Kekchi

Swahili: New Testament

Luke

8

1Li Jesús cô sa' eb li tenamit chixyebal resil li châbil esilal. Ut quilaje'xbeni chixjunileb li tenamit ut li c'alebâl rochbeneb lix tzolom cablaju. Yô chixch'olobanquil lix yâlal chirix lix nimajcual cuanquilal li Dios.
1Baada ya hayo, Yesu alipitia katika miji na vijiji akitangaza Habari Njema za Ufalme wa Mungu. Wale kumi na wawili waliandamana naye.
2Cuanqueb ajcui' ixk yôqueb chi ochbenînc reheb. Eb li ixk a'in, a'an eb li que'q'uirtesîc xyajeleb ut eb li que'isîc mâus aj musik'ej riq'uineb xban li Jesús. Sa' xyânkeb a'an cuan lix María. Lix Magdalena neque'xye ajcui' re. A'an li ixk li qui-isîc cuukub li mâus aj musik'ej riq'uin.
2Pia wanawake kadhaa ambao Yesu alikuwa amewatoa pepo wabaya na kuwaponya magonjwa, waliandamana naye. Hao ndio akina Maria (aitwaye Magdalene), ambaye alitolewa pepo wabaya saba;
3Cuan lix Susana sa' xyânkeb. Ut cuan ajcui' lix Juana li rixakil laj Chuza li quicuan chok' mertôm riq'uin laj Herodes. Ut cuanqueb ajcui' nabaleb chic li ixk rochbeneb. A'an eb li neque'tenk'an reheb riq'uin li c'a'ruheb re.
3Yoana, mke wa Kuza, mfanyakazi mkuu wa Herode; Susana na wengine kadhaa. Hao wanawake walikuwa wakiwatumikia kwa mali yao wenyewe.
4Nabaleb li tenamit que'ch'utla riq'uin li Jesús. Que'chal chak sa' eb li na'ajej yalak bar. Ut li Jesús qui-oc chixyebal jun li jaljôquil ru âtin reheb. Ut quixye:
4Kundi kubwa la watu lilikuwa linakusanyika, na watu walikuwa wanamjia Yesu kutoka kila mji. Naye akawaambia mfano huu:
5-Jun aj acuinel cô chi âuc. Ut nak yô chixhirbal li iyaj, cuan li quinak chire be ut quiyek'îc. Que'chal li xul li neque'xic'an ut que'xcua' li iyaj.
5"Mpanzi alikwenda kupanda mbegu zake. Alipokuwa akipanda zile mbegu, nyingine zilianguka njiani, na wapita njia wakazikanyaga, na ndege wakazila.
6Ut cuan ajcui' li iyaj quinak sa' xyânk li pec. Quimok, abanan sa' junpât quichakic xban nak chaki li ch'och'.
6Nyingine zilianguka penye mawe, na baada ya kuota zikanyauka kwa kukosa maji.
7Ut cuan cui'chic li iyaj quinak sa' xyânk li q'uix. Ut nak quichamo' li q'uix sa' xbên, quixnat' li acuîmk.
7Nyingine zilianguka kati ya miti ya miiba. Ile miti ya miiba ilipoota ikazisonga.
8Ut cuan cui'chic li iyaj quinak sa' li châbil ch'och'. Quimok ut quiq'ui ut quiûchin chi us. Quixq'ue o'takc'âl ru li junjûnk chi rok. Ut quixye cui'chic li Jesús, -Li ani târaj rabinquil li c'a'ru yôquin chixyebal, chixq'uehak retal li yôquin chixyebal, chan.
8Nyingine zilianguka katika udongo mzuri, zikaota na kuzaa asilimia mia." Baada ya kusema hayo, akapaaza sauti, akasema, "Mwenye masikio na asikie!"
9Ut eb lix tzolom que'xpatz' re: -¿C'a'ru xyâlal li jaljôquil ru âtin li xaye? chanqueb.
9Wanafunzi wake wakamwuliza Yesu maana ya mfano huo.
10Quichak'oc li Jesús ut quixye reheb: -Lâex q'uebil êre xnaubal xyâlal li mukmûquil na'leb chirix lix nimajcual cuanquilal li Dios. A'ut li jun ch'ol chic li inc'a' neque'pâban, riq'uin jaljôquil ru âtin tâyemânk reheb. Usta yôqueb chi iloc, abanan inc'a' te'xq'ue retal. Usta yôqueb chi abînc, abanan inc'a' te'xtau xyâlal.
10Naye akajibu, "Ninyi mmejaliwa kujua siri za Ufalme wa Mungu, lakini hao wengine sivyo; ila hao huambiwa kwa mifano, ili wakitazama wasiweze kuona, na wakisikia wasifahamu.
11A'an a'in lix yâlal li jaljôquil ru âtin li xinye. Li iyaj, a'an retalil li râtin li Dios.
11"Basi, maana ya mfano huu ni hii: mbegu ni neno la Mungu.
12Ut li iyaj li quinak chire li be, a'an retalileb li neque'abin re li râtin li Dios. Nak ac xe'rabi li âtin, laj tza inc'a' naxcanabeb re te'xtau ru lix yâlal li râtin li Dios re nak inc'a' te'pâbânk ut te'colek'.
12Zile zilizoanguka njiani zinaonyesha watu wale wanaosikia lile neno, halafu Ibilisi akaja na kuliondoa mioyoni mwao wasije wakaamini na hivyo wakaokoka.
13Ut li iyaj li quinak sa' xyânk li pec, a'an retalileb li neque'abin re li râtin li Dios ut neque'xpâb chi saheb sa' xch'ôl. Abanan inc'a' nacana sa' xch'ôleb. Nak nayale' rix lix pâbâleb, inc'a' neque'xcuy xnumsinquil. Nach'inan ban xch'ôleb.
13Zile zilizoanguka penye mawe zinaonyesha watu wale ambao wanaposikia juu ya lile neno hulipokea kwa furaha. Hata hivyo, kama zile mbegu, watu hao hawana mizizi maana husadiki kwa kitambo tu, na wanapojaribiwa hukata tamaa.
14Ut li iyaj li quinak sa' xyânk li q'uix, a'an retalileb li neque'abin re li râtin li Dios. Neque'xpâb, abanan inc'a' neque'q'ui sa' xpâbâleb xban nak ca'aj cui' li c'a'ak re ru cuan sa' ruchich'och' neque'xc'oxla, li biomal ut xrâbal ru li c'a'ak chic re ru. A'an li naramoc lix yâlal chiruheb.
14Zile zilizoanguka kwenye miti ya miiba ni watu wale wanaosikia lile neno, lakini muda si muda, wanapokwenda zao, husongwa na wasiwasi, mali na anasa za maisha, na hawazai matunda yakakomaa.
15Ut li iyaj li quit'ane' sa' châbil ch'och', a'an retalileb li neque'abin re li râtin li Dios. Neque'xpâb li râtin chi anchaleb xch'ôl ut neque'q'ui sa' xpâbâleb, chan li Jesús.
15Na zile zilizoanguka kwenye udongo mzuri ndio watu wale wanaolisikia lile neno, wakalizingatia kwa moyo mwema na wa utii. Hao huvumilia mpaka wakazaa matunda.
16Ut li Jesús quixye ajcui' reheb: -Mâ ani tixloch junak candil ut tixq'ue ta rubel junak uc'al malaj ut tixq'ue ta rubel ch'ât. Tixq'ue ban sa' junak na'ajej najt xteram re nak cuânkeb sa' cutan li ani te'oc sa' li cab.
16"Watu hawawashi taa na kuifunika kwa chombo au kuiweka mvunguni. Lakini huiweka juu ya kinara ili watu wanapoingia ndani wapate kuona mwanga.
17Jo'can ajcui' mâc'a' cuan chi mukmu chi inc'a' ta tânaumânk mokon. Ut li inc'a' natauman ru anakcuan, tâtaumânk ru mokon.
17"Chochote kilichofichwa kitafichuliwa na siri yoyote itagunduliwa na kujulikana hadharani.
18Jo'can ut cheq'uehak retal li c'a'ru têrabi xban nak li ani naxq'ue xch'ôl chixtaubal ru lix yâlal, tâq'uehek' mas xna'leb. Abanan li inc'a' naxq'ue xch'ôl chixtaubal ru, tâmak'ek' chiru li naxc'oxla nak naxnau, chan.
18"Kwa hiyo, jihadharini jinsi mnavyosikia; maana aliye na kitu ataongezewa, lakini yule asiye na kitu, hata kile anachodhani kuwa anacho, kitachukuliwa."
19Ut eb li rîtz'in li Jesús rochbeneb lix na' que'cuulac chi âtinac riq'uin. Abanan inc'a' que'ru chi oc cuan cui' li Jesús xban nak k'axal cui'chic nabaleb li cristian.
19Hapo mama na ndugu zake Yesu wakamjia, lakini hawakuweza kumkaribia kwa sababu ya umati wa watu.
20Ut quiyehe' resil re li Jesús: -Lâ na' ut eb lâ cuîtz'in cuanqueb chirix cab ut te'raj âcuâtinanquil, chan.
20Yesu akapewa habari kwamba mama na ndugu zake walikuwa nje, wanataka kumwona.
21Quichak'oc li Jesús ut quixye reheb: -Li ani neque'abin re li râtin li Dios ut neque'xbânu li c'a'ru naxye, a'aneb lin na' ut li cuîtz'in, chan li Jesús reheb.
21Lakini Yesu akawaambia watu wote, "Mama yangu na ndugu zangu ni wale wanaolisikia neno la Mungu na kulishika."
22Sa' jun li cutan li Jesús quixye reheb lix tzolom: -K'axonko jun pac'al li palau, chan reheb. Ut qui-oc sa' jun li jucub rochbeneb lix tzolom ut côeb.
22Siku moja, Yesu alipanda mashua pamoja na wanafunzi wake, akawaambia, "Tuvuke ziwa twende mpaka ng'ambo." Basi, wakaanza safari.
23Nak ac yôqueb chi xic chiru li palau, li Jesús quicuar. Sa' li hônal a'an quichal jun li câk-sut-ik' ut qui-oc chi nujac li ha' sa' li jucub ut yôqueb re chi subûnc sa' li palau.
23Walipokuwa wanasafiri kwa mashua, Yesu alishikwa na usingizi, akalala. Dhoruba kali ikaanza kuvuma, maji yakaanza kuingia ndani ya mashua, wakawa katika hatari.
24Eb lix tzolom côeb cuan cui' li Jesús ut que'rajsi. Ut que'xye re: -At tzolonel, at tzolonel, osoc' ke, chanqueb. Ut li Jesús qui-aj ru ut quixk'us li ik' ut quixk'us li palau ut ch'anamil quicana. Inc'a' chic qui-ec'an.
24Wale wanafunzi wakamwendea Yesu, wakamwamsha wakisema, "Bwana, Bwana! Tunaangamia!" Yesu akaamka, akaikemea dhoruba na mawimbi, navyo vikatulia, kukawa shwari.
25Ut li Jesús quixye reheb: -¿C'a'ru xec'ul? ¿Ma mâc'a' chic êpâbâl? chan. C'ajo' nak qui-oc xc'a'uxeb ut que'xsach xch'ôl. Que'xye chi ribileb rib, -¿Chanru nak neque'abin li ik' ut li palau chiru li cuînk a'in? Ut, ¿chanru nak cuan xcuanquil chixk'usbaleb? chanqueb.
25Kisha akawaambia, "Iko wapi imani yenu?" Lakini wao walishangaa na kuogopa huku wakiambiana, "Huyu ni nani basi, hata anaamuru dhoruba na mawimbi, navyo vinamtii?"
26Li Jesús ut eb lix tzolom que'cuulac sa' li na'ajej Gadara li cuan jun pac'al li palau Galilea.
26Wakaendelea na safari, wakafika pwani ya nchi ya Wagerase inayokabiliana na Galilaya, ng'ambo ya ziwa.
27Toje' ajcui' te'cuulak li Jesús nak quichal jun li cuînk li cuan sa' li tenamit a'an chi c'uluc re. Li cuînk a'an ac junxil cuan mâus aj musik'ej riq'uin. Inc'a' chic nacuan sa' rochoch chi moco naxq'ue chic rak'. Junes sa' li na'ajej li neque'muke' cui' li camenak nacuan.
27Alipokuwa anashuka pwani, mtu mmoja aliyekuwa amepagawa na pepo alimjia kutoka mjini. Kwa muda mrefu mtu huyo, hakuwa anavaa nguo, wala hakuwa anaishi nyumbani bali makaburini.
28Nak quiril li Jesús li cuînk quixcuik'ib rib chiru. Quixjap re chixyebal: -¿C'a'ru tâcuaj cuiq'uin, at Jesús? Lâat li Ralal li nimajcual Dios. Nintz'âma châcuu nak minâch'i'ch'i'i, chan re.
28Alipomwona Yesu, alipiga kelele na kujitupa chini mbele yake, na kusema kwa sauti kubwa "We, Yesu Mwana wa Mungu Aliye Juu una shauri gani nami? Ninakusihi usinitese!"
29Quixye chi jo'can xban nak li Jesús ac yô chixyebal re li mâus aj musik'ej nak tâêlk riq'uin li cuînk. Nabal sut narahobtesîc li cuînk xban li mâus aj musik'ej. Neque'xbac' riq'uin ch'îch' ut riq'uin cadena. Abanan naxt'upi li cadena ut nac'ame' xban li mâus aj musik'ej sa' eb li na'ajej bar mâc'a' cuan.
29Alisema hivyo kwa kuwa Yesu alikwishamwambia huyo pepo mchafu amtoke mtu huyo. Pepo huyo mchafu alikuwa anamvamia mtu huyo mara nyingi, na ingawa watu walimweka ndani na kumfunga kwa minyororo na pingu, lakini kila mara alivivunja vifungo hivyo, akakimbizwa na pepo huyo mchafu hadi jangwani.
30Li Jesús quixye re: -¿Ani âc'aba'? chan re. -Cuakib mil inc'aba' xban nak nabalo, chan nak quichak'oc.
30Basi, Yesu akamwuliza, "Jina lako nani?" Yeye akajibu, "Jina langu ni Jeshi" --kwa sababu pepo wengi walikuwa wamempagaa.
31Ut eb li mâus aj musik'ej que'xtz'âma chiru li Jesús nak inc'a' tixtaklaheb sa' xbalba.
31Hao pepo wakamsihi asiwaamuru wamtoke na kwenda kwenye shimo lisilo na mwisho.
32Aran cuanqueb jun tûb li âk yôqueb chi ichajibc chiru li tzûl. Eb li mâus aj musik'ej que'xtz'âma chiru li Jesús nak tixtaklaheb chi oc riq'uineb li âk. Ut li Jesús quixcanabeb chi oc riq'uineb.
32Kulikuwa na kundi kubwa la nguruwe wakilisha mlimani. Basi, hao pepo wakamsihi awaruhusu wawaingie. Naye Yesu akawapa ruhusa.
33Que'el li mâus aj musik'ej riq'uin li cuînk ut que'oc riq'uineb li âk. Eb li âk que'oc chi âlinac. Sa' xbên li ûl que'el chak ut toj sa' li palau coxe'nak ut aran que'cam.
33Kwa hiyo pepo hao wakamtoka yule mtu, wakawaingia wale nguruwe, nao wakaporomoka kwenye ule mteremko mkali, wakatumbukia ziwani, wakazama majini.
34Ut eb li yôqueb chi iloc reheb li âk que'côeb sa' ânil ut coxe'xye resil sa' li tenamit li c'a'ru quic'ulman jo' ajcui' sa' li c'alebâl.
34Wale wachungaji walipoona yote yaliyotokea walikimbia, wakaenda kuwapa watu habari, mjini na mashambani.
35Ut nabaleb li tenamit que'côeb chirilbal li c'a'ru quic'ulman. Que'cuulac cuan cui' li Jesús ut que'ril li cuînk li qui-isîc nabal chi mâus aj musik'ej riq'uin. Chunchu chiru li Jesús. Tikto chic ut tuktu chic xjolom. Riq'uin rilbal a'an que'sach xch'ôleb li tenamit.
35Watu wakaja kuona yaliyotokea. Wakamwendea Yesu, wakamwona yule mtu aliyetokwa na pepo ameketi karibu na Yesu, amevaa nguo, ana akili zake, wakaogopa.
36Ut eb li que'iloc re li c'a'ru quic'ulman, que'xserak'i reheb li tenamit chanru nak quiq'uira li cuînk li quicuan mâus aj musik'ej riq'uin.
36Wale watu walioshuhudia tukio hilo waliwaeleza hao jinsi yule mtu alivyoponywa.
37C'ajo' nak que'xucuac chixjunileb li tenamit li cuanqueb sa' eb li na'ajej li cuanqueb sa' xcuênt Gadara. Ut que'xtz'âma chiru li Jesús nak tâêlk sa' lix na'ajeb. Jo'can nak li Jesús qui-oc cui'chic sa' li jucub ut qui-el sa' li na'ajej a'an.
37Wakazi wa nchi ya Gerase walishikwa na hofu kubwa. Kwa hiyo wakamwomba Yesu aondoke, aende zake. Hivyo Yesu alipanda tena mashua, akaondoka.
38Ut li cuînk li qui-isîc mâus aj musik'ej riq'uin quixye re li Jesús: -Xicakin châcuix, chan re. Abanan li Jesús quixye re: -Inc'a'. Canâkat.
38Yule mtu aliyetokwa na wale pepo akamsihi aende pamoja naye. Lakini Yesu hakumruhusu, bali akamwambia,
39Ayu sa' lâ cuochoch ut tâserak'i reheb chixjunileb chanru nak li Dios xruxtâna âcuu, chan li Jesús. Jo'can nak cô li cuînk ut quixserak'i reheb chixjunileb li cuanqueb sa' li tenamit chanru nak li Jesús quiruxtâna ru.
39"Rudi nyumbani ukaeleze yote Mungu aliyokutendea." Basi, yule mtu akaenda akitangaza kila mahali katika mji ule mambo yote Yesu aliyomtendea.
40Nak li Jesús quinume' cui'chic jun pac'al li palau, li q'uila tenamit yôqueb chiroybeninquil chi saheb sa' xch'ôl.
40Yesu aliporudi upande mwingine wa ziwa, kundi la watu lilimkaribisha, kwa maana wote walikuwa wanamngojea.
41Ut sa' li hônal a'an quicuulac jun li cuînk aran aj Jairo xc'aba'. A'an li nataklan sa' li cab li neque'xch'utub cui' ribeb laj judío. Nak quiril li Jesús, quixcuik'ib rib chiru ut quixtz'âma chiru nak tâxic sa' rochoch xban nak câmc re lix rabin.
41Hapo akaja mtu mmoja aitwaye Yairo, ofisa wa sunagogi. Alijitupa miguuni pa Yesu, akamwomba aende nyumbani kwake,
42Jun ajcui' lix rabin chiru. Cablaju chihab na cuan re. Ut eb li cristian yôqueb chixlatz'anquil li Jesús nak yô chi xic.
42kwa kuwa binti yake wa pekee, mwana wa pekee mwenye umri wa miaka kumi na miwili, alikuwa mahututi. Yesu alipokuwa akienda, watu wakawa wanamsonga kila upande.
43Sa' xyânkeb cuan jun li ixk cablaju chihab xticlajic xyajel. Junelic yô lix yajel li ixk a'an ut inc'a' chic natz'ap lix quiq'uel. Quixq'ue rib chi banec' riq'uin nabaleb aj banonel ut nabal li tumin quixsach. Abanan mâ jun quiru chi banoc re.
43Kulikuwa na mwanamke mmoja kati ya lile kundi la watu, ambaye alikuwa na ugonjwa wa kutokwa damu kwa muda wa miaka kumi na miwili, ingawa alikuwa amekwisha tumia mali yake yote kwa waganga, hakuna aliyefaulu kumponya.
44Li ixk a'an quijiloc riq'uin li Jesús ut quixch'e' li rak'. Ut sa' ajcui' li hônal a'an quiq'uira li ixk.
44Huyo mwanamke alimfuata Yesu nyuma, akagusa pindo la vazi lake. Papo hapo akaponywa ugonjwa wake wa kutokwa damu.
45Ut li Jesús quixye: -¿Ani xch'e'oc cue?- Ut chixjunileb que'chak'oc ut que'xye: -Lâo inc'a' yôco châch'e'bal.- Tojo'nak laj Pedro jo'queb ajcui' li cuanqueb rochben que'xye re: -At tzolonel, lâat nacacuil chanru nak yôqueb châlatz'anquil li tenamit. ¿C'a'ut nak nacapatz' ani xch'e'oc âcue? chanqueb re.
45Yesu akasema, "Ni nani aliyenigusa?" Wote wakasema kwamba hapakuwa na mtu aliyemgusa. Naye Petro akasema, "Mwalimu, umati wa watu umekuzunguka na kukusonga!"
46Ut li Jesús quixye cui'chic reheb: -Lâin ninnau nak cuan ani xch'e'oc cue xban nak xcuec'a nak cuan ani xq'uira riq'uin incuanquil, chan.
46Lakini Yesu akasema, "Kuna mtu aliyenigusa, maana nimehisi nguvu imenitoka."
47Li ixk quixq'ue retal nak li Jesús naxnau nak xch'e' li rak'. Nasicsot xban xxiu li ixk. Sa' xch'ôl a'an nak tâch'ilâk xban li Jesús. Quixcuik'ib rib chiru li Jesús ut quixye re chiruheb chixjunileb li cristian c'a'ut nak quixch'e' li rak'. Ut quixye ajcui' re nak sa' ajcui' li hônal a'an xq'uira.
47Yule mwanamke alipoona kwamba hawezi kujificha, akajitokeza akitetemeka kwa hofu, akajitupa mbele ya Yesu. Hapo akaeleza mbele ya wote kisa cha kumgusa Yesu na jinsi alivyoponyeshwa mara moja.
48Li Jesús quixye re: -Kana', xban nak xapâb nak cuan incuanquil châq'uirtesinquil, jo'can nak xatq'uira. Ayu chi sa sa' âch'ôl, chan.
48Yesu akamwambia, "Binti, imani yako imekuponya. Nenda kwa amani."
49Toj yô ajcui' chi âtinac li Jesús nak quichal jun li cuînk sa' rochoch laj Jairo li nataklan sa' li cab li neque'xch'utub cui' ribeb laj judío ut quixye re laj Jairo: -Xcam lâ rabin. Mâch'i'ch'i'i chic laj tzolonel, chan re.
49Alipokuwa bado akiongea, Yairo akaletewa habari kutoka nyumbani: "Binti yako ameshakufa, ya nini kumsumbua Mwalimu zaidi?"
50Nak quirabi li Jesús li c'a'ru quixye li cuînk, quixye re laj Jairo: -Matc'oxlac. Ca'aj cui' tâpâb ut lâ rabin tâcolek', chan.
50Yesu aliposikia hayo akamwambia Yairo, "Usiogope; amini tu, naye atapona."
51Nak quicuulac li Jesús, mâ ani quixcanab chi oc sa' li cab. Ca'aj cui' laj Pedro, laj Jacobo ut laj Juan rochbeneb lix na' xyucua' li xka'al.
51Alipofika nyumbani hakumruhusu mtu kuingia ndani pamoja naye, isipokuwa Petro, Yohane, Yakobo na wazazi wa huyo msichana.
52Chixjunileb li cuanqueb aran japjôqueb re chi yâbac xban nak ac xcam. Ut li Jesús quixye reheb: -Mexyâbac. Li xka'al a'in moco camenak ta. Cuârc yô, chan.
52Watu wote walikuwa wakilia na kuomboleza kwa ajili yake. Lakini Yesu akawaambia, "Msilie, kwa maana mtoto hajafa, amelala tu!"
53Chixjunileb li cuanqueb aran que'xse'e li Jesús xban nak que'xnau nak li xka'al camenak chic.
53Nao wakamcheka kwa sababu walijua kwamba alikuwa amekufa.
54Abanan li Jesús quixchap chi ruk' li xka'al, ut quixye re: -At ch'ina xka'al, cuaclin, chan.
54Lakini Yesu akamshika mkono akasema, "Mtoto amka!"
55Sa' li hônal a'an quicuacli cui'chic chi yo'yo li xka'al. Ut li Jesús quixye reheb nak te'xq'ue chi cua'ac.Ut eb lix na' xyucua' sachsôqueb xch'ôl riq'uin li quic'ulman. Abanan li Jesús quixye reheb nak mâ ani aj e te'xserak'i li c'a'ru quic'ulman.
55Roho yake ikamrudia, akaamka mara. Yesu akaamuru wampe chakula.
56Ut eb lix na' xyucua' sachsôqueb xch'ôl riq'uin li quic'ulman. Abanan li Jesús quixye reheb nak mâ ani aj e te'xserak'i li c'a'ru quic'ulman.
56Wazazi wake walishangaa, lakini Yesu akawaamuru wasimwambie mtu yeyote hayo yaliyotendeka.