¹ Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ar Fynydd Sinai,

¹And the LORD spake unto Moses in mount Sinai, saying,

² "Dywed wrth bobl Israel, 'Pan ewch i mewn i'r wlad yr wyf yn ei rhoi ichwi, y mae'r wlad i gadw Saboth i'r ARGLWYDD.

²Speak unto the children of Israel, and say unto them, When ye come into the land which I give you, then shall the land keep a sabbath unto the LORD.

³ Am chwe blynedd byddwch yn hau eich meysydd, ac am chwe blynedd yn tocio eich gwinllannoedd ac yn casglu eu ffrwyth;

³Six years thou shalt sow thy field, and six years thou shalt prune thy vineyard, and gather in the fruit thereof;

⁴ ond ar y seithfed flwyddyn bydd y wlad yn cael Saboth o orffwys, sef Saboth i'r ARGLWYDD, ac nid ydych i hau eich meysydd nac i docio eich gwinllannoedd.

⁴But in the seventh year shall be a sabbath of rest unto the land, a sabbath for the LORD: thou shalt neither sow thy field, nor prune thy vineyard.

⁵ Nid ydych ychwaith i fedi'r cynhaeaf a dyfodd ohono'i hun, nac i gasglu grawnwin oddi ar winwydd heb eu tocio; y mae'r wlad i gael blwyddyn o orffwys.

⁵That which groweth of its own accord of thy harvest thou shalt not reap, neither gather the grapes of thy vine undressed: for it is a year of rest unto the land.

⁶ Ond bydd unrhyw beth a gynhyrcha'r ddaear yn ystod y flwyddyn o Saboth yn fwyd i ti dy hun, ac i'th was a'th forwyn, dy was cyflog a'r estron sy'n byw gyda thi,

⁶And the sabbath of the land shall be meat for you; for thee, and for thy servant, and for thy maid, and for thy hired servant, and for thy stranger that sojourneth with thee.

⁷ a hefyd i'th anifail ac i'r bwystfil gwyllt fydd ar dy dir; bydd yr holl gynnyrch yn ymborth.

⁷And for thy cattle, and for the beast that are in thy land, shall all the increase thereof be meat.

⁸ "'Cyfrif saith Saboth o flynyddoedd, sef saith mlynedd seithwaith; bydd saith Saboth o flynyddoedd yn naw a deugain o flynyddoedd.

⁸And thou shalt number seven sabbaths of years unto thee, seven times seven years; and the space of the seven sabbaths of years shall be unto thee forty and nine years.

⁹ Yna ar y degfed dydd o'r seithfed mis p�r ganu'r utgorn ym mhob man; ar Ddydd y Cymod p�r ganu'r utgorn trwy dy holl wlad.

⁹Then shalt thou cause the trumpet of the jubilee to sound on the tenth day of the seventh month, in the day of atonement shall ye make the trumpet sound throughout all your land.

¹⁰ Cysegra'r hanner canfed flwyddyn, a chyhoedda ryddid trwy'r wlad i'r holl drigolion; bydd hon yn flwyddyn jwbili ichwi, a bydd pob un ohonoch yn dychwelyd i'w dreftadaeth ac at ei dylwyth.

¹⁰And ye shall hallow the fiftieth year, and proclaim liberty throughout all the land unto all the inhabitants thereof: it shall be a jubilee unto you; and ye shall return every man unto his possession, and ye shall return every man unto his family.

¹¹ Bydd yr hanner canfed flwyddyn yn flwyddyn jwbili ichwi; peidiwch � hau, na medi'r hyn a dyfodd ohono'i hun, na chasglu oddi ar winwydd heb eu tocio.

¹¹A jubilee shall that fiftieth year be unto you: ye shall not sow, neither reap that which groweth of itself in it, nor gather the grapes in it of thy vine undressed.

¹² Jwbili ydyw, ac y mae i fod yn sanctaidd ichwi; ond cewch fwyta'r cynnyrch a ddaw o'r tir.

¹²For it is the jubilee; it shall be holy unto you: ye shall eat the increase thereof out of the field.

¹³ "'Yn y flwyddyn jwbili hon y mae pob un ohonoch i ddychwelyd i'w dreftadaeth.

¹³In the year of this jubilee ye shall return every man unto his possession.

¹⁴ Felly, pan fyddwch yn gwerthu neu'n prynu tir ymysg eich gilydd, peidiwch � chymryd mantais ar eich gilydd.

¹⁴And if thou sell ought unto thy neighbor, or buyest ought of thy neighbor's hand, ye shall not oppress one another:

¹⁵ Yr ydych i brynu oddi wrth eich gilydd yn �l nifer y blynyddoedd oddi ar y jwbili, ac i werthu i'ch gilydd yn �l nifer y blynyddoedd sydd ar gyfer cynnyrch.

¹⁵According to the number of years after the jubilee thou shalt buy of thy neighbor, and according unto the number of years of the fruits he shall sell unto thee:

¹⁶ Pan fydd y blynyddoedd yn niferus, yr ydych i godi'r pris, ond pan fydd y blynyddoedd yn ychydig, yr ydych i'w ostwng, oherwydd yr hyn a werthir yw nifer y cnydau.

¹⁶According to the multitude of years thou shalt increase the price thereof, and according to the fewness of years thou shalt diminish the price of it: for according to the number of the years of the fruits doth he sell unto thee.

¹⁷ Peidiwch � chymryd mantais ar eich gilydd, ond ofnwch eich Duw. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.

¹⁷Ye shall not therefore oppress one another; but thou shalt fear thy God: for I am the LORD your God.

¹⁸ Ufuddhewch i'm deddfau, a chadwch fy ngorchmynion a'u gwneud, a chewch fyw'n ddiogel yn y wlad.

¹⁸Wherefore ye shall do my statutes, and keep my judgments, and do them; and ye shall dwell in the land in safety.

¹⁹ Bydd y wlad yn rhoi ei ffrwyth, a chewch fwyta i'ch digoni a byw yno'n ddiogel.

¹⁹And the land shall yield her fruit, and ye shall eat your fill, and dwell therein in safety.

²⁰ Os gofynnwch, "Beth a fwytawn yn y seithfed flwyddyn, gan na fyddwn yn hau nac yn medi ein cynhaeaf?"

²⁰And if ye shall say, What shall we eat the seventh year? behold, we shall not sow, nor gather in our increase:

²¹ fe drefnaf y fath fendith ar eich cyfer yn y chweched flwyddyn fel y rhoddir digon o gynnyrch ichwi am dair blynedd.

²¹Then I will command my blessing upon you in the sixth year, and it shall bring forth fruit for three years.

²² Pan fyddwch yn hau yn yr wythfed flwyddyn, byddwch yn bwyta o'r hen gnwd, ac yn parhau i fwyta ohono nes y daw cnwd yn y nawfed flwyddyn.

²²And ye shall sow the eighth year, and eat yet of old fruit until the ninth year; until her fruits come in ye shall eat of the old store.

²³ "'Ni ellir gwerthu tir yn barhaol, oherwydd eiddof fi yw'r tir, ac nid ydych chwi ond estroniaid a thenantiaid i mi.

²³The land shall not be sold for ever: for the land is mine, for ye are strangers and sojourners with me.

²⁴ Trwy holl wlad eich treftadaeth, byddwch barod i ryddhau tir a werthwyd.

²⁴And in all the land of your possession ye shall grant a redemption for the land.

²⁵ Os bydd un ohonoch yn dlawd ac yn gwerthu rhan o'i dreftadaeth, caiff ei berthynas agosaf ddod a rhyddhau'r hyn a werthodd.

²⁵If thy brother be waxen poor, and hath sold away some of his possession, and if any of his kin come to redeem it, then shall he redeem that which his brother sold.

²⁶ Os bydd heb berthynas i'w ryddhau, ac yntau wedyn yn llwyddo ac yn ennill digon i'w ryddhau,

²⁶And if the man have none to redeem it, and himself be able to redeem it;

²⁷ y mae i gyfrif y blynyddoedd er pan werthodd ef, ac ad-dalu am hynny i'r gwerthwr, ac yna caiff ddychwelyd i'w dreftadaeth.

²⁷Then let him count the years of the sale thereof, and restore the overplus unto the man to whom he sold it; that he may return unto his possession.

²⁸ Os na fydd wedi ennill digon i ad-dalu iddo, bydd yr hyn a werthodd yn eiddo i'r prynwr hyd flwyddyn y jwbili; fe'i dychwelir ym mlwyddyn y jwbili a chaiff y gwerthwr ddychwelyd i'w dreftadaeth.

²⁸But if he be not able to restore it to him, then that which is sold shall remain in the hand of him that hath bought it until the year of jubilee: and in the jubilee it shall go out, and he shall return unto his possession.

²⁹ "'Os bydd rhywun yn gwerthu tu375? annedd mewn dinas gaerog, caiff ei ryddhau o fewn blwyddyn lawn ar �l ei werthu; o fewn yr amser hwnnw caiff ei ryddhau.

²⁹And if a man sell a dwelling house in a walled city, then he may redeem it within a whole year after it is sold; within a full year may he redeem it.

³⁰ Os na fydd wedi ei ryddhau cyn diwedd y flwyddyn lawn, bydd y tu375? yn y ddinas gaerog yn eiddo parhaol i'r sawl a'i prynodd ac i'w ddisgynyddion; nid yw i'w ddychwelyd ym mlwyddyn y jwbili.

³⁰And if it be not redeemed within the space of a full year, then the house that is in the walled city shall be established for ever to him that bought it throughout his generations: it shall not go out in the jubilee.

³¹ Ond y mae tai mewn trefi heb furiau o'u hamgylch i'w hystyried fel rhai yng nghefn gwlad; fe ellir eu rhyddhau, ac y maent i'w dychwelyd ym mlwyddyn y jwbili.

³¹But the houses of the villages which have no wall round about them shall be counted as the fields of the country: they may be redeemed, and they shall go out in the jubilee.

³² Bydd gan y Lefiaid hawl parhaol i ryddhau tai eu treftadaeth yn y dinasoedd sy'n perthyn iddynt.

³²Notwithstanding the cities of the Levites, and the houses of the cities of their possession, may the Levites redeem at any time.

³³ Gellir rhyddhau eiddo yn perthyn i'r Lefiaid, ac y mae tu375? a werthwyd yn un o ddinasoedd eu treftadaeth i'w ddychwelyd ym mlwyddyn y jwbili; y mae'r tai yn ninasoedd y Lefiaid yn dreftadaeth iddynt ymysg pobl Israel.

³³And if a man purchase of the Levites, then the house that was sold, and the city of his possession, shall go out in the year of jubilee: for the houses of the cities of the Levites are their possession among the children of Israel.

³⁴ Ond ni cheir gwerthu'r tir pori o amgylch eu trefi, oherwydd y mae'n dreftadaeth barhaol iddynt.

³⁴But the field of the suburbs of their cities may not be sold; for it is their perpetual possession.

³⁵ "'Os bydd un ohonoch yn dlawd a heb fedru ei gynnal ei hun yn eich plith, cynorthwya ef, fel y gwnait i estron neu ymsefydlydd gyda thi, er mwyn iddo fyw yn eich mysg.

³⁵And if thy brother be waxen poor, and fallen in decay with thee; then thou shalt relieve him: yea, though he be a stranger, or a sojourner; that he may live with thee.

³⁶ Paid � chymryd llog nac elw oddi wrtho, ond ofna dy Dduw, er mwyn iddo barhau i fyw yn eich mysg.

³⁶Take thou no usury of him, or increase: but fear thy God; that thy brother may live with thee.

³⁷ Nid wyt i fenthyca arian iddo ar log nac i werthu bwyd iddo am elw.

³⁷Thou shalt not give him thy money upon usury, nor lend him thy victuals for increase.

³⁸ Myfi yw'r ARGLWYDD dy Dduw, a ddaeth � thi allan o wlad yr Aifft i roi iti wlad Canaan, ac i fod yn Dduw iti.

³⁸I am the LORD your God, which brought you forth out of the land of Egypt, to give you the land of Canaan, and to be your God.

³⁹ "'Os bydd un ohonoch yn dlawd ac yn ei werthu ei hun iti, paid �'i orfodi i weithio iti fel caethwas.

³⁹And if thy brother that dwelleth by thee be waxen poor, and be sold unto thee; thou shalt not compel him to serve as a bondservant:

⁴⁰ Y mae i fod fel gwas cyflog neu ymsefydlydd gyda thi, ac i weithio gyda thi hyd flwyddyn y jwbili.

⁴⁰But as an hired servant, and as a sojourner, he shall be with thee, and shall serve thee unto the year of jubilee.

⁴¹ Yna y mae ef a'i deulu i'w rhyddhau, a bydd yn dychwelyd at ei lwyth ei hun ac i dreftadaeth ei hynafiaid.

⁴¹And then shall he depart from thee, both he and his children with him, and shall return unto his own family, and unto the possession of his fathers shall he return.

⁴² Gan mai gweision i mi yw pobl Israel, a ddygais allan o wlad yr Aifft, ni ellir eu gwerthu yn gaethweision.

⁴²For they are my servants, which I brought forth out of the land of Egypt: they shall not be sold as bondmen.

⁴³ Paid � thra-awdurdodi drostynt, ond ofna dy Dduw.

⁴³Thou shalt not rule over him with rigor; but shalt fear thy God.

⁴⁴ Bydd dy gaethweision, yn wryw a benyw, o blith y cenhedloedd o'th amgylch; o'u plith hwy gelli brynu caethweision.

⁴⁴Both thy bondmen, and thy bondmaids, which thou shalt have, shall be of the heathen that are round about you; of them shall ye buy bondmen and bondmaids.

⁴⁵ Cei hefyd brynu rhai o blith yr estroniaid sydd wedi ymsefydlu yn eich plith, a'r rhai o'u tylwyth sydd wedi eu geni yn eich gwlad, a byddant yn eiddo ichwi.

⁴⁵Moreover of the children of the strangers that do sojourn among you, of them shall ye buy, and of their families that are with you, which they begat in your land: and they shall be your possession.

⁴⁶ Gallwch hefyd eu gadael i'ch plant ar eich �l, iddynt eu cymryd yn etifeddiaeth ac i fod yn gaethweision parhaol iddynt; ond nid ydych i dra-awdurdodi dros eich cyd-Israeliaid.

⁴⁶And ye shall take them as an inheritance for your children after you, to inherit them for a possession; they shall be your bondmen for ever: but over your brethren the children of Israel, ye shall not rule one over another with rigor.

⁴⁷ "'Os bydd estron neu ymsefydlydd gyda thi yn dod yn gyfoethog, ac un o'ch plith yn mynd yn dlawd ac yn ei werthu ei hun i'r estron sydd wedi ymsefydlu gyda thi, neu i un o dylwyth yr estron,

⁴⁷And if a sojourner or stranger wax rich by thee, and thy brother that dwelleth by him wax poor, and sell himself unto the stranger or sojourner by thee, or to the stock of the stranger's family:

⁴⁸ bydd ganddo'r hawl i gael ei ryddhau ar �l ei werthu; gall un o'i deulu ei ryddhau.

⁴⁸After that he is sold he may be redeemed again; one of his brethren may redeem him:

⁴⁹ Gall ewythr neu nai neu unrhyw berthynas arall yn y llwyth ei ryddhau; neu os caiff lwyddiant, gall ei ryddhau ei hun.

⁴⁹Either his uncle, or his uncle's son, may redeem him, or any that is nigh of kin unto him of his family may redeem him; or if he be able, he may redeem himself.

⁵⁰ Y mae ef a'i brynwr i gyfrif o'r flwyddyn y gwerthodd ei hun at flwyddyn y jwbili; bydd arian ei bryniant yn unol �'r hyn a delir i was cyflog dros y nifer hwn o flynyddoedd.

⁵⁰And he shall reckon with him that bought him from the year that he was sold to him unto the year of jubilee: and the price of his sale shall be according unto the number of years, according to the time of an hired servant shall it be with him.

⁵¹ Os oes llawer o flynyddoedd ar �l, rhaid iddo dalu am ei ryddhau gyfran uchel o'r arian a roddwyd amdano;

⁵¹If there be yet many years behind, according unto them he shall give again the price of his redemption out of the money that he was bought for.

⁵² ond os ychydig sydd ar �l hyd flwyddyn y jwbili, y mae i wneud y cyfrif ac i dalu yn �l hynny am ei ryddhau.

⁵²And if there remain but few years unto the year of jubilee, then he shall count with him, and according unto his years shall he give him again the price of his redemption.

⁵³ Y mae i'w ystyried fel un wedi ei gyflogi'n flynyddol; nid ydych i adael i'w berchennog dra-awdurdodi drosto.

⁵³And as a yearly hired servant shall he be with him: and the other shall not rule with rigor over him in thy sight.

⁵⁴ Hyd yn oed os na fydd wedi ei ryddhau trwy un o'r ffyrdd hyn, caiff ef a'i blant eu rhyddhau ym mlwyddyn y jwbili;

⁵⁴And if he be not redeemed in these years, then he shall go out in the year of jubilee, both he, and his children with him.

⁵⁵ oherwydd gweision i mi yw pobl Israel, gweision a ddygais allan o wlad yr Aifft. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.

⁵⁵For unto me the children of Israel are servants; they are my servants whom I brought forth out of the land of Egypt: I am the LORD your God.