¹ Llefarodd yr ARGLWYDD wrth Moses ar Fynydd Sinai,

¹And Jehovah spoke to Moses in mount Sinai, saying,

² "Dywed wrth bobl Israel, 'Pan ewch i mewn i'r wlad yr wyf yn ei rhoi ichwi, y mae'r wlad i gadw Saboth i'r ARGLWYDD.

²Speak unto the children of Israel and say unto them, When ye come into the land that I will give you, the land shall celebrate a sabbath to Jehovah.

³ Am chwe blynedd byddwch yn hau eich meysydd, ac am chwe blynedd yn tocio eich gwinllannoedd ac yn casglu eu ffrwyth;

³Six years shalt thou sow thy field, and six years shalt thou prune thy vineyard, and gather in the produce thereof,

⁴ ond ar y seithfed flwyddyn bydd y wlad yn cael Saboth o orffwys, sef Saboth i'r ARGLWYDD, ac nid ydych i hau eich meysydd nac i docio eich gwinllannoedd.

⁴but in the seventh year shall be a sabbath of rest for the land, a sabbath to Jehovah. Thy field shalt thou not sow, and thy vineyard shalt thou not prune.

⁵ Nid ydych ychwaith i fedi'r cynhaeaf a dyfodd ohono'i hun, nac i gasglu grawnwin oddi ar winwydd heb eu tocio; y mae'r wlad i gael blwyddyn o orffwys.

⁵That which springeth up from the scattered seed of thy harvest thou shalt not reap, and the grapes of thine undressed vines thou shalt not gather: a year of rest shall it be for the land.

⁶ Ond bydd unrhyw beth a gynhyrcha'r ddaear yn ystod y flwyddyn o Saboth yn fwyd i ti dy hun, ac i'th was a'th forwyn, dy was cyflog a'r estron sy'n byw gyda thi,

⁶And the sabbath of the land shall be for food for you, for thee, and for thy bondman, and for thy handmaid, and for thy hired servant, and for him that dwelleth as a sojourner with thee, and for thy cattle,

⁷ a hefyd i'th anifail ac i'r bwystfil gwyllt fydd ar dy dir; bydd yr holl gynnyrch yn ymborth.

⁷and for the beasts that are in thy land: all the produce thereof shall be for food.

⁸ "'Cyfrif saith Saboth o flynyddoedd, sef saith mlynedd seithwaith; bydd saith Saboth o flynyddoedd yn naw a deugain o flynyddoedd.

⁸And thou shalt count seven sabbaths of years, seven times seven years; so that the days of the seven sabbaths of years be unto thee forty-nine years.

⁹ Yna ar y degfed dydd o'r seithfed mis p�r ganu'r utgorn ym mhob man; ar Ddydd y Cymod p�r ganu'r utgorn trwy dy holl wlad.

⁹Then shalt thou cause the loud sound of the trumpet to go forth in the seventh month, on the tenth of the month; on the day of atonement shall ye cause the trumpet to go forth throughout your land.

¹⁰ Cysegra'r hanner canfed flwyddyn, a chyhoedda ryddid trwy'r wlad i'r holl drigolion; bydd hon yn flwyddyn jwbili ichwi, a bydd pob un ohonoch yn dychwelyd i'w dreftadaeth ac at ei dylwyth.

¹⁰And ye shall hallow the year of the fiftieth year, and proclaim liberty in the land unto all the inhabitants thereof; a [year of] jubilee shall it be unto you, and ye shall return every man unto his possession, and ye shall return every man unto his family;

¹¹ Bydd yr hanner canfed flwyddyn yn flwyddyn jwbili ichwi; peidiwch � hau, na medi'r hyn a dyfodd ohono'i hun, na chasglu oddi ar winwydd heb eu tocio.

¹¹a year of jubilee shall that fiftieth year be unto you: ye shall not sow, neither reap its aftergrowth, nor gather [the fruit of] its undressed vines.

¹² Jwbili ydyw, ac y mae i fod yn sanctaidd ichwi; ond cewch fwyta'r cynnyrch a ddaw o'r tir.

¹²For it is the jubilee; it shall be holy unto you; out of the field shall ye eat its produce.

¹³ "'Yn y flwyddyn jwbili hon y mae pob un ohonoch i ddychwelyd i'w dreftadaeth.

¹³In this year of the jubilee ye shall return every man unto his possession.

¹⁴ Felly, pan fyddwch yn gwerthu neu'n prynu tir ymysg eich gilydd, peidiwch � chymryd mantais ar eich gilydd.

¹⁴And if ye sell ought unto your neighbour, or buy of your neighbour's hand, ye shall not overreach one another.

¹⁵ Yr ydych i brynu oddi wrth eich gilydd yn �l nifer y blynyddoedd oddi ar y jwbili, ac i werthu i'ch gilydd yn �l nifer y blynyddoedd sydd ar gyfer cynnyrch.

¹⁵According to the number of years since the jubilee, thou shalt buy of thy neighbour; according to the number of years of the produce, he shall sell unto thee.

¹⁶ Pan fydd y blynyddoedd yn niferus, yr ydych i godi'r pris, ond pan fydd y blynyddoedd yn ychydig, yr ydych i'w ostwng, oherwydd yr hyn a werthir yw nifer y cnydau.

¹⁶According to the greater number of the years, thou shalt increase the price thereof; and according to the fewness of years, thou shalt diminish the price of it; for it is the number of crops that he selleth unto thee.

¹⁷ Peidiwch � chymryd mantais ar eich gilydd, ond ofnwch eich Duw. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.

¹⁷And ye shall not oppress one another; but thou shalt fear thy God; for I am Jehovah your God.

¹⁸ Ufuddhewch i'm deddfau, a chadwch fy ngorchmynion a'u gwneud, a chewch fyw'n ddiogel yn y wlad.

¹⁸And ye shall do my statutes, and observe mine ordinances and do them: thus shall ye dwell in your land securely.

¹⁹ Bydd y wlad yn rhoi ei ffrwyth, a chewch fwyta i'ch digoni a byw yno'n ddiogel.

¹⁹And the land shall yield its fruit, and ye shall eat and be satisfied, and dwell therein securely.

²⁰ Os gofynnwch, "Beth a fwytawn yn y seithfed flwyddyn, gan na fyddwn yn hau nac yn medi ein cynhaeaf?"

²⁰And if ye say, What shall we eat in the seventh year? behold, we may not sow, nor gather in our produce;

²¹ fe drefnaf y fath fendith ar eich cyfer yn y chweched flwyddyn fel y rhoddir digon o gynnyrch ichwi am dair blynedd.

²¹then I will command my blessing upon you in the sixth year, that it may bring forth produce for three years;

²² Pan fyddwch yn hau yn yr wythfed flwyddyn, byddwch yn bwyta o'r hen gnwd, ac yn parhau i fwyta ohono nes y daw cnwd yn y nawfed flwyddyn.

²²and ye shall sow in the eighth year, and ye shall eat of the old fruit until the ninth year; until her produce come in, ye shall eat the old.

²³ "'Ni ellir gwerthu tir yn barhaol, oherwydd eiddof fi yw'r tir, ac nid ydych chwi ond estroniaid a thenantiaid i mi.

²³And the land shall not be sold for ever; for the land is mine; for ye are strangers and sojourners with me.

²⁴ Trwy holl wlad eich treftadaeth, byddwch barod i ryddhau tir a werthwyd.

²⁴And in all the land of your possession ye shall grant a redemption for the land.

²⁵ Os bydd un ohonoch yn dlawd ac yn gwerthu rhan o'i dreftadaeth, caiff ei berthynas agosaf ddod a rhyddhau'r hyn a werthodd.

²⁵If thy brother grow poor, and sell of his possession, then shall his redeemer, his nearest relation, come and redeem that which his brother sold.

²⁶ Os bydd heb berthynas i'w ryddhau, ac yntau wedyn yn llwyddo ac yn ennill digon i'w ryddhau,

²⁶And if the man have no one having right of redemption, and his hand have acquired and found what sufficeth for its redemption,

²⁷ y mae i gyfrif y blynyddoedd er pan werthodd ef, ac ad-dalu am hynny i'r gwerthwr, ac yna caiff ddychwelyd i'w dreftadaeth.

²⁷then shall he reckon the years since the sale thereof, and restore the overplus unto the man to whom he sold it; and so return unto his possession.

²⁸ Os na fydd wedi ennill digon i ad-dalu iddo, bydd yr hyn a werthodd yn eiddo i'r prynwr hyd flwyddyn y jwbili; fe'i dychwelir ym mlwyddyn y jwbili a chaiff y gwerthwr ddychwelyd i'w dreftadaeth.

²⁸And if his hand have not found what sufficeth for him to restore it to him, then that which is sold shall remain in the hand of the purchaser, until the year of jubilee; and in the jubilee it shall go out, and he shall return unto his possession.

²⁹ "'Os bydd rhywun yn gwerthu tu375? annedd mewn dinas gaerog, caiff ei ryddhau o fewn blwyddyn lawn ar �l ei werthu; o fewn yr amser hwnnw caiff ei ryddhau.

²⁹And if any one sell a dwelling-house in a walled city, then he shall have the right of redemption up to the end of the year of the sale thereof; for a full year shall he have the right of redemption.

³⁰ Os na fydd wedi ei ryddhau cyn diwedd y flwyddyn lawn, bydd y tu375? yn y ddinas gaerog yn eiddo parhaol i'r sawl a'i prynodd ac i'w ddisgynyddion; nid yw i'w ddychwelyd ym mlwyddyn y jwbili.

³⁰But if it be not redeemed until a whole year is complete, then the house that is in the walled city shall be established for ever to him that bought it, throughout his generations: it shall not go out in the jubilee.

³¹ Ond y mae tai mewn trefi heb furiau o'u hamgylch i'w hystyried fel rhai yng nghefn gwlad; fe ellir eu rhyddhau, ac y maent i'w dychwelyd ym mlwyddyn y jwbili.

³¹But the houses in villages that have no wall round about them shall be reckoned as the fields of the country: they may be redeemed, and they shall go out in the jubilee.

³² Bydd gan y Lefiaid hawl parhaol i ryddhau tai eu treftadaeth yn y dinasoedd sy'n perthyn iddynt.

³²But as to the cities of the Levites, the houses in the cities of their possession, the Levites shall have a perpetual right of redemption.

³³ Gellir rhyddhau eiddo yn perthyn i'r Lefiaid, ac y mae tu375? a werthwyd yn un o ddinasoedd eu treftadaeth i'w ddychwelyd ym mlwyddyn y jwbili; y mae'r tai yn ninasoedd y Lefiaid yn dreftadaeth iddynt ymysg pobl Israel.

³³And if any one redeem from one of the Levites, then the house that was sold, in the city of his possession, shall go out in the jubilee; for the houses of the cities of the Levites are their possession among the children of Israel.

³⁴ Ond ni cheir gwerthu'r tir pori o amgylch eu trefi, oherwydd y mae'n dreftadaeth barhaol iddynt.

³⁴And the field of the suburbs of their cities shall not be sold; for it is their perpetual possession.

³⁵ "'Os bydd un ohonoch yn dlawd a heb fedru ei gynnal ei hun yn eich plith, cynorthwya ef, fel y gwnait i estron neu ymsefydlydd gyda thi, er mwyn iddo fyw yn eich mysg.

³⁵And if thy brother grow poor, and he be fallen into decay beside thee, then thou shalt relieve him, [be he] stranger or sojourner, that he may live beside thee.

³⁶ Paid � chymryd llog nac elw oddi wrtho, ond ofna dy Dduw, er mwyn iddo barhau i fyw yn eich mysg.

³⁶Thou shalt take no usury nor increase of him; and thou shalt fear thy God; that thy brother may live beside thee.

³⁷ Nid wyt i fenthyca arian iddo ar log nac i werthu bwyd iddo am elw.

³⁷Thy money shalt thou not give him upon usury, nor lend him thy victuals for increase.

³⁸ Myfi yw'r ARGLWYDD dy Dduw, a ddaeth � thi allan o wlad yr Aifft i roi iti wlad Canaan, ac i fod yn Dduw iti.

³⁸I am Jehovah your God, who brought you forth out of the land of Egypt, to give you the land of Canaan, to be your God.

³⁹ "'Os bydd un ohonoch yn dlawd ac yn ei werthu ei hun iti, paid �'i orfodi i weithio iti fel caethwas.

³⁹And if thy brother grow poor beside thee, and be sold unto thee, thou shalt not compel him to serve as a bondservant:

⁴⁰ Y mae i fod fel gwas cyflog neu ymsefydlydd gyda thi, ac i weithio gyda thi hyd flwyddyn y jwbili.

⁴⁰as a hired servant, as a sojourner, shall he be with thee; until the year of jubilee shall he serve thee.

⁴¹ Yna y mae ef a'i deulu i'w rhyddhau, a bydd yn dychwelyd at ei lwyth ei hun ac i dreftadaeth ei hynafiaid.

⁴¹Then shall he depart from thee, he and his children with him, and shall return unto his own family, and unto the possession of his fathers shall he return.

⁴² Gan mai gweision i mi yw pobl Israel, a ddygais allan o wlad yr Aifft, ni ellir eu gwerthu yn gaethweision.

⁴²For they are my bondmen, whom I brought forth out of the land of Egypt: they shall not be sold as [men] sell bondmen.

⁴³ Paid � thra-awdurdodi drostynt, ond ofna dy Dduw.

⁴³Thou shalt not rule over him with rigour; and thou shalt fear thy God.

⁴⁴ Bydd dy gaethweision, yn wryw a benyw, o blith y cenhedloedd o'th amgylch; o'u plith hwy gelli brynu caethweision.

⁴⁴And as for thy bondman and thy handmaid whom thou shalt have -- of the nations that are round about you, of them shall ye buy bondmen and handmaids.

⁴⁵ Cei hefyd brynu rhai o blith yr estroniaid sydd wedi ymsefydlu yn eich plith, a'r rhai o'u tylwyth sydd wedi eu geni yn eich gwlad, a byddant yn eiddo ichwi.

⁴⁵Moreover of the children of them that dwell as sojourners with you, of them may ye buy, and of their family that is with you, which they beget in your land, and they shall be your possession.

⁴⁶ Gallwch hefyd eu gadael i'ch plant ar eich �l, iddynt eu cymryd yn etifeddiaeth ac i fod yn gaethweision parhaol iddynt; ond nid ydych i dra-awdurdodi dros eich cyd-Israeliaid.

⁴⁶And ye shall leave them as an inheritance to your children after you, to inherit them as a possession: these may ye make your bondmen for ever; but as for your brethren, the children of Israel, ye shall not rule over one another with rigour.

⁴⁷ "'Os bydd estron neu ymsefydlydd gyda thi yn dod yn gyfoethog, ac un o'ch plith yn mynd yn dlawd ac yn ei werthu ei hun i'r estron sydd wedi ymsefydlu gyda thi, neu i un o dylwyth yr estron,

⁴⁷And if a stranger or sojourner become wealthy beside thee, and thy brother beside him grow poor, and sell himself unto the stranger, who is settled by thee, or to a scion of the stranger's family,

⁴⁸ bydd ganddo'r hawl i gael ei ryddhau ar �l ei werthu; gall un o'i deulu ei ryddhau.

⁴⁸after that he is sold there shall be right of redemption for him; one of his brethren may redeem him.

⁴⁹ Gall ewythr neu nai neu unrhyw berthynas arall yn y llwyth ei ryddhau; neu os caiff lwyddiant, gall ei ryddhau ei hun.

⁴⁹Either his uncle or his uncle's son may redeem him, or one of his next relations of his family may redeem him; or if his means be sufficient, he may redeem himself.

⁵⁰ Y mae ef a'i brynwr i gyfrif o'r flwyddyn y gwerthodd ei hun at flwyddyn y jwbili; bydd arian ei bryniant yn unol �'r hyn a delir i was cyflog dros y nifer hwn o flynyddoedd.

⁵⁰And he shall reckon with him that bought him from the year that he was sold to him unto the year of jubilee; and the price of his sale shall be according to the number of the years, according to the days of a hired servant shall he be with him.

⁵¹ Os oes llawer o flynyddoedd ar �l, rhaid iddo dalu am ei ryddhau gyfran uchel o'r arian a roddwyd amdano;

⁵¹If there are yet many years, according unto them shall he return his redemption [money] out of the money that he was bought for;

⁵² ond os ychydig sydd ar �l hyd flwyddyn y jwbili, y mae i wneud y cyfrif ac i dalu yn �l hynny am ei ryddhau.

⁵²and if there remain but few years unto the year of jubilee, then he shall reckon with him; according unto his [remaining] years [of service] shall he give him back his redemption [money].

⁵³ Y mae i'w ystyried fel un wedi ei gyflogi'n flynyddol; nid ydych i adael i'w berchennog dra-awdurdodi drosto.

⁵³As a hired servant shall he be with him year by year; [his master] shall not rule with rigour over him before thine eyes.

⁵⁴ Hyd yn oed os na fydd wedi ei ryddhau trwy un o'r ffyrdd hyn, caiff ef a'i blant eu rhyddhau ym mlwyddyn y jwbili;

⁵⁴And if he be not redeemed in this manner, then he shall go out in the year of jubilee, he and his children with him.

⁵⁵ oherwydd gweision i mi yw pobl Israel, gweision a ddygais allan o wlad yr Aifft. Myfi yw'r ARGLWYDD eich Duw.

⁵⁵For the children of Israel are servants unto me; they are my servants whom I brought forth out of the land of Egypt: I am Jehovah your God.