan sa iyang mga tinon-an, nga sa ilang pagkadungog niini nanag-ingon: Malisud kini nga pulong, kinsay makapatalinghug niini?

⁶¹When Jesus knew in himself that his disciples murmured at it, he said unto them, Doth this offend you?

⁶¹Apan si Jesus, sa hingbaloan niya sa iyang kaugalingon nga ang iyang mga tinon-an nagabagulbol niini, miingon siya kanila: Nakapapangdol ba kini kaninyo?

⁶²What and if ye shall see the Son of man ascend up where he was before?

⁶²Busa unsa man diay kong inyong makita ang Anak sa tawo nga mosaka sa dapit diin siya kaniadto?

⁶³It is the spirit that quickeneth; the flesh profiteth nothing: the words that I speak unto you, they are spirit, and they are life.

⁶³Ang espiritu mao ang nagahatag sa kinabuhi; ang unod walay kapusnan bisan sa unsa: ang mga pulong nga akong gipamulong kaninyo mao ang espiritu, ug ang kinabuhi.

⁶⁴But there are some of you that believe not. For Jesus knew from the beginning who they were that believed not, and who should betray him.

⁶⁴Apan adunay uban kaninyo nga dili motoo. Kay si Jesus nanghibalo sukad sa sinugdan kong kinsa kadtong wala motoo, ug kinsa ang magabudhi kaniya.

⁶⁵And he said, Therefore said I unto you, that no man can come unto me, except it were given unto him of my Father.

⁶⁵Ug siya miingon: Tungod niini nga hinungdan nagaingon ako kaninyo, nga walay tawo makaduol kanako, gawas kong kini gitugot kaniya sa Amahan.

⁶⁶From that time many of his disciples went back, and walked no more with him.

⁶⁶Tungod niini daghan sa iyang mga tinon-an mibiya kaniya, ug wala na mokuyog.

⁶⁷Then said Jesus unto the twelve, Will ye also go away?

⁶⁷Busa si Jesus miingon sa napulo ug duha: Buot ba usab kamo motalikod kanako?

⁶⁸Then Simon Peter answered him, Lord, to whom shall we go? thou hast the words of eternal life.

⁶⁸Si Simon Pedro mitubag kaniya: Ginoo, kang kinsa kami moadto? Ikaw ang may mga pulong sa kinabuhi nga walay katapusan.

⁶⁹And we believe and are sure that thou art that Christ, the Son of the living God.

⁶⁹Ug kami mitoo ug miila nga ikaw mao ang Balaan sa Dios.

⁷⁰Jesus answered them, Have not I chosen you twelve, and one of you is a devil?

⁷⁰Si Jesus mitubag kanila: Wala koba pilia kamong napulo ug duha, ug usa kaninyo maoy usa ka yawa?

⁷¹He spake of Judas Iscariot the son of Simon: for he it was that should betray him, being one of the twelve.

⁷¹Niini nagsulti siya mahitungod kang Judas, ang anak ni Simon Iscariote, kay siya mao ang magatugyan sa pag-budhi kaniya, sanglit usa sa napulo ug duha.