1Proverbs of Solomon, son of David, king of Israel:
1 Diarhebion Solomon fab Dafydd, brenin Israel �
2For knowing wisdom and instruction, For understanding sayings of intelligence,
2 i gael doethineb ac addysg, i ddeall geiriau deallus,
3For receiving the instruction of wisdom, Righteousness, judgment, and uprightness,
3 i dderbyn addysg fuddiol, cyfiawnder, barn, ac uniondeb,
4For giving to simple ones — prudence, To a youth — knowledge and discretion.
4 i roi craffter i'r gwirion, a gwybodaeth a synnwyr i'r ifanc.
5(The wise doth hear and increaseth learning, And the intelligent doth obtain counsels.)
5 Y mae'r doeth yn gwrando ac yn cynyddu mewn dysg, a'r deallus yn ennill medrusrwydd,
6For understanding a proverb and its sweetness, Words of the wise and their acute sayings.
6 i ddeall dameg a'i dehongliad, dywediadau'r doeth a'u posau.
7Fear of Jehovah [is] a beginning of knowledge, Wisdom and instruction fools have despised!
7 Ofn yr ARGLWYDD yw dechrau gwybodaeth, ond y mae ffyliaid yn diystyru doethineb a disgyblaeth.
8Hear, my son, the instruction of thy father, And leave not the law of thy mother,
8 Fy mab, gwrando ar addysg dy dad, paid � gwrthod cyfarwyddyd dy fam;
9For a graceful wreath [are] they to thy head, And chains to thy neck.
9 bydd yn dorch brydferth ar dy ben, ac yn gadwyn am dy wddf.
10My son, if sinners entice thee be not willing.
10 Fy mab, os hudir di gan bechaduriaid, paid � chytuno � hwy.
11If they say, `Come with us, we lay wait for blood, We watch secretly for the innocent without cause,
11 Fe ddywedant, "Tyrd gyda ni, inni gynllwynio i dywallt gwaed, a llechu'n ddiachos yn erbyn y diniwed;
12We swallow them as Sheol — alive, And whole — as those going down [to] the pit,
12 fel Sheol, llyncwn hwy'n fyw ac yn gyfan, fel rhai'n disgyn i'r pwll;
13Every precious substance we find, We fill our houses [with] spoil,
13 fe gymerwn bob math ar gyfoeth, a llenwi ein tai ag ysbail;
14Thy lot thou dost cast among us, One purse is — to all of us.`
14 bwrw dy goelbren gyda ni, a bydd un pwrs rhyngom i gyd."
15My son! go not in the way with them, Withhold thy foot from their path,
15 Fy mab, paid � mynd yr un ffordd � hwy; cadw dy droed oddi ar eu llwybr.
16For their feet to evil do run, And they haste to shed blood.
16 Oherwydd y mae eu traed yn rhuthro at ddrwg, ac yn prysuro i dywallt gwaed.
17Surely in vain is the net spread out before the eyes of any bird.
17 Yn sicr, ofer yw gosod rhwyd yng ngolwg unrhyw aderyn hedegog.
18And they for their own blood lay wait, They watch secretly for their own lives.
18 Am eu gwaed eu hunain y maent yn cynllwynio, ac yn llechu yn eu herbyn eu hunain.
19So [are] the paths of every gainer of dishonest gain, The life of its owners it taketh.
19 Dyma dynged pob un awchus am elw; y mae'n cymryd einioes y sawl a'i piau.
20Wisdom in an out-place crieth aloud, In broad places she giveth forth her voice,
20 Y mae doethineb yn galw'n uchel yn y stryd, yn codi ei llais yn y sgw�r,
21At the head of the multitudes she calleth, In the openings of the gates, In the city her sayings she saith:
21 yn gweiddi ar ben y muriau, yn traethu ei geiriau ym mynedfa pyrth y ddinas.
22`Till when, ye simple, do ye love simplicity? And have scorners their scorning desired? And do fools hate knowledge?
22 Chwi'r rhai gwirion, pa hyd y bodlonwch ar fod yn wirion, ac yr ymhyfryda'r gwatwarwyr mewn gwatwar, ac y cas� ffyliaid wybodaeth?
23Turn back at my reproof, lo, I pour forth to you my spirit, I make known my words with you.
23 Os newidiwch eich ffyrdd dan fy ngherydd, tywalltaf fy ysbryd arnoch, a gwneud i chwi ddeall fy ngeiriau.
24Because I have called, and ye refuse, I stretched out my hand, and none is attending,
24 Ond am i mi alw, a chwithau heb ymateb, ac imi estyn fy llaw, heb neb yn gwrando;
25And ye slight all my counsel, And my reproof ye have not desired.
25 am i chwi ddiystyru fy holl gyngor, a gwrthod fy ngherydd �
26I also in your calamity do laugh, I deride when your fear cometh,
26 am hynny, chwarddaf ar eich dinistr, a gwawdio pan ddaw dychryn arnoch,
27When your fear cometh as destruction, And your calamity as a hurricane doth come, When on you come adversity and distress.
27 pan ddaw dychryn arnoch fel corwynt, a dinistr yn taro fel storm, pan ddaw adfyd a gwasgfa arnoch.
28Then they call me, and I do not answer, They seek me earnestly, and find me not.
28 Yna galwant arnaf, ond nid atebaf; fe'm ceisiant yn ddyfal, ond heb fy nghael.
29Because that they have hated knowledge, And the fear of Jehovah have not chosen.
29 Oherwydd iddynt gas�u gwybodaeth, a throi oddi wrth ofn yr ARGLWYDD,
30They have not consented to my counsel, They have despised all my reproof,
30 a gwrthod fy nghyngor, ac anwybyddu fy holl gerydd,
31And they eat of the fruit of their way, And from their own counsels they are filled.
31 c�nt fwyta o ffrwyth eu ffyrdd, a syrffedu ar eu cynlluniau.
32For the turning of the simple slayeth them, And the security of the foolish destroyeth them.
32 Oherwydd bydd anufudd-dod y gwirion yn eu lladd, a difrawder y ffyliaid yn eu difa.
33And whoso is hearkening to me dwelleth confidently, And [is] quiet from fear of evil!`
33 Ond bydd yr un a wrendy arnaf yn byw'n ddiogel, yn dawel heb ofni drwg.