¹Sa human niining mga butanga, si Jesus milakat ngadto sa tabok sa dagat sa Galilea, nga mao ang dagat sa Tiberias.

¹After these things Jesus went away beyond the sea of Galilee, [or] of Tiberias,

²Ug usa ka dakung panon sa katawohan mingnunot kaniya, kay hingkit-an nila ang mga katingalahan nga iyang gibuhat kanila sa mga masakiton.

²and a great crowd followed him, because they saw the signs which he wrought upon the sick.

³Ug si Jesus mitungas sa bukid, ug didto milingkod uban sa iyang mga tinon-an.

³And Jesus went up into the mountain, and there sat with his disciples:

⁴Karon ang pasko, ang fiesta sa mga Judio, nagakahaduol.

⁴but the passover, the feast of the Jews, was near.

⁵Busa si Jesus, sa giyahat ang iyang mga mata, ug sa nakita nga ang usa ka dakung panon sa katawohan nagapadulong kaniya, miingon kang Felipe: Asa kita magpalit ug tinapay aron kini sila makakaon?

⁵Jesus then, lifting up his eyes and seeing that a great crowd is coming to him, says to Philip, Whence shall we buy loaves that these may eat?

⁶Ug kini iyang gipamulong sa pagsulay kaniya: kay siya sa iyang kaugalingon nahibalo kong unsa ang iyang pagabuhaton.

⁶But this he said trying him, for he knew what he was going to do.

⁷Si Felipe mitubag kaniya: Duha ka gatus ka denario nga tinapay dili paigo alang kanila aron ang tagsatagsa makakuha ug diyutay.

⁷Philip answered him, Loaves for two hundred denarii are not sufficient for them, that each may have some little [portion].

⁸Usa sa iyang mga tinon-an, si Andres, ang igsoon ni Simon Pedro, miingon kaniya:

⁸One of his disciples, Andrew, Simon Peter's brother, says to him,

⁹Mayusadinhikabatangalalakenga adunay lima ka tinapay nga cebada, ug duha ka isda, apan mag-unsa man kini alang niining gidaghanon?

⁹There is a little boy here who has five barley loaves and two small fishes; but this, what is it for so many?

¹⁰Si Jesus miingon: Palingkora ang mga tawo. Karon, may daghang balili niadtong dapita. Busa ang mga tawo nanglingkod, sa gidaghanon nga may lima ka libo.

¹⁰[And] Jesus said, Make the men sit down. Now there was much grass in the place: the men therefore sat down, in number about five thousand.

¹¹Busa mikuha si Jesus sa mga tinapay, ug sa nakapasalamat, gibahinbahin niya kini sa mga tinon-an, ug ang mga tinon-an sa mga nanaglingkod; ingon man usab ang mga isda kutob sa ilang buot.

¹¹And Jesus took the loaves, and having given thanks, distributed [them] to those that were set down; and in like manner of the small fishes as much as they would.

¹²Ug sa nangabusog na sila, miingon siya sa iyang mga tinon-an: Tiguma ninyo ang mga tinipik nga nanghibilin aron walay mausik.

¹²And when they had been filled, he says to his disciples, Gather together the fragments which are over and above, that nothing may be lost.

¹³Busa gitigum nila, ug napuno ang napulo ug duha ka bukag sa mga tinipik gikan sa lima ka tinapay nga cebada nga nanghibilin niadtong nagpakakaon.

¹³They gathered [them] therefore together, and filled twelve hand-baskets full of fragments of the five barley loaves, which were over and above to those that had eaten.

¹⁴Busa sa pagkakita sa mga tawo sa ilhanan nga iyang gibuhat, nanag-ingon sila: Kini sa pagkamatuod mao gayud ang Manalagna nga nagaanhi sa kalibutan.

¹⁴The men therefore, having seen the sign which Jesus had done, said, This is truly the prophet which is coming into the world.

¹⁵Busa si Jesus, sa nasabut niya nga sila moadto kaniya sa pagkuha nga pinugos, aron pagbuhat kaniya nga hari, mibalik sa bukid nga siya lamang usara.

¹⁵Jesus therefore knowing that they were going to come and seize him, that they might make [him] king, departed again to the mountain himself alone.

¹⁶Ug sa ming-abut ang kahaponon, ang iyang mga tinon-an nanglugsong sa dagat.

¹⁶But when evening was come, his disciples went down to the sea,

¹⁷Ug nanakay sila sa sakayan, ug mitabok sa dagat ngadto sa Capernaum. Ug mangitngit na kadto, ug si Jesus wala pa mahiabut kanila.

¹⁷and having gone on board ship, they went over the sea to Capernaum. And it had already become dark, and Jesus had not come to them,

¹⁸Ug mitubo ang dagat tungod sa dakung hangin nga mihuros.

¹⁸and the sea was agitated by a strong wind blowing.

¹⁹Busa sa nakagaud na sila ug may lima kun unom ka kilometro, nakita nila si Jesus nga nagalakaw sa ibabaw sa dagat, ug miduol sa sakayan; ug nangahadlok sila.

¹⁹Having rowed then about twenty-five or thirty stadia, they see Jesus walking on the sea and coming near the ship; and they were frightened.

²⁰Apan siya miingon kanila: Ako man kini, dili kamo mangahadlok.

²⁰But he says to them, It is I: be not afraid.

²¹Busa buot nilang dawaton siya sa sakayan, ug gilayon ang sakayan miabut sa yuta nga ilang gipadulngan.

²¹They were willing therefore to receive him into the ship; and immediately the ship was at the land to which they went.

²²Sa sunod nga adlaw ang panon sa katawohan nga nanagtindog sa tabok nga daplin sa dagat nakakita nga walay laing sakayan didto, gawas sa usa lamang, ug nga si Jesus wala mosulod sa sakayan kauban sa iyang mga tinon-an, apan nga ang iyang mga tinon-an nangadto nga sila lamang.

²²On the morrow the crowd which stood on the other side of the sea, having seen that there was no other little ship there except that into which his disciples had got, and that Jesus had not gone with his disciples into the ship, but [that] his disciples had gone away alone;

²³(Bisan pa, may nangabut nga mga sakayan gikan sa Tiberias, duol sa dapit diin sila nagkaon sa tinapay sa tapus ang Ginoo makapasalamat):

²³(but other little ships out of Tiberias came near to the place where they ate bread after the Lord had given thanks;)

²⁴Sa hingkit-an sa panon sa katawohan nga wala didto si Jesus, bisan ang iyang mga tinon-an, sila gayud nanakay sa mga sakayan, ug nangadto sa Capernaum nga nagapangita kang Jesus.

²⁴when therefore the crowd saw that Jesus was not there, nor his disciples, *they* got into the ships, and came to Capernaum, seeking Jesus.

²⁵Ug sa ilang hingkit-an siya sa tabok sa dagat, sila miingon kaniya: Rabbi, kanus-a ikaw moanhi dinhi?

²⁵And having found him the other side of the sea, they said to him, Rabbi, when art thou arrived here?

²⁶Si Jesus mitubag kanila ug miingon: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, naga-ingon ako kaninyo: Nangita kamo kanako dili tungod kay kamo nakakita sa mga katingalahan, kondili tungod kay nakakaon kamo sa tinapay ug nangabusog.

²⁶Jesus answered them and said, Verily, verily, I say to you, Ye seek me not because ye have seen signs, but because ye have eaten of the loaves and been filled.

²⁷Maghago kamo, dili alang sa kalan-on nga mawala, kondili alang sa kalan-on nga magapadayon ngadto sa kinabuhi nga walay katapusan, nga igahatag kaninyo sa Anak sa tawo, kay kaniya ang Amahan, ang Dios nagtimaan.

²⁷Work not [for] the food which perishes, but [for] the food which abides unto life eternal, which the Son of man shall give to you; for him has the Father sealed, [even] God.

²⁸Busa sila nanag-ingon kaniya: Unsay among pagabuhaton aron among mahimo ang buhat sa Dios?

²⁸They said therefore to him, What should we do that we may work the works of God?

²⁹Si Jesus mitubag ug miingon kanila: Kini mao ang buhat sa Dios, nga kamo managtoo kaniya nga iyang gisugo.

²⁹Jesus answered and said to them, This is the work of God, that ye believe on him whom *he* has sent.

³⁰Busa sila miingon kaniya: Unsa man diay ang ilhanan nga gibuhat mo, aron kami makakita ug motoo kanimo? Unsay imong gibuhat?

³⁰They said therefore to him, What sign then doest thou that we may see and believe thee? what dost thou work?

³¹Ang among mga ginikanan naka kaon sa mana sa kamingawan, ingon sa nahasulat: Iyang gihatagan sila ug tinapay gikan sa langit aron ilang pagakan-on.

³¹Our fathers ate the manna in the wilderness, as it is written, He gave them bread out of heaven to eat.

³²Busa si Jesus miingon kanila: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, naga-ingon ako kaninyo: Dili si Moises ang naghatag kaninyo sa tinapay nga gikan sa langit, kondili ang akong Amahan mao ang naghatag kaninyo sa matuod nga tinapay nga gikan sa langit.

³²Jesus therefore said to them, Verily, verily, I say to you, [It is] not Moses that has given you the bread out of heaven; but my Father gives you the true bread out of heaven.

³³Kay ang tinapay sa Dios mao kadtong nanaug nga gikan sa langit, ug nagahatag ug kinabuhi sa kalibutan.

³³For the bread of God is he who comes down out of heaven and gives life to the world.

³⁴Busa sila nag-ingon kaniya: Ginoo, hatagi kami kanunay niini nga tinapay.

³⁴They said therefore to him, Lord, ever give to us this bread.

³⁵Si Jesus miingon kanila: Ako mao ang tinapay sa kinabuhi. Ang moari kanako dili gayud gutumon, ug ang motoo kanako dili na gayud uhawon.

³⁵[And] Jesus said to them, I am the bread of life: he that comes to me shall never hunger, and he that believes on me shall never thirst at any time.

³⁶Apan ako nagaingon kaninyo, nga kamo nakakita kanako, apan wala motoo.

³⁶But I have said to you, that ye have also seen me and do not believe.

³⁷Ang tanan nga gihatag kanako sa Amahan moduol kanako, ug ang moduol kanako dili ko gayud isalikway.

³⁷All that the Father gives me shall come to me, and him that comes to me I will not at all cast out.

³⁸Kay nanaug ako gikan sa langit, dili sa pagbuhat sa akong kaugalingong kabubut-on, kondili sa kabubut-on sa nagsugo kanako.

³⁸For I am come down from heaven, not that I should do *my* will, but the will of him that has sent me.

³⁹Ug mao kini ang kabubut-on sa nagsugo kanako, nga sa tanan niadtong iyang gihatag kanako walay mawala, kondili nga pagabanhawon ko sila sa katapusan nga adlaw.

³⁹And this is the will of him that has sent me, that of all that he has given me I should lose nothing, but should raise it up in the last day.

⁴⁰Kay kini mao ang kabubut-on sa akong Amahan, nga ang tagsatagsa nga makakita sa Anak, ug motoo kaniya, may kinabuhi nga walay katapusan, ug pagabanhawon ko siya sa katapusan nga adlaw.

⁴⁰For this is the will of my Father, that every one who sees the Son, and believes on him, should have life eternal; and I will raise him up at the last day.

⁴¹Busa ang mga Judio nagabagulbol mahatungod kaniya, tungod kay siya miingon: Ako mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit.

⁴¹The Jews therefore murmured about him, because he said, I am the bread which has come down out of heaven.

⁴²Ug sila miingon: Dili ba kini mao si Jesus, ang anak ni Jose, kang kinsang amahan ug inahan along hing-ilhan? Nganong miingon siya karon, Ako nanaug gikan sa langit?

⁴²And they said, Is not this Jesus the son of Joseph, whose father and mother we have known? how then does *he* say, I am come down out of heaven?

⁴³Si Jesus mitubag ug miingon kanila: Dili kamo magbagulbol sa inyong kaugalingon.

⁴³Jesus therefore answered and said to them, Murmur not among yourselves.

⁴⁴Walay tawo nga makaduol kanako, gawas kong ang Amahan nga nagsugo kanako magadala kaniya; ug ako magabanhaw kaniya sa katapusan nga adlaw.

⁴⁴No one can come to me except the Father who has sent me draw him, and I will raise him up in the last day.

⁴⁵Nahasulat sa mga manalagna: Ug ngatanan sila pagatudloan sa Dios. Ang tagsatagsa nga nakadungog gikan sa Amahan, ug nakakat-on, moduol kanako.

⁴⁵It is written in the prophets, And they shall be all taught of God. Every one that has heard from the Father [himself], and has learned [of him], comes to me;

⁴⁶Dili kay may bisan kinsa nakakita sa Amahan, kondili ang nagagikan sa Dios, kini nakakita sa Amahan.

⁴⁶not that any one has seen the Father, except he who is of God, he has seen the Father.

⁴⁷Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, nagaingon ako kaninyo: Ang motoo may kinabuhi nga walay katapusan.

⁴⁷Verily, verily, I say to you, He that believes [on me] has life eternal.

⁴⁸Ako mao ang tinapay sa kinabuhi.

⁴⁸I am the bread of life.

⁴⁹Ang inyong mga ginikanan nanag-pangaon sa mana didto sa kamingawan, ug nangamatay sila.

⁴⁹Your fathers ate the manna in the wilderness and died.

⁵⁰Kini mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit, aron ang tawo makakaon niana ug dili mamatay.

⁵⁰This is the bread which comes down out of heaven, that one may eat of it and not die.

⁵¹Ako mao ang buhing tinapay nga nanaug gikan sa langit; bisan kinsang tawo nga mokaon niini nga tinapay, siya mabuhi sa gihapon: oo, ug ang tinapay nga akong ihatag mao ang akong unod, alang sa kinabuhi sa kalibutan.

⁵¹I am the living bread which has come down out of heaven: if any one shall have eaten of this bread he shall live for ever; but the bread withal which I shall give is my flesh, which I will give for the life of the world.

⁵²Busa ang mga Judio nanaglalisay ang usa ug usa nga nagaingon: Unsaon niining tawohana paghatag kanato sa iyang unod aron atong kan-on?

⁵²The Jews therefore contended among themselves, saying, How can he give us this flesh to eat?

⁵³Busa si Jesus miingon kanila: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, nagaingon ako kaninyo: Gawas kong kamo mokaon sa unod sa Anak sa tawo ug moinum sa iyang dugo, wala kamoy kinabuhi diha kaninyo.

⁵³Jesus therefore said to them, Verily, verily, I say unto you, Unless ye shall have eaten the flesh of the Son of man, and drunk his blood, ye have no life in yourselves.

⁵⁴Ang mokaon sa akong unod ug moinum sa akong dugo may kinabuhi nga walay katapusan, ug ako magabanhaw kaniya sa katapusan nga adlaw.

⁵⁴He that eats my flesh and drinks my blood has life eternal, and I will raise him up at the last day:

⁵⁵Kay ang akong unod kalan-on gayud, ug ang akong dugo ilimnon gayud.

⁵⁵for my flesh is truly food and my blood is truly drink.

⁵⁶Ang mokaon sa akong unod ug moinum sa akong dugo magapuyo kanako, ug ako kaniya.

⁵⁶He that eats my flesh and drinks my blood dwells in me and I in him.

⁵⁷Ingon nga ang buhi nga Amahan nagpadala kanako, ug ako nagakinabuhi tungod sa Amahan, sa mao nga pagkaagi ang mokaon kanako, siya usab mabuhi tungod kanako.

⁵⁷As the living Father has sent me and I live on account of the Father, *he* also who eats me shall live also on account of me.

⁵⁸Kini mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit; dili ingon sa inyong mga ginikanan nga nanagpangaon sa mana, ug nangamatay; ang mokaon niini nga tinapay mabuhi sa gihapon.

⁵⁸This is the bread which has come down out of heaven. Not as the fathers ate and died: he that eats this bread shall live for ever.

⁵⁹Kining mga butanga ginaingon niya sa sinagoga, sa nagapanudlo siya sa Capernaum.

⁵⁹These things he said in [the] synagogue, teaching in Capernaum.

⁶⁰Busa daghan sa iyang mga tinon-an, nga sa ilang pagkadungog niini nanag-ingon: Malisud kini nga pulong, kinsay makapatalinghug niini?

⁶⁰Many therefore of his disciples having heard [it] said, This word is hard; who can hear it?

⁶¹Apan si Jesus, sa hingbaloan niya sa iyang kaugalingon nga ang iyang mga tinon-an nagabagulbol niini, miingon siya kanila: Nakapapangdol ba kini kaninyo?

⁶¹But Jesus, knowing in himself that his disciples murmur concerning this, said to them, Does this offend you?

⁶²Busa unsa man diay kong inyong makita ang Anak sa tawo nga mosaka sa dapit diin siya kaniadto?

⁶²If then ye see the Son of man ascending up where he was before?

⁶³Ang espiritu mao ang nagahatag sa kinabuhi; ang unod walay kapusnan bisan sa unsa: ang mga pulong nga akong gipamulong kaninyo mao ang espiritu, ug ang kinabuhi.

⁶³It is the Spirit which quickens, the flesh profits nothing: the words which I have spoken unto you are spirit and are life.

⁶⁴Apan adunay uban kaninyo nga dili motoo. Kay si Jesus nanghibalo sukad sa sinugdan kong kinsa kadtong wala motoo, ug kinsa ang magabudhi kaniya.

⁶⁴But there are some of you who do not believe. For Jesus knew from the beginning who they were who did not believe, and who would deliver him up.

⁶⁵Ug siya miingon: Tungod niini nga hinungdan nagaingon ako kaninyo, nga walay tawo makaduol kanako, gawas kong kini gitugot kaniya sa Amahan.

⁶⁵And he said, Therefore said I unto you, that no one can come to me unless it be given to him from the Father.

⁶⁶Tungod niini daghan sa iyang mga tinon-an mibiya kaniya, ug wala na mokuyog.

⁶⁶From that [time] many of his disciples went away back and walked no more with him.

⁶⁷Busa si Jesus miingon sa napulo ug duha: Buot ba usab kamo motalikod kanako?

⁶⁷Jesus therefore said to the twelve, Will ye also go away?

⁶⁸Si Simon Pedro mitubag kaniya: Ginoo, kang kinsa kami moadto? Ikaw ang may mga pulong sa kinabuhi nga walay katapusan.

⁶⁸Simon Peter answered him, Lord, to whom shall we go? thou hast words of life eternal;

⁶⁹Ug kami mitoo ug miila nga ikaw mao ang Balaan sa Dios.

⁶⁹and we have believed and known that thou art the holy one of God.

⁷⁰Si Jesus mitubag kanila: Wala koba pilia kamong napulo ug duha, ug usa kaninyo maoy usa ka yawa?

⁷⁰Jesus answered them, Have not I chosen you the twelve? and of you one is a devil.

⁷¹Niini nagsulti siya mahitungod kang Judas, ang anak ni Simon Iscariote, kay siya mao ang magatugyan sa pag-budhi kaniya, sanglit usa sa napulo ug duha.

⁷¹Now he spoke of Judas [the son] of Simon, Iscariote, for he [it was who] should deliver him up, being one of the twelve.