1 Yn gymaint � bod llawer wedi ymgymryd ag ysgrifennu hanes y pethau a gyflawnwyd yn ein plith,
1Forasmuch as many have undertaken to draw up a relation concerning the matters fully believed among us,
2 fel y traddodwyd hwy inni gan y rhai a fu o'r dechreuad yn llygad-dystion ac yn weision y gair,
2as those who from the beginning were eye-witnesses of and attendants on the Word have delivered them to us,
3 penderfynais innau, gan fy mod wedi ymchwilio yn fanwl i bopeth o'r dechreuad, eu hysgrifennu i ti yn eu trefn, ardderchocaf Theoffilus,
3it has seemed good to *me* also, accurately acquainted from the origin with all things, to write to thee with method, most excellent Theophilus,
4 er mwyn iti gael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniaist.
4that thou mightest know the certainty of those things in which thou hast been instructed.
5 Yn nyddiau Herod, brenin Jwdea, yr oedd offeiriad o adran Abeia, o'r enw Sachareias, a chanddo wraig o blith merched Aaron; ei henw hi oedd Elisabeth.
5There was in the days of Herod, the king of Judaea, a certain priest, by name Zacharias, of the course of Abia, and his wife of the daughters of Aaron, and her name Elizabeth.
6 Yr oeddent ill dau yn gyfiawn gerbron Duw, yn ymddwyn yn ddi-fai yn �l holl orchmynion ac ordeiniadau'r Arglwydd.
6And they were both just before God, walking in all the commandments and ordinances of the Lord blameless.
7 Nid oedd ganddynt blant, oherwydd yr oedd Elisabeth yn ddiffrwyth, ac yr oeddent ill dau wedi cyrraedd oedran mawr.
7And they had no child, because Elizabeth was barren, and they were both advanced in years.
8 Ond pan oedd Sachareias a'i adran, yn eu tro, yn gweinyddu fel offeiriaid gerbron Duw,
8And it came to pass, as he fulfilled his priestly service before God in the order of his course,
9 yn �l arferiad y swydd, daeth i'w ran fynd i mewn i gysegr yr Arglwydd ac offrymu'r arogldarth;
9it fell to him by lot, according to the custom of the priesthood, to enter into the temple of the Lord to burn incense.
10 ac ar awr yr offrymu yr oedd holl dyrfa'r bobl y tu allan yn gwedd�o.
10And all the multitude of the people were praying without at the hour of incense.
11 A dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos iddo, yn sefyll ar yr ochr dde i allor yr arogldarth;
11And an angel of [the] Lord appeared to him, standing on the right of the altar of incense.
12 a phan welodd Sachareias ef, fe'i cythryblwyd a daeth ofn arno.
12And Zacharias was troubled, seeing [him], and fear fell upon him.
13 Ond dywedodd yr angel wrtho, "Paid ag ofni, Sachareias, oherwydd y mae dy ddeisyfiad wedi ei wrando; bydd dy wraig Elisabeth yn esgor ar fab i ti, a gelwi ef Ioan.
13But the angel said to him, Fear not, Zacharias, because thy supplication has been heard, and thy wife Elizabeth shall bear thee a son, and thou shalt call his name John.
14 Fe gei lawenydd a gorfoledd, a bydd llawer yn llawenychu o achos ei enedigaeth ef;
14And he shall be to thee joy and rejoicing, and many shall rejoice at his birth.
15 oherwydd mawr fydd ef gerbron yr Arglwydd, ac nid yf win na diod gadarn byth; llenwir ef �'r Ysbryd Gl�n, ie, yng nghroth ei fam,
15For he shall be great before [the] Lord, and he shall drink no wine nor strong drink; and he shall be filled with [the] Holy Spirit, even from his mother's womb.
16 ac fe dry lawer o bobl Israel yn �l at yr Arglwydd eu Duw.
16And many of the sons of Israel shall he turn to [the] Lord their God.
17 Bydd yn cerdded o flaen yr Arglwydd yn ysbryd a nerth Elias, i droi calonnau rhieni at eu plant, ac i droi'r anufudd i feddylfryd y cyfiawn, er mwyn darparu i'r Arglwydd bobl wedi eu paratoi."
17And *he* shall go before him in [the] spirit and power of Elias, to turn hearts of fathers to children, and disobedient ones to [the] thoughts of just [men], to make ready for [the] Lord a prepared people.
18 Meddai Sachareias wrth yr angel, "Sut y caf sicrwydd o hyn? Oherwydd yr wyf fi yn hen, a'm gwraig wedi cyrraedd oedran mawr."
18And Zacharias said to the angel, How shall I know this, for *I* am an old man, and my wife advanced in years?
19 Atebodd yr angel ef, "Myfi yw Gabriel, sydd yn sefyll gerbron Duw, ac anfonwyd fi i lefaru wrthyt ac i gyhoeddi iti y newydd da hwn;
19And the angel answering, said to him, *I* am Gabriel, who stand before God, and I have been sent to speak to thee, and to bring these glad tidings to thee;
20 ac wele, byddi'n fud a heb allu llefaru hyd y dydd y digwydd hyn, am iti beidio � chredu fy ngeiriau, geiriau a gyflawnir yn eu hamser priodol."
20and behold, thou shalt be silent and not able to speak, till the day in which these things shall take place, because thou hast not believed my words, the which shall be fulfilled in their time.
21 Yr oedd y bobl yn disgwyl am Sachareias, ac yn synnu ei fod yn oedi yn y cysegr.
21And the people were awaiting Zacharias, and they wondered at his delaying in the temple.
22 A phan ddaeth allan, ni allai lefaru wrthynt, a deallasant iddo gael gweledigaeth yn y cysegr; yr oedd yntau yn amneidio arnynt ac yn parhau yn fud.
22But when he came out he could not speak to them, and they recognised that he had seen a vision in the temple. And he was making signs to them, and continued dumb.
23 Pan ddaeth dyddiau ei wasanaeth i ben, dychwelodd adref.
23And it came to pass, when the days of his service were completed, he departed to his house.
24 Ond wedi'r dyddiau hynny beichiogodd Elisabeth ei wraig; ac fe'i cuddiodd ei hun am bum mis, gan ddweud,
24Now after these days, Elizabeth his wife conceived, and hid herself five months, saying,
25 "Fel hyn y gwnaeth yr Arglwydd i mi yn y dyddiau yr edrychodd arnaf i dynnu ymaith fy ngwarth yng ngolwg y cyhoedd."
25Thus has [the] Lord done to me in [these] days in which he looked upon [me] to take away my reproach among men.
26 Yn y chweched mis anfonwyd yr angel Gabriel gan Dduw i dref yng Ngalilea o'r enw Nasareth,
26But in the sixth month, the angel Gabriel was sent of God to a city of Galilee, of which [the] name [was] Nazareth,
27 at wyryf oedd wedi ei dywedd�o i u373?r o'r enw Joseff, o du375? Dafydd; Mair oedd enw'r wyryf.
27to a virgin betrothed to a man whose name [was] Joseph, of the house of David; and the virgin's name [was] Mary.
28 Aeth yr angel ati a dweud, "Henffych well, tydi, yr un y rhoddodd Duw ei ffafr iddi! Y mae'r Arglwydd gyda thi."
28And the angel came in to her, and said, Hail, [thou] favoured one! the Lord [is] with thee: [blessed art *thou* amongst women].
29 Ond cythryblwyd hi drwyddi gan ei eiriau, a cheisiodd ddirnad pa fath gyfarchiad a allai hwn fod.
29But she, [seeing] [the angel], was troubled at his word, and reasoned in her mind what this salutation might be.
30 Meddai'r angel wrthi, "Paid ag ofni, Mair, oherwydd cefaist ffafr gyda Duw;
30And the angel said to her, Fear not, Mary, for thou hast found favour with God;
31 ac wele, byddi'n beichiogi yn dy groth ac yn esgor ar fab, a gelwi ef Iesu.
31and behold, thou shalt conceive in the womb and bear a son, and thou shalt call his name Jesus.
32 Bydd hwn yn fawr, a Mab y Goruchaf y gelwir ef; rhydd yr Arglwydd Dduw iddo orsedd Dafydd ei dad,
32*He* shall be great, and shall be called Son of [the] Highest; and [the] Lord God shall give him the throne of David his father;
33 ac fe deyrnasa ar du375? Jacob am byth, ac ar ei deyrnas ni bydd diwedd."
33and he shall reign over the house of Jacob for the ages, and of his kingdom there shall not be an end.
34 Meddai Mair wrth yr angel, "Sut y digwydd hyn, gan nad wyf yn cael cyfathrach � gu373?r?"
34But Mary said to the angel, How shall this be, since I know not a man?
35 Atebodd yr angel hi, "Daw'r Ysbryd Gl�n arnat, a bydd nerth y Goruchaf yn dy gysgodi; am hynny, gelwir y plentyn a genhedlir yn sanctaidd, Mab Duw.
35And the angel answering said to her, [The] Holy Spirit shall come upon thee, and power of [the] Highest overshadow thee, wherefore the holy thing also which shall be born shall be called Son of God.
36 Ac wele, y mae Elisabeth dy berthynas hithau wedi beichiogi ar fab yn ei henaint, a dyma'r chweched mis i'r hon a elwir yn ddiffrwyth;
36And behold, Elizabeth, thy kinswoman, she also has conceived a son in her old age, and this is the sixth month to her that was called barren:
37 oherwydd ni bydd dim yn amhosibl gyda Duw."
37for nothing shall be impossible with God.
38 Dywedodd Mair, "Dyma lawforwyn yr Arglwydd; bydded i mi yn �l dy air di." Ac aeth yr angel i ffwrdd oddi wrthi.
38And Mary said, Behold the bondmaid of [the] Lord; be it to me according to thy word. And the angel departed from her.
39 Ar hynny cychwynnodd Mair ac aeth ar frys i'r mynydd-dir, i un o drefi Jwda;
39And Mary, rising up in those days, went into the hill country with haste, to a city of Judah,
40 aeth i du375? Sachareias a chyfarch Elisabeth.
40and entered into the house of Zacharias, and saluted Elizabeth.
41 Pan glywodd hi gyfarchiad Mair, llamodd y plentyn yn ei chroth a llanwyd Elisabeth �'r Ysbryd Gl�n;
41And it came to pass, as Elizabeth heard the salutation of Mary, the babe leaped in her womb; and Elizabeth was filled with [the] Holy Spirit,
42 a llefodd � llais uchel, "Bendigedig wyt ti ymhlith gwragedd, a bendigedig yw ffrwyth dy groth.
42and cried out with a loud voice and said, Blessed [art] *thou* amongst women, and blessed the fruit of thy womb.
43 Sut y daeth i'm rhan i fod mam fy Arglwydd yn dod ataf?
43And whence [is] this to me, that the mother of my Lord should come to me?
44 Pan glywais dy lais yn fy nghyfarch, dyma'r plentyn yn fy nghroth yn llamu o orfoledd.
44For behold, as the voice of thy salutation sounded in my ears, the babe leaped with joy in my womb.
45 Gwyn ei byd yr hon a gredodd y cyflawnid yr hyn a lefarwyd wrthi gan yr Arglwydd."
45And blessed [is] she that has believed, for there shall be a fulfilment of the things spoken to her from [the] Lord.
46 Ac meddai Mair: "Y mae fy enaid yn mawrygu yr Arglwydd,
46And Mary said, My soul magnifies the Lord,
47 a gorfoleddodd fy ysbryd yn Nuw, fy Ngwaredwr,
47and my spirit has rejoiced in God my Saviour.
48 am iddo ystyried distadledd ei lawforwyn. Oherwydd wele, o hyn allan fe'm gelwir yn wynfydedig gan yr holl genedlaethau,
48For he has looked upon the low estate of his bondmaid; for behold, from henceforth all generations shall call me blessed.
49 oherwydd gwnaeth yr hwn sydd nerthol bethau mawr i mi, a sanctaidd yw ei enw ef;
49For the Mighty One has done to me great things, and holy [is] his name;
50 y mae ei drugaredd o genhedlaeth i genhedlaeth i'r rhai sydd yn ei ofni ef.
50and his mercy [is] to generations and generations to them that fear him.
51 Gwnaeth rymuster �'i fraich, gwasgarodd y rhai balch eu calon;
51He has wrought strength with his arm; he has scattered haughty [ones] in the thought of their heart.
52 tynnodd dywysogion oddi ar eu gorseddau, a dyrchafodd y rhai distadl;
52He has put down rulers from thrones, and exalted the lowly.
53 llwythodd y newynog � rhoddion, ac anfonodd y cyfoethogion ymaith yn waglaw.
53He has filled the hungry with good things, and sent away the rich empty.
54 Cynorthwyodd ef Israel ei was, gan ddwyn i'w gof ei drugaredd �
54He has helped Israel his servant, in order to remember mercy,
55 fel y llefarodd wrth ein hynafiaid � ei drugaredd wrth Abraham a'i had yn dragywydd."
55(as he spoke to our fathers,) to Abraham and to his seed for ever.
56 Ac arhosodd Mair gyda hi tua thri mis, ac yna dychwelodd adref.
56And Mary abode with her about three months, and returned to her house.
57 Am Elisabeth, cyflawnwyd yr amser iddi esgor, a ganwyd iddi fab.
57But the time was fulfilled for Elizabeth that she should bring forth, and she gave birth to a son.
58 Clywodd ei chymdogion a'i pherthnasau am drugaredd fawr yr Arglwydd iddi, ac yr oeddent yn llawenychu gyda hi.
58And her neighbours and kinsfolk heard that [the] Lord had magnified his mercy with her, and they rejoiced with her.
59 A'r wythfed dydd daethant i enwaedu ar y plentyn, ac yr oeddent am ei enwi ar �l ei dad, Sachareias.
59And it came to pass on the eighth day they came to circumcise the child, and they called it after the name of his father, Zacharias.
60 Ond atebodd ei fam, "Nage, Ioan yw ei enw i fod."
60And his mother answering said, No; but he shall be called John.
61 Meddent wrthi, "Nid oes neb o'th deulu �'r enw hwnnw arno."
61And they said to her, There is no one among thy kinsfolk who is called by this name.
62 Yna gofynasant drwy arwyddion i'w dad sut y dymunai ef ei enwi.
62And they made signs to his father as to what he might wish it to be called.
63 Galwodd yntau am lechen fach ac ysgrifennodd, "Ioan yw ei enw." A synnodd pawb.
63And having asked for a writing-table, he wrote saying, John is his name. And they all wondered.
64 Ar unwaith rhyddhawyd ei enau a'i dafod, a dechreuodd lefaru a bendithio Duw.
64And his mouth was opened immediately, and his tongue, and he spake, blessing God.
65 Daeth ofn ar eu holl gymdogion, a bu trafod ar yr holl ddigwyddiadau hyn trwy fynydd-dir Jwdea i gyd;
65And fear came upon all who dwelt round about them; and in the whole hill-country of Judaea all these things were the subject of conversation.
66 a chadwyd hwy ar gof gan bawb a glywodd amdanynt. "Beth gan hynny fydd y plentyn hwn?" meddent. Ac yn wir yr oedd llaw'r Arglwydd gydag ef.
66And all who heard them laid them up in their heart, saying, What then will this child be? And [the] Lord's hand was with him.
67 Llanwyd Sachareias ei dad ef �'r Ysbryd Gl�n, a phroffwydodd fel hyn:
67And Zacharias his father was filled with [the] Holy Spirit, and prophesied, saying,
68 "Bendigedig fyddo Arglwydd Dduw Israel am iddo ymweld �'i bobl a'u prynu i ryddid;
68Blessed be [the] Lord the God of Israel, because he has visited and wrought redemption for his people,
69 cododd waredigaeth gadarn i ni yn nhu375? Dafydd ei was �
69and raised up a horn of deliverance for us in the house of David his servant;
70 fel y llefarodd trwy enau ei broffwydi sanctaidd yn yr oesoedd a fu �
70as he spoke by [the] mouth of his holy prophets, who have been since the world began;
71 gwaredigaeth rhag ein gelynion ac o afael pawb sydd yn ein cas�u;
71deliverance from our enemies and out of the hand of all who hate us;
72 fel hyn y cymerodd drugaredd ar ein hynafiaid, a chofio ei gyfamod sanctaidd,
72to fulfil mercy with our fathers and remember his holy covenant,
73 y llw a dyngodd wrth Abraham ein tad, y rhoddai inni
73[the] oath which he swore to Abraham our father,
74 gael ein hachub o afael gelynion, a'i addoli yn ddi-ofn
74to give us, that, saved out of the hand of our enemies, we should serve him without fear
75 mewn sancteiddrwydd a chyfiawnder ger ei fron ef holl ddyddiau ein bywyd.
75in piety and righteousness before him all our days.
76 A thithau, fy mhlentyn, gelwir di yn broffwyd y Goruchaf, oherwydd byddi'n cerdded o flaen yr Arglwydd i baratoi ei lwybrau,
76And *thou*, child, shalt be called [the] prophet of [the] Highest; for thou shalt go before the face of [the] Lord to make ready his ways;
77 i roi i'w bobl wybodaeth am waredigaeth trwy faddeuant eu pechodau.
77to give knowledge of deliverance to his people by [the] remission of their sins
78 Hyn yw trugaredd calon ein Duw � fe ddaw �'r wawrddydd oddi uchod i'n plith,
78on account of [the] bowels of mercy of our God; wherein [the] dayspring from on high has visited us,
79 i lewyrchu ar y rhai sy'n eistedd yn nhywyllwch cysgod angau, a chyfeirio ein traed i ffordd tangnefedd."
79to shine upon them who were sitting in darkness and in [the] shadow of death, to guide our feet into [the] way of peace.
80 Yr oedd y plentyn yn tyfu ac yn cryfhau yn ei ysbryd; a bu yn yr anialwch hyd y dydd y dangoswyd ef i Israel.
80-- And the child grew and was strengthened in spirit; and he was in the deserts until the day of his shewing to Israel.