1Ug nahatabo nga, sa nakahuman si Jesus niining tanang mga pulong, nag-ingon sa iyang mga tinon-an:
1İsa bütün bunları anlattıktan sonra öğrencilerine, ‹‹İki gün sonra Fısıh Bayramı olduğunu biliyorsunuz›› dedi, ‹‹İnsanoğlu çarmıha gerilmek üzere ele verilecek.››
2Hingbaloan ninyo nga sa sulod sa duha ka adlaw moabut ang pasko ug ang Anak sa tawo igatugyan aron igalansang sa cruz.
3Bu sırada başkâhinlerle halkın ileri gelenleri, Kayafa adındaki başkâhinin sarayında toplandılar.
3Unya nanagtigum ang mga punoan sa mga sacerdote ug ang mga anciano sa lungsod sa balay sa labawng sacerdote, nga ginganlan si Caifas;
4İsayı hileyle tutuklayıp öldürmek için düzen kurdular.
4Ug nanagsabut sila sa pagdakup kang Jesus, pinaagi sa limbong, ug pagpatay kaniya.
5Ama, ‹‹Bayramda olmasın ki, halk arasında kargaşalık çıkmasın›› diyorlardı.
5Apan nag-ingon sila: Dili iatol sa fiesta, aron dili mahatabo ang kasaba sa lungsod.
6İsa Beytanyada cüzamlı Simunun evindeyken, yanına bir kadın geldi. Kadın kaymaktaşından bir kap içinde çok değerli, güzel kokulu yağ getirmişti. İsa sofrada otururken, kadın yağı Onun başına döktü.
6Ug sa didto si Jesus sa Betania, sa balay ni Simon nga sanlahon,
8Öğrenciler bunu görünce kızdılar. ‹‹Nedir bu savurganlık?›› dediler.
7Miduol kaniya ang usa ka babaye nga adunay usa ka tibod nga alabastro nga ighahaplas nga dakug bili, ug gibubo niya sa ulo ni Jesus samtang siya nagalingkod sa lamesa.
9‹‹Bu yağ pahalıya satılabilir, parası yoksullara verilebilirdi.››
8Apan sa hingkit-an kini sa iyang mga tinon-an, nangasuko sila, nga nagaingon: Tungod sa unsa ba kini nga pag-usik?
10Söylenenleri farkeden İsa, öğrencilerine, ‹‹Kadını neden üzüyorsunuz?›› dedi. ‹‹Benim için güzel bir şey yaptı.
9Kay kining haplas arang ikabaligya sa mahal, ug igahatag sa mga kabus.
11Yoksullar her zaman aranızdadır, ama ben her zaman aranızda olmayacağım.
10Apan sa hingbaloan kini ni Jesus, miingon kanila: Nganong inyong ginasamok kining babaye? Kay usa ka maayong buhat ang gihimo niya kanako.
12Kadın bu güzel kokulu yağı, beni gömülmeye hazırlamak için bedenimin üzerine boşalttı.
11Kay kamo adunay mga kabus gihapon uban kaninyo, apan ako dili kauban ninyo sa kanunay.
13Size doğrusunu söyleyeyim, bu Müjde dünyanın neresinde duyurulursa, bu kadının yaptığı da onun anılması için anlatılacak.››
12Kay sa pagbubo niya niining haplas sa akong lawas, iyang gibuhat kini aron sa pag-andam alang sa paglubong kanako.
14O sırada Onikilerden biri -adı Yahuda İskariot olanı- başkâhinlere giderek, ‹‹Onu ele verirsem bana ne verirsiniz?›› dedi. Otuz gümüş tartıp ona verdiler.
13Sa pagkamatuod nagaingon ako kaninyo, nga bisan asa igawali kining Maayong Balita sa tibook nga kalibutan, pagahisgutan usab ang gihimo niining babaye sa handumanan niya.
16Yahuda o andan itibaren İsayı ele vermek için fırsat kollamaya başladı.
14Unya ang usa sa mga napulo ug duha, nga ginganlan si Judas Iscariote, miadto sa mga punoan sa mga sacerdote,
17Mayasız Ekmek Bayramının ilk günü öğrenciler İsanın yanına gelerek, ‹‹Fısıh yemeğini yemen için nerede hazırlık yapmamızı istersin?›› diye sordular.
15Ug nag-ingon: Unsa ba ang buot ninyo nga ihatag kanako, aron siya akong igatugyan kaninyo? Ug siya gitimbangan nila sa katloan ka book nga salapi.
18İsa onlara, ‹‹Kente varıp o adamın evine gidin›› dedi. ‹‹Ona şöyle deyin: ‹Öğretmen diyor ki, zamanım yaklaştı. Fısıh Bayramını, öğrencilerimle birlikte senin evinde kutlayacağım.› ››
16Ug sukad niadto nagapangita siya ug higayon sa pagtugyan kaniya.
19Öğrenciler, İsanın buyruğunu yerine getirerek Fısıh yemeği için hazırlık yaptılar.
17Ug sa nahauna nga adlaw sa mga tinapay nga walay levadura nanagpanuol kang Jesus ang iyang mga tinon-an, nga nagaingon: Asa ba ang buot mo nga pagaandamon namo alang kanimo ang pagkaon sa pasko?
20Akşam olunca İsa on iki öğrencisiyle yemeğe oturdu.
18Ug siya miingon: Umadto kamo sa ciudad sa usa ka tawo, ug ingnon ninyo siya. Ang Magtutudlo nagaingon: Ang akong panahon haduol na; saulogon ko sa imong balay ang pasko kauban sa akong mga tinon-an.
21Yemek yerlerken, ‹‹Size doğrusunu söyleyeyim, sizden biri bana ihanet edecek›› dedi.
19Ug gibuhat kini sa mga tinon-an ingon sa gisugo kanila ni Jesus, ug giandam nila ang pasko.
22Bu söz onları kedere boğdu. Teker teker, ‹‹Ya Rab, beni demek istemedin ya?›› diye sormaya başladılar.
20Ug sa miabut ang kahaponon, milingkod siya sa lamesa kauban sa napulo ug duha ka mga tinon-an.
23O da, ‹‹Bana ihanet edecek olan›› dedi, ‹‹Elindeki ekmeği benimle birlikte sahana batırandır.
21Ug sa nagakaon sila miingon siya: Sa pagkamatuod nagaingon ako kaninyo, nga usa kaninyo magatugyan kanako.
24İnsanoğlu, kendisi için yazılmış olduğu gibi gidiyor, ama İnsanoğluna ihanet edenin vay haline! O adam hiç doğmamış olsaydı, kendisi için daha iyi olurdu.››
22Ug nanagsubo sila pag-ayo ug nanagsugod sa pag-ingon kaniya ang tagsatagsa kanila: Ako ba kaha, Ginoo?
25Ona ihanet edecek olan Yahuda, ‹‹Rabbî, yoksa beni mi demek istedin?›› diye sordu. İsa ona, ‹‹Söylediğin gibidir›› karşılığını verdi.
23Ug siya mitubag ug nag-ingon: Kadtong nagatuslob sa kamot kauban nako sa pinggan, kana mao ang magatugyan kanako.
26Yemek sırasında İsa eline ekmek aldı, şükredip ekmeği böldü ve öğrencilerine verdi. ‹‹Alın, yiyin›› dedi, ‹‹Bu benim bedenimdir.››
24Ang Anak sa tawo moadto ingon sa nahasulat nahatungod kaniya; apan alaut kadtong tawo nga pinaagi kaniya igatugyan ang Anak sa tawo! Maayo pa kaniya kong wala siya matawo.
27Sonra bir kâse alıp şükretti ve bunu öğrencilerine vererek, ‹‹Hepiniz bundan için›› dedi.
25Ug mitubag si Judas, ang maong nagtugyan kaniya, ug miingon: Ako ba kaha, Rabbi? Siya miingon kaniya: Giingon mo.
28‹‹Çünkü bu benim kanımdır, günahların bağışlanması için birçokları uğruna akıtılan antlaşma kanıdır.
26Ug sa nagakaon sila, gikuptan ni Jesus ang usa ka tinapay; ug, sa gipanalanginan niya, iyang gitipiktipik, ug sa gihatag sa mga tinon-an, nagaingon: Kumuha kamo, kumaon kamo: kini mao ang akong lawas.
29Size şunu söyleyeyim, Babamın egemenliğinde sizinle birlikte tazesini içeceğim o güne dek, asmanın bu ürününden bir daha içmeyeceğim.››
27Ug sa gikuptan niya ang copa; nagpasalamat, ug iyang gihatag kanila nga nagaingon: Uminum kamo nga tanan niini!
30İlahi söyledikten sonra dışarı çıkıp Zeytin Dağına doğru gittiler.
28Kay kini mao ang akong dugo sa bag-o nga tugon nga pagaulaon tungod sa daghan alang sa pagpasaylo sa mga sala.
31Bu arada İsa öğrencilerine, ‹‹Bu gece hepiniz benden ötürü sendeleyip düşeceksiniz›› dedi. ‹‹Çünkü şöyle yazılmıştır: ‹Çobanı vuracağım, Sürüdeki koyunlar darmadağın olacak.›
29Ug ako nagaingon kaninyo, nga gikan karon, dili na ako magainum niining bunga sa parras hangtud niadtong adlawa nga magainum ako pag-usab kauban ninyo sa gingharian sa akong Amahan.
32Ama ben dirildikten sonra sizden önce Celileye gideceğim.››
30Ug sa nakaawit sila ug usa ka alawiton nangadto sila sa bukid sa mga Olivo.
33Petrus Ona, ‹‹Herkes senden ötürü sendeleyip düşse de ben asla düşmem›› dedi.
31Unya miingon kanila si Jesus: Ngatanan kamo mahapangdol tungod kanako karon nga gabhiona, kay nahasulat na: Pagasamaran ko ang magbalantay, ug ang mga carnero pagapatlaagon gikan sa panon.
34‹‹Sana doğrusunu söyleyeyim›› dedi İsa, ‹‹Bu gece horoz ötmeden beni üç kez inkâr edeceksin.››
32Apan sa tapus ako unya mabanhaw, magauna ako kaninyo sa Galilea.
35Petrus, ‹‹Seninle birlikte ölmem gerekse bile seni asla inkâr etmem›› dedi. Öğrencilerin hepsi de aynı şeyi söyledi.
33Apan si Pedro, sa mitubag, nagaingon kaniya: Kong ang tanan mahapangdol tungod kanimo, ako dili gayud mahapangdol.
36Sonra İsa öğrencileriyle birlikte Getsemani denen yere geldi. Öğrencilerine, ‹‹Ben şuraya gidip dua edeceğim, siz burada oturun›› dedi.
34Si Jesus nag-ingon kaniya: Sa pagkamatuod nagaingon ako kanimo, nga niining gabhiona, sa dili pa motuktogaok ang manok, igalimod mo ako sa makatolo.
37Petrus ile Zebedinin iki oğlunu yanına aldı. Kederlenmeye, ağır bir sıkıntı duymaya başlamıştı.
35Si Pedro nagaingon kaniya: Bisan kong kinahanglan kanako ang pagkamatay kauban nimo, dili ko gayud ikaw igalimod, ug ang tanang mga tinon-an nanag-ingon sa mao usab.
38Onlara, ‹‹Ölesiye kederliyim›› dedi. ‹‹Burada kalın, benimle birlikte uyanık durun.››
36Unya si Jesus miadto kauban nila sa usa ka tanaman nga ginganlan Getsemani; ug nag-ingon sa iyang mga tinon-an: Panglingkod kamo dinhi samtang moadto pa ako sa unahan sa pag-ampo.
39Biraz ilerledi, yüzüstü yere kapanıp dua etmeye başladı. ‹‹Baba›› dedi, ‹‹Mümkünse bu kâse benden uzaklaştırılsın. Yine de benim değil, senin istediğin olsun.››
37Ug sa iyang gidala kauban niya si Pedro ug ang duha ka anak ni Zebedeo, nagsugod siya sa pagkasubo ug pagkaguol sa daku gayud.
40Öğrencilerin yanına döndüğünde onları uyumuş buldu. Petrusa, ‹‹Demek ki benimle birlikte bir saat uyanık kalamadınız!›› dedi.
38Unya siya nag-ingon kanila: Ang akong kalag nagsubo gayud pag-ayo bisan hangtud sa kamatayon; managpabilin kamo dinhi ug panagtukaw kamo kauban nako.
41‹‹Uyanık durup dua edin ki, ayartılmayasınız. Ruh isteklidir, ama beden güçsüzdür.››
39Ug milakaw siya ug diyutay sa unahan, ug mihapa, ug nag-ampo nga miingon: Amahan ko, kong mahimo, ikasaylo unta kanako kining copa; apan dili ingon sa kabubut-on ko; kondili ingon sa imo.
42İsa ikinci kez uzaklaşıp dua etti. ‹‹Baba›› dedi, ‹‹Eğer ben içmeden bu kâsenin uzaklaştırılması mümkün değilse, senin istediğin olsun.››
40Ug mibalik siya sa iyang mga tinon-an, ug iyang hingkaplagan sila nga nangatulog, ug nag-ingon kang Pedro: Unsa, dili ba kamo makahimo sa pagtukaw kauban nako sa usa ka takna?
43Geri geldiğinde öğrencilerini yine uyumuş buldu. Onların göz kapaklarına ağırlık çökmüştü.
41Managtukaw ug manag-ampo kamo, aron dili kamo masulod sa panulay. Ang espiritu, sa pagkamatuod andam; apan ang lawas maluya.
44Onları bırakıp tekrar uzaklaştı, yine aynı sözlerle üçüncü kez dua etti.
42Miadto na usab siya sa ikaduhang panahon, ug nag-ampo nga nagaingon: Amahan ko, kong kining copa dili mahimo nga ikasaylo kanako gawas kong akong imnon kini, ang imong kabubut-on matuman.
45Sonra öğrencilerin yanına dönerek, ‹‹Hâlâ uyuyor, dinleniyor musunuz?›› dedi. ‹‹İşte saat yaklaştı, İnsanoğlu günahkârların eline veriliyor.
43Ug sa miadto siya pag-usab, iyang hingkaplagan sila nga nangatulog, kay nagbug-at ang ilang mga mata.
46Kalkın, gidelim. İşte bana ihanet eden geldi!››
44Ug iyang gibiyaan sila pag-usab, ug miadto, ug nag-ampo sa ikatolo, nga nagaingon sa maong mga pulong.
47İsa daha konuşurken, Onikilerden biri olan Yahuda geldi. Yanında, başkâhinlerle halkın ileri gelenleri tarafından gönderilmiş kılıçlı sopalı büyük bir kalabalık vardı.
45Unya miadto sa iyang mga tinon-an, ug nag-ingon kanila: Pangatulog na kamo ug pamahulay: Ania karon, nagakaduol ang takna, ug ang Anak sa tawo igatugyan sa mga kamot sa mga makasasala.
48İsaya ihanet eden Yahuda, ‹‹Kimi öpersem, İsa Odur, Onu tutuklayın›› diye onlarla sözleşmişti.
46Panindog kamo, manlakaw kita; ania karon, nagakaduol kadtong nagabudhi kanako.
49Dosdoğru İsaya gidip, ‹‹Selam, Rabbî!›› diyerek Onu öptü.
47Ug sa nagasulti pa siya, ania karon, si Judas ang usa sa napulo ug duha, miabut, ug kauban niya ang usa ka dakung panon sa katawohan nga may mga pinuti ug mga puspus gikan sa mga punoan sa mga sacerdote, ug sa mga anciano sa lungsod.
50İsa, ‹‹Arkadaş, ne yapacaksan yap!›› dedi. Bunun üzerine adamlar yaklaştı, İsayı yakalayıp tutukladılar.
48Siya nga nagtugyan kaniya, naghatag kanila ug usa ka ilhanan nga nagaingon: Kinsa kadtong akong pagahalokan, mao kana siya; dakpa ninyo.
51İsayla birlikte olanlardan biri, ani bir hareketle kılıcını çekti, başkâhinin kölesine vurup kulağını uçurdu.
49Ug gilayon, sa miduol kang Jesus miingon: Maghimaya ka, Rabbi! Ug mihalok kaniya.
52O zaman İsa ona, ‹‹Kılıcını yerine koy!›› dedi. ‹‹Kılıç çekenlerin hepsi kılıçla ölecek.
50Ug si Jesus miingon kaniya: Abyan, buhata kanang imong gianhi. Unya nanagpanuol sila ug gikuptan nila si Jesus, ug gidakup siya.
53Yoksa Babamdan yardım isteyemez miyim sanıyorsun? İstesem, hemen şu an bana on iki tümenden fazla melek gönderir.
51Ug ania karon, usa sa mga kauban ni Jesus, mibakyaw sa iyang kamot ug miibut sa iyang pinuti; ug gitigbas niya ang usa ka ulipon sa labaw nga sacerdote, gipalungan niya sa usa ka dalunggan.
54Ama böyle olması gerektiğini bildiren Kutsal Yazılar o zaman nasıl yerine gelir?››
52Unya miingon kaniya si Jesus: Iuli sa sakub ang imong pinuti, kay ang tanan nga nagagamit sa pinuti, sa pinuti mamatay.
55Bundan sonra İsa kalabalığa dönüp şöyle seslendi: ‹‹Niçin bir haydutmuşum gibi beni kılıç ve sopalarla yakalamaya geldiniz? Her gün tapınakta oturup öğretiyordum, beni tutuklamadınız.
53Kun, nagahunahuna ba ikaw nga dili ako arang makaampo sa akong Amahan, ug pagahatagan ako niya karon dayon, kapin sa napulo ug duha ka mga legion sa iyang mga manolonda?
56Ama bütün bunlar, peygamberlerin yazdıkları yerine gelsin diye oldu.›› O zaman öğrencilerin hepsi Onu bırakıp kaçtı.
54Apan unsaon man unya pagkatuman sa mga Kasulatan nga mao kining kinahanglan nga pagabuhaton?
57İsayı tutuklayanlar, Onu başkâhin Kayafaya götürdüler. Din bilginleriyle ileri gelenler de orada toplanmışlardı.
55Niadtong taknaa miingon si Jesus sa mga panon sa katawohan, nganong nanganhi kamo nga dala ang mga puspus sa pagdakup kanako ingon sa nagadakup ug usa ka tulisan? Adlaw-adlaw nagalingkod ako sa templo sa pagpanudlo, ug wala ninyo ako pagdakpa.
58Petrus, İsayı uzaktan, ta başkâhinin avlusuna kadar izledi. Sonucu görmek için içeri girip nöbetçilerin yanına oturdu.
56Apan kining tanan nanghitabo aron matuman ang mga Kasulatan sa mga manalagna. Unya gibiyaan siya sa tanan niya nga mga tinon-an ug nanagpangalagiw sila.
59Başkâhinlerle Yüksek Kurulun öteki üyeleri, İsayı ölüm cezasına çarptırmak için kendisine karşı yalancı tanıklar arıyorlardı.
57Ug ang mga nanagdakup kang Jesus naghatud kaniya ngadto sa balay ni Caifas, ang labaw nga sacerdote, diin ang mga escriba ug ang mga anciano nagakatigum.
60Ortaya birçok yalancı tanık çıktığı halde, aradıklarını bulamadılar. Sonunda ortaya çıkan iki kişi şöyle dedi: ‹‹Bu adam, ‹Ben Tanrının Tapınağını yıkıp üç günde yeniden kurabilirim› dedi.››
58Apan si Pedro misunod kaniya nga nagapahalayo hangtud sa silong sa labaw nga sacerdote, ug sa misulod siya, milingkod tipon sa mga sulogoon aron sa pagtan-aw sa sangputanan.
62Başkâhin ayağa kalkıp İsaya, ‹‹Hiç yanıt vermeyecek misin?›› dedi. ‹‹Nedir bunların sana karşı ettiği bu tanıklıklar?››
59Ug ang mga punoan sa mga sacerdote, ug ang tibook nga Sanhedrin nagapangita sa ikabutangbutang batok kang Jesus, aron sa pagpapatay kaniya.
63İsa susmaya devam etti. Başkâhin ise Ona, ‹‹Yaşayan Tanrı adına ant içmeni buyuruyorum, söyle bize, Tanrının Oğlu Mesih sen misin?›› dedi.
60Apan wala silay hingkaplagan, bisan mingduol ang daghang mga bakakong saksi. Sa katapusan mingduol ang duha ka mga saksi nga bakakon,
64İsa, ‹‹Söylediğin gibidir›› karşılığını verdi. ‹‹Üstelik size şunu söyleyeyim, bundan sonra İnsanoğlunun, Kudretli Olanın sağında oturduğunu ve göğün bulutları üzerinde geldiğini göreceksiniz.››
61Ug nanag-ingon: Kining tawohana nag-ingon: Mahimo ko ang pagguba sa templo sa Dios, ug ang pagpatindog niini pag-usab sulod sa tolo ka adlaw.
65Bunun üzerine başkâhin giysilerini yırtarak, ‹‹Tanrıya küfretti!›› dedi. ‹‹Artık tanıklara ne ihtiyacımız var? İşte küfürü işittiniz.
62Ug mitindog ang labawng sacerdote ug nag-ingon kaniya: Wala kay itubag bisan unsa? Unsa kining ginasaksi nila batok kanimo?
66Buna ne diyorsunuz?›› ‹‹Ölümü hak etti!›› diye karşılık verdiler.
63Apan si Jesus naghilum. Ug ang labawng sacerdote miingon kaniya: Gipapanumpa ko ikaw sa ngalan sa Dios nga buhi nga magtug-an ka kanamo kong ikaw mao ba si Cristo, ang Anak sa Dios.
67Bunun üzerine İsanın yüzüne tükürüp Onu yumrukladılar. Bazıları da Onu tokatlayıp, ‹‹Ey Mesih, peygamberliğini göster bakalım, sana vuran kim?›› dediler.
64Si Jesus miingon kaniya: Giingon mo. Igaingon ko pa usab kaninyo, nga sukad karon makita ninyo ang Anak sa tawo nga magalingkod sa too sa Gahum, ug moanhi sa ibabaw sa mga panganod sa langit.
69Petrus ise dışarıda, avluda oturuyordu. Bir hizmetçi kız yanına gelip, ‹‹Sen de Celileli İsayla birlikteydin›› dedi.
65Unya ang labawng sacerdote naggisi sa iyang mga saput, nga nagaingon: Siya nagapasipala. Unsa pay kinahanglan ta sa mga saksi? Tan-awa ninyo, karon nadungog ninyo ang pasipala.
70Ama Petrus bunu herkesin önünde inkâr ederek, ‹‹Neden söz ettiğini anlamıyorum›› dedi.
66Unsay hunahuna ninyo? Ug sa mitubag sila, nanag-ingon: Angay siya sa kamatayon.
71Sonra avlu kapısının önüne çıktı. Onu gören başka bir hizmetçi kız orada bulunanlara, ‹‹Bu adam Nasıralı İsayla birlikteydi›› dedi.
67Unya gilud-an nila ang iyang nawong ug gisumbag, ug ang uban nagsagpa kaniya,
72Petrus ant içerek, ‹‹Ben o adamı tanımıyorum›› diye yine inkâr etti.
68Nga nagaingon: Tagnaa alang kanamo, Cristo, kinsa ang nagsumbag kanimo?
73Orada duranlar az sonra Petrusa yaklaşıp, ‹‹Gerçekten sen de onlardansın. Konuşman seni ele veriyor›› dediler.
69Karon, si Pedro nagalingkod sa gawas sa patio, ug giduol siya sa usa ka sulogoon nga babaye, nga nagaingon: Ikaw usab uban ni Jesus nga taga-Galilea.
74Petrus kendine lanet okuyup ant içerek, ‹‹O adamı tanımıyorum!›› dedi. Tam o anda horoz öttü.
70Apan siya milimod sa atubangan sa tanan nga nagaingon: Wala ako manghibalo sa imong ginaingon.
75Petrus, İsa'nın, ‹‹Horoz ötmeden beni üç kez inkâr edeceksin›› dediğini hatırladı ve dışarı çıkıp acı acı ağladı.
71Ug sa migula siya sa ganghaan, lain na usab nga sulogoon nga babaye ang nakakita kaniya, ug kini miingon sa mga atua didto: Kini usab kauban ni Jesus nga Nazaretnon.
72Ug milimod siya pag-usab uban ang panumpa: Wala ako makaila nianang tawohana.
73Ug sa wala madugay miduol ang mga nanagtindog didto, ug miingon kang Pedro: Matuod gayud nga ikaw usab usa kanila kay ang imong sinultihan nagapaila.
74Unya misugod siya sa pagpanunglo ug pagpanumpa: Wala ako makaila nianang tawohana. Ug gilayon mituktugaok ang manok.
75Ug si Pedro nahanumdum sa giingon kaniya ni Jesus: Sa dili pa motuktugaok ang manok, igalimod mo ako sa makatolo. Ug sa migula siya, mihilak sa mapait gayud.