1Since many have undertaken to set in order a narrative concerning those matters which have been fulfilled among us,
1 Yn gymaint � bod llawer wedi ymgymryd ag ysgrifennu hanes y pethau a gyflawnwyd yn ein plith,
2even as those who from the beginning were eyewitnesses and servants of the word delivered them to us,
2 fel y traddodwyd hwy inni gan y rhai a fu o'r dechreuad yn llygad-dystion ac yn weision y gair,
3it seemed good to me also, having traced the course of all things accurately from the first, to write to you in order, most excellent Theophilus;
3 penderfynais innau, gan fy mod wedi ymchwilio yn fanwl i bopeth o'r dechreuad, eu hysgrifennu i ti yn eu trefn, ardderchocaf Theoffilus,
4that you might know the certainty concerning the things in which you were instructed.
4 er mwyn iti gael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniaist.
5There was in the days of Herod, the king of Judea, a certain priest named Zacharias, of the priestly division of Abijah. He had a wife of the daughters of Aaron, and her name was Elizabeth.
5 Yn nyddiau Herod, brenin Jwdea, yr oedd offeiriad o adran Abeia, o'r enw Sachareias, a chanddo wraig o blith merched Aaron; ei henw hi oedd Elisabeth.
6They were both righteous before God, walking blamelessly in all the commandments and ordinances of the Lord.
6 Yr oeddent ill dau yn gyfiawn gerbron Duw, yn ymddwyn yn ddi-fai yn �l holl orchmynion ac ordeiniadau'r Arglwydd.
7But they had no child, because Elizabeth was barren, and they both were well advanced in years.
7 Nid oedd ganddynt blant, oherwydd yr oedd Elisabeth yn ddiffrwyth, ac yr oeddent ill dau wedi cyrraedd oedran mawr.
8Now it happened, while he executed the priest’s office before God in the order of his division,
8 Ond pan oedd Sachareias a'i adran, yn eu tro, yn gweinyddu fel offeiriaid gerbron Duw,
9according to the custom of the priest’s office, his lot was to enter into the temple of the Lord and burn incense.
9 yn �l arferiad y swydd, daeth i'w ran fynd i mewn i gysegr yr Arglwydd ac offrymu'r arogldarth;
10The whole multitude of the people were praying outside at the hour of incense.
10 ac ar awr yr offrymu yr oedd holl dyrfa'r bobl y tu allan yn gwedd�o.
11An angel of the Lord appeared to him, standing on the right side of the altar of incense.
11 A dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos iddo, yn sefyll ar yr ochr dde i allor yr arogldarth;
12Zacharias was troubled when he saw him, and fear fell upon him.
12 a phan welodd Sachareias ef, fe'i cythryblwyd a daeth ofn arno.
13But the angel said to him, “Don’t be afraid, Zacharias, because your request has been heard, and your wife, Elizabeth, will bear you a son, and you shall call his name John.
13 Ond dywedodd yr angel wrtho, "Paid ag ofni, Sachareias, oherwydd y mae dy ddeisyfiad wedi ei wrando; bydd dy wraig Elisabeth yn esgor ar fab i ti, a gelwi ef Ioan.
14You will have joy and gladness; and many will rejoice at his birth.
14 Fe gei lawenydd a gorfoledd, a bydd llawer yn llawenychu o achos ei enedigaeth ef;
15For he will be great in the sight of the Lord, and he will drink no wine nor strong drink. He will be filled with the Holy Spirit, even from his mother’s womb.
15 oherwydd mawr fydd ef gerbron yr Arglwydd, ac nid yf win na diod gadarn byth; llenwir ef �'r Ysbryd Gl�n, ie, yng nghroth ei fam,
16He will turn many of the children of Israel to the Lord, their God.
16 ac fe dry lawer o bobl Israel yn �l at yr Arglwydd eu Duw.
17He will go before him in the spirit and power of Elijah, ‘to turn the hearts of the fathers to the children,’ and the disobedient to the wisdom of the just; to prepare a people prepared for the Lord.”
17 Bydd yn cerdded o flaen yr Arglwydd yn ysbryd a nerth Elias, i droi calonnau rhieni at eu plant, ac i droi'r anufudd i feddylfryd y cyfiawn, er mwyn darparu i'r Arglwydd bobl wedi eu paratoi."
18Zacharias said to the angel, “How can I be sure of this? For I am an old man, and my wife is well advanced in years.”
18 Meddai Sachareias wrth yr angel, "Sut y caf sicrwydd o hyn? Oherwydd yr wyf fi yn hen, a'm gwraig wedi cyrraedd oedran mawr."
19The angel answered him, “I am Gabriel, who stands in the presence of God. I was sent to speak to you, and to bring you this good news.
19 Atebodd yr angel ef, "Myfi yw Gabriel, sydd yn sefyll gerbron Duw, ac anfonwyd fi i lefaru wrthyt ac i gyhoeddi iti y newydd da hwn;
20Behold, you will be silent and not able to speak, until the day that these things will happen, because you didn’t believe my words, which will be fulfilled in their proper time.”
20 ac wele, byddi'n fud a heb allu llefaru hyd y dydd y digwydd hyn, am iti beidio � chredu fy ngeiriau, geiriau a gyflawnir yn eu hamser priodol."
21The people were waiting for Zacharias, and they marveled that he delayed in the temple.
21 Yr oedd y bobl yn disgwyl am Sachareias, ac yn synnu ei fod yn oedi yn y cysegr.
22When he came out, he could not speak to them, and they perceived that he had seen a vision in the temple. He continued making signs to them, and remained mute.
22 A phan ddaeth allan, ni allai lefaru wrthynt, a deallasant iddo gael gweledigaeth yn y cysegr; yr oedd yntau yn amneidio arnynt ac yn parhau yn fud.
23It happened, when the days of his service were fulfilled, he departed to his house.
23 Pan ddaeth dyddiau ei wasanaeth i ben, dychwelodd adref.
24After these days Elizabeth, his wife, conceived, and she hid herself five months, saying,
24 Ond wedi'r dyddiau hynny beichiogodd Elisabeth ei wraig; ac fe'i cuddiodd ei hun am bum mis, gan ddweud,
25“Thus has the Lord done to me in the days in which he looked at me, to take away my reproach among men.”
25 "Fel hyn y gwnaeth yr Arglwydd i mi yn y dyddiau yr edrychodd arnaf i dynnu ymaith fy ngwarth yng ngolwg y cyhoedd."
26Now in the sixth month, the angel Gabriel was sent from God to a city of Galilee, named Nazareth,
26 Yn y chweched mis anfonwyd yr angel Gabriel gan Dduw i dref yng Ngalilea o'r enw Nasareth,
27to a virgin pledged to be married to a man whose name was Joseph, of the house of David. The virgin’s name was Mary.
27 at wyryf oedd wedi ei dywedd�o i u373?r o'r enw Joseff, o du375? Dafydd; Mair oedd enw'r wyryf.
28Having come in, the angel said to her, “Rejoice, you highly favored one! The Lord is with you. Blessed are you among women!”
28 Aeth yr angel ati a dweud, "Henffych well, tydi, yr un y rhoddodd Duw ei ffafr iddi! Y mae'r Arglwydd gyda thi."
29But when she saw him, she was greatly troubled at the saying, and considered what kind of salutation this might be.
29 Ond cythryblwyd hi drwyddi gan ei eiriau, a cheisiodd ddirnad pa fath gyfarchiad a allai hwn fod.
30The angel said to her, “Don’t be afraid, Mary, for you have found favor with God.
30 Meddai'r angel wrthi, "Paid ag ofni, Mair, oherwydd cefaist ffafr gyda Duw;
31Behold, you will conceive in your womb, and bring forth a son, and will call his name ‘Jesus.’
31 ac wele, byddi'n beichiogi yn dy groth ac yn esgor ar fab, a gelwi ef Iesu.
32He will be great, and will be called the Son of the Most High. The Lord God will give him the throne of his father, David,
32 Bydd hwn yn fawr, a Mab y Goruchaf y gelwir ef; rhydd yr Arglwydd Dduw iddo orsedd Dafydd ei dad,
33and he will reign over the house of Jacob forever. There will be no end to his Kingdom.”
33 ac fe deyrnasa ar du375? Jacob am byth, ac ar ei deyrnas ni bydd diwedd."
34Mary said to the angel, “How can this be, seeing I am a virgin?”
34 Meddai Mair wrth yr angel, "Sut y digwydd hyn, gan nad wyf yn cael cyfathrach � gu373?r?"
35The angel answered her, “The Holy Spirit will come on you, and the power of the Most High will overshadow you. Therefore also the holy one who is born from you will be called the Son of God.
35 Atebodd yr angel hi, "Daw'r Ysbryd Gl�n arnat, a bydd nerth y Goruchaf yn dy gysgodi; am hynny, gelwir y plentyn a genhedlir yn sanctaidd, Mab Duw.
36Behold, Elizabeth, your relative, also has conceived a son in her old age; and this is the sixth month with her who was called barren.
36 Ac wele, y mae Elisabeth dy berthynas hithau wedi beichiogi ar fab yn ei henaint, a dyma'r chweched mis i'r hon a elwir yn ddiffrwyth;
37For everything spoken by God is possible.”
37 oherwydd ni bydd dim yn amhosibl gyda Duw."
38Mary said, “Behold, the handmaid of the Lord; be it to me according to your word.” The angel departed from her.
38 Dywedodd Mair, "Dyma lawforwyn yr Arglwydd; bydded i mi yn �l dy air di." Ac aeth yr angel i ffwrdd oddi wrthi.
39Mary arose in those days and went into the hill country with haste, into a city of Judah,
39 Ar hynny cychwynnodd Mair ac aeth ar frys i'r mynydd-dir, i un o drefi Jwda;
40and entered into the house of Zacharias and greeted Elizabeth.
40 aeth i du375? Sachareias a chyfarch Elisabeth.
41It happened, when Elizabeth heard Mary’s greeting, that the baby leaped in her womb, and Elizabeth was filled with the Holy Spirit.
41 Pan glywodd hi gyfarchiad Mair, llamodd y plentyn yn ei chroth a llanwyd Elisabeth �'r Ysbryd Gl�n;
42She called out with a loud voice, and said, “Blessed are you among women, and blessed is the fruit of your womb!
42 a llefodd � llais uchel, "Bendigedig wyt ti ymhlith gwragedd, a bendigedig yw ffrwyth dy groth.
43Why am I so favored, that the mother of my Lord should come to me?
43 Sut y daeth i'm rhan i fod mam fy Arglwydd yn dod ataf?
44For behold, when the voice of your greeting came into my ears, the baby leaped in my womb for joy!
44 Pan glywais dy lais yn fy nghyfarch, dyma'r plentyn yn fy nghroth yn llamu o orfoledd.
45Blessed is she who believed, for there will be a fulfillment of the things which have been spoken to her from the Lord!”
45 Gwyn ei byd yr hon a gredodd y cyflawnid yr hyn a lefarwyd wrthi gan yr Arglwydd."
46Mary said, “My soul magnifies the Lord.
46 Ac meddai Mair: "Y mae fy enaid yn mawrygu yr Arglwydd,
47My spirit has rejoiced in God my Savior,
47 a gorfoleddodd fy ysbryd yn Nuw, fy Ngwaredwr,
48for he has looked at the humble state of his handmaid. For behold, from now on, all generations will call me blessed.
48 am iddo ystyried distadledd ei lawforwyn. Oherwydd wele, o hyn allan fe'm gelwir yn wynfydedig gan yr holl genedlaethau,
49For he who is mighty has done great things for me. Holy is his name.
49 oherwydd gwnaeth yr hwn sydd nerthol bethau mawr i mi, a sanctaidd yw ei enw ef;
50His mercy is for generations of generations on those who fear him.
50 y mae ei drugaredd o genhedlaeth i genhedlaeth i'r rhai sydd yn ei ofni ef.
51He has shown strength with his arm. He has scattered the proud in the imagination of their hearts.
51 Gwnaeth rymuster �'i fraich, gwasgarodd y rhai balch eu calon;
52He has put down princes from their thrones. And has exalted the lowly.
52 tynnodd dywysogion oddi ar eu gorseddau, a dyrchafodd y rhai distadl;
53He has filled the hungry with good things. He has sent the rich away empty.
53 llwythodd y newynog � rhoddion, ac anfonodd y cyfoethogion ymaith yn waglaw.
54He has given help to Israel, his servant, that he might remember mercy,
54 Cynorthwyodd ef Israel ei was, gan ddwyn i'w gof ei drugaredd �
55As he spoke to our fathers, to Abraham and his seed forever.”
55 fel y llefarodd wrth ein hynafiaid � ei drugaredd wrth Abraham a'i had yn dragywydd."
56Mary stayed with her about three months, and then returned to her house.
56 Ac arhosodd Mair gyda hi tua thri mis, ac yna dychwelodd adref.
57Now the time that Elizabeth should give birth was fulfilled, and she brought forth a son.
57 Am Elisabeth, cyflawnwyd yr amser iddi esgor, a ganwyd iddi fab.
58Her neighbors and her relatives heard that the Lord had magnified his mercy towards her, and they rejoiced with her.
58 Clywodd ei chymdogion a'i pherthnasau am drugaredd fawr yr Arglwydd iddi, ac yr oeddent yn llawenychu gyda hi.
59It happened on the eighth day, that they came to circumcise the child; and they would have called him Zacharias, after the name of the father.
59 A'r wythfed dydd daethant i enwaedu ar y plentyn, ac yr oeddent am ei enwi ar �l ei dad, Sachareias.
60His mother answered, “Not so; but he will be called John.”
60 Ond atebodd ei fam, "Nage, Ioan yw ei enw i fod."
61They said to her, “There is no one among your relatives who is called by this name.”
61 Meddent wrthi, "Nid oes neb o'th deulu �'r enw hwnnw arno."
62They made signs to his father, what he would have him called.
62 Yna gofynasant drwy arwyddion i'w dad sut y dymunai ef ei enwi.
63He asked for a writing tablet, and wrote, “His name is John.” They all marveled.
63 Galwodd yntau am lechen fach ac ysgrifennodd, "Ioan yw ei enw." A synnodd pawb.
64His mouth was opened immediately, and his tongue freed, and he spoke, blessing God.
64 Ar unwaith rhyddhawyd ei enau a'i dafod, a dechreuodd lefaru a bendithio Duw.
65Fear came on all who lived around them, and all these sayings were talked about throughout all the hill country of Judea.
65 Daeth ofn ar eu holl gymdogion, a bu trafod ar yr holl ddigwyddiadau hyn trwy fynydd-dir Jwdea i gyd;
66All who heard them laid them up in their heart, saying, “What then will this child be?” The hand of the Lord was with him.
66 a chadwyd hwy ar gof gan bawb a glywodd amdanynt. "Beth gan hynny fydd y plentyn hwn?" meddent. Ac yn wir yr oedd llaw'r Arglwydd gydag ef.
67His father, Zacharias, was filled with the Holy Spirit, and prophesied, saying,
67 Llanwyd Sachareias ei dad ef �'r Ysbryd Gl�n, a phroffwydodd fel hyn:
68“Blessed be the Lord, the God of Israel, for he has visited and worked redemption for his people;
68 "Bendigedig fyddo Arglwydd Dduw Israel am iddo ymweld �'i bobl a'u prynu i ryddid;
69and has raised up a horn of salvation for us in the house of his servant David
69 cododd waredigaeth gadarn i ni yn nhu375? Dafydd ei was �
70(as he spoke by the mouth of his holy prophets who have been from of old),
70 fel y llefarodd trwy enau ei broffwydi sanctaidd yn yr oesoedd a fu �
71salvation from our enemies, and from the hand of all who hate us;
71 gwaredigaeth rhag ein gelynion ac o afael pawb sydd yn ein cas�u;
72to show mercy towards our fathers, to remember his holy covenant,
72 fel hyn y cymerodd drugaredd ar ein hynafiaid, a chofio ei gyfamod sanctaidd,
73the oath which he spoke to Abraham, our father,
73 y llw a dyngodd wrth Abraham ein tad, y rhoddai inni
74to grant to us that we, being delivered out of the hand of our enemies, should serve him without fear,
74 gael ein hachub o afael gelynion, a'i addoli yn ddi-ofn
75In holiness and righteousness before him all the days of our life.
75 mewn sancteiddrwydd a chyfiawnder ger ei fron ef holl ddyddiau ein bywyd.
76And you, child, will be called a prophet of the Most High, for you will go before the face of the Lord to prepare his ways,
76 A thithau, fy mhlentyn, gelwir di yn broffwyd y Goruchaf, oherwydd byddi'n cerdded o flaen yr Arglwydd i baratoi ei lwybrau,
77to give knowledge of salvation to his people by the remission of their sins,
77 i roi i'w bobl wybodaeth am waredigaeth trwy faddeuant eu pechodau.
78because of the tender mercy of our God, whereby the dawn from on high will visit us,
78 Hyn yw trugaredd calon ein Duw � fe ddaw �'r wawrddydd oddi uchod i'n plith,
79to shine on those who sit in darkness and the shadow of death; to guide our feet into the way of peace.”
79 i lewyrchu ar y rhai sy'n eistedd yn nhywyllwch cysgod angau, a chyfeirio ein traed i ffordd tangnefedd."
80The child was growing, and becoming strong in spirit, and was in the desert until the day of his public appearance to Israel.
80 Yr oedd y plentyn yn tyfu ac yn cryfhau yn ei ysbryd; a bu yn yr anialwch hyd y dydd y dangoswyd ef i Israel.