¹But seeing the crowds, he went up into the mountain, and having sat down, his disciples came to him;

¹ Pan welodd Iesu y tyrfaoedd, aeth i fyny'r mynydd, ac wedi iddo eistedd i lawr daeth ei ddisgyblion ato.

²and, having opened his mouth, he taught them, saying,

² Dechreuodd eu hannerch a'u dysgu fel hyn:

³Blessed [are] the poor in spirit, for *theirs* is the kingdom of the heavens.

³ "Gwyn eu byd y rhai sy'n dlodion yn yr ysbryd, oherwydd eiddynt hwy yw teyrnas nefoedd.

⁴Blessed they that mourn, for *they* shall be comforted.

⁴ Gwyn eu byd y rhai sy'n galaru, oherwydd c�nt hwy eu cysuro.

⁵Blessed the meek, for *they* shall inherit the earth.

⁵ Gwyn eu byd y rhai addfwyn, oherwydd c�nt hwy etifeddu'r ddaear.

⁶Blessed they who hunger and thirst after righteousness, for *they* shall be filled.

⁶ Gwyn eu byd y rhai sy'n newynu a sychedu am gyfiawnder, oherwydd c�nt hwy eu digon.

⁷Blessed the merciful, for *they* shall find mercy.

⁷ Gwyn eu byd y rhai trugarog, oherwydd c�nt hwy dderbyn trugaredd.

⁸Blessed the pure in heart, for *they* shall see God.

⁸ Gwyn eu byd y rhai pur eu calon, oherwydd c�nt hwy weld Duw.

⁹Blessed the peace-makers, for *they* shall be called sons of God.

⁹ Gwyn eu byd y tangnefeddwyr, oherwydd c�nt hwy eu galw'n blant i Dduw.

¹⁰Blessed they who are persecuted on account of righteousness, for *theirs* is the kingdom of the heavens.

¹⁰ Gwyn eu byd y rhai a erlidiwyd yn achos cyfiawnder, oherwydd eiddynt hwy yw teyrnas nefoedd.

¹¹Blessed are ye when they may reproach and persecute you, and say every wicked thing against you, lying, for my sake.

¹¹ Gwyn eich byd pan fydd pobl yn eich gwaradwyddo a'ch erlid, ac yn dweud pob math o ddrygair celwyddog yn eich erbyn, o'm hachos i.

¹²Rejoice and exult, for your reward is great in the heavens; for thus have they persecuted the prophets who were before you.

¹² Llawenhewch a gorfoleddwch, oherwydd y mae eich gwobr yn fawr yn y nefoedd; felly yn wir yr erlidiwyd y proffwydi oedd o'ch blaen chwi.

¹³*Ye* are the salt of the earth; but if the salt have become insipid, wherewith shall it be salted? It is no longer fit for anything but to be cast out and to be trodden under foot by men.

¹³ "Chwi yw halen y ddaear; ond os cyll yr halen ei flas, � pha beth yr helltir ef? Nid yw'n dda i ddim bellach ond i'w luchio allan a'i sathru dan draed pobl.

¹⁴*Ye* are the light of the world: a city situated on the top of a mountain cannot be hid.

¹⁴ Chwi yw goleuni'r byd. Ni ellir cuddio dinas a osodir ar fryn.

¹⁵Nor do [men] light a lamp and put it under the bushel, but upon the lamp-stand, and it shines for all who are in the house.

¹⁵ Ac nid oes neb yn goleuo cannwyll a'i rhoi dan lestr, ond yn hytrach ar ganhwyllbren, a bydd yn rhoi golau i bawb sydd yn y tu375?.

¹⁶Let your light thus shine before men, so that they may see your upright works, and glorify your Father who is in the heavens.

¹⁶ Felly boed i'ch goleuni chwithau lewyrchu gerbron eraill, er mwyn iddynt weld eich gweithredoedd da chwi a gogoneddu eich Tad, yr hwn sydd yn y nefoedd.

¹⁷Think not that I am come to make void the law or the prophets; I am not come to make void, but to fulfil.

¹⁷ "Peidiwch � thybio i mi ddod i ddileu'r Gyfraith na'r proffwydi; ni ddeuthum i ddileu ond i gyflawni.

¹⁸For verily I say unto you, Until the heaven and the earth pass away, one iota or one tittle shall in no wise pass from the law till all come to pass.

¹⁸ Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, hyd nes i nef a daear ddarfod, ni dderfydd yr un llythyren na'r un manylyn lleiaf o'r Gyfraith nes i'r cwbl ddigwydd.

¹⁹Whosoever then shall do away with one of these least commandments, and shall teach men so, shall be called least in the kingdom of the heavens; but whosoever shall practise and teach [them], *he* shall be called great in the kingdom of the heavens.

¹⁹ Am hynny pwy bynnag fydd yn dirymu un o'r gorchmynion lleiaf hyn ac yn dysgu i eraill wneud felly, gelwir ef y lleiaf yn nheyrnas nefoedd. Ond pwy bynnag a'i ceidw ac a'i dysg i eraill, gelwir hwnnw'n fawr yn nheyrnas nefoedd.

²⁰For I say unto you, that unless your righteousness surpass [that] of the scribes and Pharisees, ye shall in no wise enter into the kingdom of the heavens.

²⁰ 'Rwy'n dweud wrthych, oni fydd eich cyfiawnder chwi yn rhagori llawer ar eiddo'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid, nid ewch byth i mewn i deyrnas nefoedd.

²¹Ye have heard that it was said to the ancients, Thou shalt not kill; but whosoever shall kill shall be subject to the judgment.

²¹ "Clywsoch fel y dywedwyd wrth y rhai gynt, 'Na ladd; pwy bynnag sy'n lladd, bydd yn atebol i farn.'

²²But *I* say unto you, that every one that is lightly angry with his brother shall be subject to the judgment; but whosoever shall say to his brother, Raca, shall be subject to [be called before] the sanhedrim; but whosoever shall say, Fool, shall be subject to the penalty of the hell of fire.

²² Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych y bydd pob un sy'n ddig wrth ei frawd yn atebol i farn. Pwy bynnag sy'n sarhau ei frawd, bydd yn atebol i'r llys, a phwy bynnag sy'n dweud wrtho, 'Y ffu373?l', bydd yn ateb am hynny yn nh�n uffern.

²³If therefore thou shouldest offer thy gift at the altar, and there shouldest remember that thy brother has something against thee,

²³ Felly os wyt yn cyflwyno dy offrwm wrth yr allor, ac yno'n cofio bod gan dy frawd rywbeth yn dy erbyn,

²⁴leave there thy gift before the altar, and first go, be reconciled to thy brother, and then come and offer thy gift.

²⁴ gad dy offrwm yno o flaen yr allor, a dos ymaith; myn gymod yn gyntaf �'th frawd, ac yna tyrd a chyflwyno dy offrwm.

²⁵Make friends with thine adverse party quickly, whilst thou art in the way with him; lest some time the adverse party deliver thee to the judge, and the judge deliver thee to the officer, and thou be cast into prison.

²⁵ Os bydd rhywun yn dy gymryd i'r llys, bydd barod i ddod i gytundeb buan tra byddwch ar y ffordd yno, rhag i'th wrthwynebydd dy draddodi i'r barnwr, ac i'r barnwr dy roi i'r swyddog, ac i ti gael dy fwrw i garchar.

²⁶Verily I say to thee, Thou shalt in no wise come out thence till thou hast paid the last farthing.

²⁶ Yn wir, 'rwy'n dweud wrthyt, ni ddoi di byth allan oddi yno cyn talu'n �l y geiniog olaf.

²⁷Ye have heard that it has been said, Thou shalt not commit adultery.

²⁷ "Clywsoch fel y dywedwyd, 'Na odineba.'

²⁸But *I* say unto you, that every one who looks upon a woman to lust after her has already committed adultery with her in his heart.

²⁸ Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych fod pob un sy'n edrych mewn blys ar wraig eisoes wedi cyflawni godineb � hi yn ei galon.

²⁹But if thy right eye be a snare to thee, pluck it out and cast it from thee: for it is profitable for thee that one of thy members perish, and not thy whole body be cast into hell.

²⁹ Os yw dy lygad de yn achos cwymp iti, tyn ef allan a'i daflu oddi wrthyt; y mae'n fwy buddiol iti golli un o'th aelodau na bod dy gorff cyfan yn cael ei daflu i uffern.

³⁰And if thy right hand be a snare to thee, cut it off and cast it from thee: for it is profitable for thee that one of thy members perish, and not thy whole body be cast into hell.

³⁰ Ac os yw dy law dde yn achos cwymp iti, tor hi ymaith a'i thaflu oddi wrthyt; y mae'n fwy buddiol iti golli un o'th aelodau na bod dy gorff cyfan yn mynd i uffern.

³¹It has been said too, Whosoever shall put away his wife, let him give her a letter of divorce.

³¹ "Dywedwyd hefyd, 'Pwy bynnag sy'n ysgaru ei wraig, rhodded iddi lythyr ysgar.'

³²But *I* say unto you, that whosoever shall put away his wife, except for cause of fornication, makes her commit adultery, and whosoever marries one that is put away commits adultery.

³² Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych fod pob un sy'n ysgaru ei wraig, ar wah�n i achos o anffyddlondeb, yn peri iddi hi odinebu, ac y mae'r sawl sy'n priodi gwraig a ysgarwyd yn godinebu.

³³Again, ye have heard that it has been said to the ancients, Thou shalt not forswear thyself, but shalt render to the Lord what thou hast sworn.

³³ "Clywsoch hefyd fel y dywedwyd wrth y rhai gynt, 'Na thynga lw twyllodrus', a 'Rhaid iti gadw pob llw a roist i'r Arglwydd.'

³⁴But *I* say unto you, Do not swear at all; neither by the heaven, because it is [the] throne of God;

³⁴ Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: peidiwch � thyngu llw o gwbl; nac i'r nef, gan mai gorsedd Duw ydyw;

³⁵nor by the earth, because it is [the] footstool of his feet; nor by Jerusalem, because it is [the] city of the great King.

³⁵ nac i'r ddaear, gan mai ei droedfainc ef ydyw; nac i Jerwsalem, gan mai dinas y Brenin mawr ydyw.

³⁶Neither shalt thou swear by thy head, because thou canst not make one hair white or black.

³⁶ Paid � thyngu chwaith i'th ben, oherwydd ni elli wneud un blewyn yn wyn nac yn ddu.

³⁷But let your word be Yea, yea; Nay, nay; but what is more than these is from evil.

³⁷ Ond boed eich 'ie' yn 'ie', a'ch 'nage' yn 'nage'; beth bynnag sy'n ychwanegol at hyn o'r Un drwg y mae.

³⁸Ye have heard that it has been said, Eye for eye and tooth for tooth.

³⁸ "Clywsoch fel y dywedwyd, 'Llygad am lygad, a dant am ddant.'

³⁹But *I* say unto you, not to resist evil; but whoever shall strike thee on thy right cheek, turn to him also the other;

³⁹ Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: peidiwch � gwrthsefyll y sawl sy'n gwneud drwg i chwi. Os bydd rhywun yn dy daro ar dy foch dde, tro'r llall ato hefyd.

⁴⁰and to him that would go to law with thee and take thy body coat, leave him thy cloak also.

⁴⁰ Ac os bydd rhywun am fynd � thi i gyfraith a chymryd dy grys, gad iddo gael dy fantell hefyd.

⁴¹And whoever will compel thee to go one mile, go with him two.

⁴¹ Ac os bydd rhywun yn dy orfodi i'w ddanfon am un cilomedr, dos gydag ef ddwy.

⁴²To him that asks of thee give, and from him that desires to borrow of thee turn not away.

⁴² Rho i'r sawl sy'n gofyn gennyt, a phaid � throi i ffwrdd oddi wrth y sawl sydd am fenthyca gennyt.

⁴³Ye have heard that it has been said, Thou shalt love thy neighbour and hate thine enemy.

⁴³ "Clywsoch fel y dywedwyd, 'C�r dy gymydog, a chas� dy elyn.'

⁴⁴But *I* say unto you, Love your enemies, [bless those who curse you,] do good to those who hate you, and pray for those who [insult you and] persecute you,

⁴⁴ Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: carwch eich gelynion, a gwedd�wch dros y rhai sy'n eich erlid;

⁴⁵that ye may be [the] sons of your Father who is in [the] heavens; for he makes his sun rise on evil and good, and sends rain on just and unjust.

⁴⁵ felly fe fyddwch yn blant i'ch Tad sydd yn y nefoedd, oherwydd y mae ef yn peri i'w haul godi ar y drwg a'r da, ac yn rhoi glaw i'r cyfiawn a'r anghyfiawn.

⁴⁶For if ye should love those who love you, what reward have ye? Do not also the tax-gatherers the same?

⁴⁶ Os carwch y rhai sy'n eich caru chwi, pa wobr sydd i chwi? Onid yw hyd yn oed y casglwyr trethi yn gwneud cymaint � hynny?

⁴⁷And if ye should salute your brethren only, what do ye extraordinary? Do not also the Gentiles the same?

⁴⁷ Ac os cyfarchwch eich cydnabod yn unig, pa ragoriaeth sydd yn hynny? Onid yw'r Cenhedloedd hyd yn oed yn gwneud cymaint � hynny?

⁴⁸Be *ye* therefore perfect as your heavenly Father is perfect.

⁴⁸ Felly byddwch chwi'n berffaith fel y mae eich Tad nefol yn berffaith.