1Y ACONTECIO que pasados dos años tuvo Faraón un sueño: Parecíale que estaba junto al río;
1 Ymhen dwy flynedd union breuddwydiodd Pharo ei fod yn sefyll ar lan y Neil.
2Y que del río subían siete vacas, hermosas á la vista, y muy gordas, y pacían en el prado:
2 A dyma saith o wartheg porthiannus a thew yn esgyn o'r afon, a phori yn y weirglodd;
3Y que otras siete vacas subían tras ellas del río, de fea vista, y enjutas de carne, y se pararon cerca de las vacas hermosas á la orilla del río:
3 ac yna saith o wartheg eraill, nychlyd a thenau, yn esgyn ar eu h�l ac yn sefyll ar lan yr afon yn ymyl y gwartheg eraill.
4Y que las vacas de fea vista y enjutas de carne devoraban á las siete vacas hermosas y muy gordas. Y despertó Faraón.
4 Bwytaodd y gwartheg nychlyd a thenau y saith buwch borthiannus a thew. Yna deffr�dd Pharo.
5Durmióse de nuevo, y soñó la segunda vez: Que siete espigas llenas y hermosas subían de una sola caña:
5 Aeth yn �l i gysgu a breuddwydio eilwaith, a gwelodd saith dywysen fras a da yn tyfu ar un gwelltyn;
6Y que otras siete espigas menudas y abatidas del Solano, salían después de ellas:
6 yna saith dywysen denau, wedi eu deifio gan wynt y dwyrain, yn tarddu ar eu h�l.
7Y las siete espigas menudas devoraban á las siete espigas gruesas y llenas. Y despertó Faraón, y he aquí que era sueño.
7 Llyncodd y tywysennau tenau y saith dywysen fras a llawn. Yna deffr�dd Pharo a deall mai breuddwyd ydoedd.
8Y acaeció que á la mañana estaba agitado su espíritu; y envió é hizo llamar á todos los magos de Egipto, y á todos sus sabios: y contóles Faraón sus sueños, mas no había quien á Faraón los declarase.
8 Pan ddaeth y bore, yr oedd wedi cynhyrfu ac anfonodd am holl ddewiniaid a doethion yr Aifft; dywedodd Pharo ei freuddwyd wrthynt, ond ni allai neb ei dehongli iddo.
9Entonces el principal de los coperos habló á Faraón, diciendo: Acuérdome hoy de mis faltas:
9 Yna dywedodd y pen-trulliad wrth Pharo, "Rwy'n cofio heddiw imi fod ar fai.
10Faraón se enojó contra sus siervos, y á mí me echó á la prisión de la casa del capitán de los de la guardia, á mí y al principal de los panaderos:
10 Pan ffromodd Pharo wrth ei weision a'm rhoi i a'r pen-pobydd yn y ddalfa yn nhu375? pennaeth y gwarchodwyr,
11Y yo y él vimos un sueño una misma noche: cada uno soñó conforme á la declaración de su sueño.
11 cawsom ein dau freuddwyd yr un noson, pob un ei freuddwyd ei hun, ac i bob breuddwyd ei hystyr ei hun.
12Y estaba allí con nosotros un mozo Hebreo, sirviente del capitán de los de la guardia; y se lo contamos, y él nos declaró nuestros sueños, y declaró á cada uno conforme á su sueño.
12 Ac yno gyda ni yr oedd llanc o Hebr�wr, gwas pennaeth y gwarchodwyr; wedi inni eu hadrodd iddo, dehonglodd ein breuddwydion i'r naill a'r llall ohonom.
13Y aconteció que como él nos declaró, así fué: á mí me hizo volver á mi puesto, é hizo colgar al otro.
13 Fel y dehonglodd inni, felly y bu; adferwyd fi i'm swydd, a chrogwyd y llall."
14Entonces Faraón envió y llamó á José; é hiciéronle salir corriendo de la cárcel, y le cortaron el pelo, y mudaron sus vestidos, y vino á Faraón.
14 Yna anfonodd Pharo am Joseff, a daethant ag ef ar frys o'r gell; eilliodd yntau a newid ei ddillad, a daeth at Pharo.
15Y dijo Faraón á José: Yo he tenido un sueño, y no hay quien lo declare; mas he oído decir de ti, que oyes sueños para declararlos.
15 A dywedodd Pharo wrth Joseff, "Cefais freuddwyd, ac ni all neb ei dehongli, ond clywais amdanat ti dy fod yn gallu gwrando breuddwyd a'i dehongli."
16Y respondió José á Faraón, diciendo: No está en mí; Dios será el que responda paz á Faraón.
16 Atebodd Joseff Pharo a dweud, "Nid myfi; Duw a rydd ateb ffafriol i Pharo."
17Entonces Faraón dijo á José: En mi sueño parecíame que estaba á la orilla del río:
17 Dywedodd Pharo wrth Joseff, "Yn fy mreuddwyd yr oeddwn yn sefyll ar lan y Neil,
18Y que del río subían siete vacas de gruesas carnes y hermosa apariencia, que pacían en el prado:
18 a dyma saith o wartheg tew a phorthiannus yn esgyn o'r afon, a phori yn y weirglodd;
19Y que otras siete vacas subían después de ellas, flacas y de muy fea traza; tan extenuadas, que no he visto otras semejantes en toda la tierra de Egipto en fealdad:
19 ac yna saith o wartheg eraill truenus a nychlyd a thenau iawn, yn dod ar eu h�l; ni welais rai cynddrwg yn holl dir yr Aifft.
20Y las vacas flacas y feas devoraban á las siete primeras vacas gruesas:
20 Bwytaodd y gwartheg tenau a nychlyd y saith o wartheg tewion cyntaf,
21Y entraban en sus entrañas, mas no se conocía que hubiese entrado en ellas, porque su parecer era aún malo, como de primero. Y yo desperté.
21 ond er iddynt eu bwyta nid oedd �l hynny arnynt, gan eu bod mor denau � chynt. Yna deffroais.
22Vi también soñando, que siete espigas subían en una misma caña llenas y hermosas;
22 Gwelais hefyd yn fy mreuddwyd saith o dywysennau llawn a da yn tyfu ar un gwelltyn;
23Y que otras siete espigas menudas, marchitas, abatidas del Solano, subían después de ellas:
23 a dyma saith dywysen fain a thenau, wedi eu deifio gan wynt y dwyrain, yn tarddu ar eu h�l.
24Y las espigas menudas devoraban á las siete espigas hermosas: y helo dicho á los magos, mas no hay quien me lo declare.
24 Llyncodd y tywysennau tenau y saith dywysen dda. Adroddais hyn wrth y dewiniaid, ond ni allai neb ei egluro i mi."
25Entonces respondió José á Faraón: El sueño de Faraón es uno mismo: Dios ha mostrado á Faraón lo que va á hacer.
25 Yna dywedodd Joseff wrth Pharo, "Un ystyr sydd i freuddwyd Pharo; y mae Duw wedi mynegi i Pharo yr hyn y mae am ei wneud.
26Las siete vacas hermosas siete años son; y las espigas hermosas son siete años: el sueño es uno mismo.
26 Y saith o wartheg da, saith mlynedd ydynt, a'r saith dywysen dda, saith mlynedd ydynt; un freuddwyd sydd yma.
27También las siete vacas flacas y feas que subían tras ellas, son siete años; y las siete espigas menudas y marchitas del Solano, siete años serán de hambre.
27 Saith mlynedd hefyd yw'r saith o wartheg tenau a nychlyd a esgynnodd ar eu h�l, a saith mlynedd o newyn yw'r saith dywysen wag wedi eu deifio gan wynt y dwyrain.
28Esto es lo que respondo á Faraón. Lo que Dios va á hacer, halo mostrado á Faraón.
28 Fel y dywedais wrth Pharo, y mae Duw wedi dangos i Pharo yr hyn y mae am ei wneud.
29He aquí vienen siete años de grande hartura en toda la tierra de Egipto:
29 Daw saith mlynedd o lawnder mawr trwy holl wlad yr Aifft,
30Y levantarse han tras ellos siete años de hambre; y toda la hartura será olvidada en la tierra de Egipto; y el hambre consumirá la tierra;
30 ond ar eu h�l daw saith mlynedd o newyn, ac anghofir yr holl lawnder yng ngwlad yr Aifft; difethir y wlad gan y newyn,
31Y aquella abundancia no se echará de ver á causa del hambre siguiente, la cual será gravísima.
31 ac ni fydd �l y llawnder yn y wlad o achos y newyn hwnnw fydd yn ei ddilyn, gan mor drwm fydd.
32Y el suceder el sueño á Faraón dos veces, significa que la cosa es firme de parte de Dios, y que Dios se apresura á hacerla.
32 Dyblwyd breuddwyd Pharo am fod y peth mor sicr gan Dduw, a bod Duw ar fin ei gyflawni.
33Por tanto, provéase ahora Faraón de un varón prudente y sabio, y póngalo sobre la tierra de Egipto.
33 Yn awr, dylai Pharo edrych am u373?r deallus a doeth i'w osod ar wlad yr Aifft.
34Haga esto Faraón, y ponga gobernadores sobre el país, y quinte la tierra de Egipto en los siete años de la hartura;
34 Dyma a ddylai Pharo ei wneud: gosod arolygwyr dros y wlad, i gymryd y bumed ran o gnwd gwlad yr Aifft dros y saith mlynedd o lawnder.
35Y junten toda la provisión de estos buenos años que vienen, y alleguen el trigo bajo la mano de Faraón para mantenimiento de las ciudades; y guárdenlo.
35 Dylent gasglu holl fwyd y blynyddoedd da sydd ar ddod, a thrwy awdurdod Pharo, dylent gasglu u375?d yn ymborth i'w gadw yn y dinasoedd,
36Y esté aquella provisión en depósito para el país, para los siete años del hambre que serán en la tierra de Egipto; y el país no perecerá de hambre.
36 fel y bydd y bwyd ynghadw i'r wlad dros y saith mlynedd o newyn sydd i fod yng ngwlad yr Aifft, rhag i'r wlad gael ei difetha gan y newyn."
37Y el negocio pareció bien á Faraón, y á sus siervos.
37 Bu'r cyngor yn dderbyniol gan Pharo a'i holl weision.
38Y dijo Faraón á sus siervos: ¿Hemos de hallar otro hombre como éste, en quien haya espíritu de Dios?
38 A dywedodd Pharo wrth ei weision, "A fedrwn ni gael gu373?r arall fel hwn ag ysbryd Duw ynddo?"
39Y dijo Faraón á José: Pues que Dios te ha hecho saber todo esto, no hay entendido ni sabio como tú:
39 Felly dywedodd Pharo wrth Joseff, "Am i Dduw roi gwybod hyn oll i ti, nid oes neb mor ddeallus a doeth � thi;
40Tú serás sobre mi casa, y por tu dicho se gobernará todo mi pueblo: solamente en el trono seré yo mayor que tú.
40 ti fydd dros fy nhu375?, a bydd fy holl bobl yn ufudd i ti; yr orsedd yn unig a'm gwna i yn fwy na thi."
41Dijo más Faraón á José: He aquí yo te he puesto sobre toda la tierra de Egipto.
41 Yna dywedodd Pharo wrth Joseff, "Dyma fi wedi dy osod di'n ben ar holl wlad yr Aifft,"
42Entonces Faraón quitó su anillo de su mano, y púsolo en la mano de José, é hízole vestir de ropas de lino finísimo, y puso un collar de oro en su cuello;
42 a thynnodd ei fodrwy oddi ar ei law a'i gosod ar law Joseff, a gwisgo amdano ddillad o liain main, a rhoi cadwyn aur am ei wddf.
43E hízolo subir en su segundo carro, y pregonaron delante de él: Doblad la rodilla: y púsole sobre toda la tierra de Egipto.
43 Parodd iddo deithio yn ei ail gerbyd, gyda rhai i weiddi o'i flaen, "Plygwch lin." Felly gosododd Pharo ef dros holl wlad yr Aifft.
44Y dijo Faraón á José: Yo Faraón; y sin ti ninguno alzará su mano ni su pie en toda la tierra de Egipto.
44 A dywedodd Pharo wrth Joseff, "Myfi yw Pharo, ond heb dy ganiat�d di nid yw neb i godi na llaw na throed trwy holl wlad yr Aifft."
45Y llamó Faraón el nombre de José, Zaphnath-paaneah; y dióle por mujer á Asenath, hija de Potipherah, sacerdote de On. Y salió José por toda la tierra de Egipto.
45 Enwodd Pharo ef Saffnath-panea, a rhoddodd yn wraig iddo Asnath, merch Potiffera offeiriad On. Yna aeth Joseff allan yn bennaeth dros wlad yr Aifft.
46Y era José de edad de treinta años cuando fué presentado delante de Faraón, rey de Egipto: y salió José de delante de Faraón, y transitó por toda la tierra de Egipto.
46 Deng mlwydd ar hugain oedd oed Joseff pan safodd gerbron Pharo brenin yr Aifft. Aeth allan o u373?ydd Pharo, a thramwyodd trwy holl wlad yr Aifft.
47E hizo la tierra en aquellos siete años de hartura á montones.
47 Yn ystod y saith mlynedd o lawnder cnydiodd y ddaear yn doreithiog,
48Y él juntó todo el mantenimiento de los siete años que fueron en la tierra de Egipto, y guardó mantenimiento en las ciudades, poniendo en cada ciudad el mantenimiento del campo de sus alrededores.
48 a chasglodd yntau yr holl fwyd a gaed yng ngwlad yr Aifft yn ystod y saith mlynedd, a chrynhoi ymborth yn y dinasoedd. Casglodd i bob dinas fwyd y meysydd o'i hamgylch.
49Y acopió José trigo como arena de la mar, mucho en extremo, hasta no poderse contar, porque no tenía número.
49 Felly pentyrrodd Joseff u375?d fel tywod y m�r, nes peidio � chadw cyfrif, am na ellid ei fesur.
50Y nacieron á José dos hijos antes que viniese el primer año del hambre, los cuales le parió Asenath, hija de Potipherah, sacerdote de On.
50 Cyn dyfod blwyddyn y newyn, ganwyd i Joseff ddau fab o Asnath, merch Potiffera offeiriad On.
51Y llamó José el nombre del primogénito Manasés; porque Dios (dijo) me hizo olvidar todo mi trabajo, y toda la casa de mi padre.
51 Enwodd Joseff ei gyntafanedig Manasse � "Am fod Duw wedi peri imi anghofio fy holl gyni a holl dylwyth fy nhad."
52Y el nombre del segundo llamólo Ephraim; porque Dios (dijo) me hizo fértil en la tierra de mi aflicción.
52 Enwodd yr ail Effraim � "Am fod Duw wedi fy ngwneud i'n ffrwythlon yng ngwlad fy ngorthrymder."
53Y cumpliéronse los siete años de la hartura, que hubo en la tierra de Egipto.
53 Darfu'r saith mlynedd o lawnder yng ngwlad yr Aifft;
54Y comenzaron á venir los siete años del hambre, como José había dicho: y hubo hambre en todos los países, mas en toda la tierra de Egipto había pan.
54 a dechreuodd y saith mlynedd o newyn, fel yr oedd Joseff wedi dweud. Bu newyn yn yr holl wledydd, ond yr oedd bwyd yn holl wlad yr Aifft.
55Y cuando se sintió el hambre en toda la tierra de Egipto, el pueblo clamó á Faraón por pan. Y dijo Faraón á todos los Egipcios: Id á José, y haced lo que él os dijere.
55 A phan ddaeth newyn ar holl wlad yr Aifft, galwodd y bobl ar Pharo am fwyd. Dywedodd Pharo wrth yr holl Eifftiaid, "Ewch at Joseff, a gwnewch yr hyn a ddywed ef wrthych."
56Y el hambre estaba por toda la extensión del país. Entonces abrió José todo granero donde había, y vendía á los Egipcios; porque había crecido el hambre en la tierra de Egipto.
56 Ac fel yr oedd y newyn yn ymledu dros wyneb yr holl dir, agorodd Joseff yr holl ystordai a gwerthodd u375?d i'r Eifftiaid, oherwydd yr oedd y newyn yn drwm yng ngwlad yr Aifft.
57Y toda la tierra venía á Egipto para comprar de José, porque por toda la tierra había crecido el hambre.
57 Daeth pobl o'r holl wledydd hefyd i'r Aifft at Joseff i brynu, oherwydd yr oedd y newyn yn drwm drwy'r byd i gyd.