1Forasmuch as many have taken in hand to set forth in order a declaration of those things which are most surely believed among us,
1 Yn gymaint � bod llawer wedi ymgymryd ag ysgrifennu hanes y pethau a gyflawnwyd yn ein plith,
2Even as they delivered them unto us, which from the beginning were eyewitnesses, and ministers of the word;
2 fel y traddodwyd hwy inni gan y rhai a fu o'r dechreuad yn llygad-dystion ac yn weision y gair,
3It seemed good to me also, having had perfect understanding of all things from the very first, to write unto thee in order, most excellent Theophilus,
3 penderfynais innau, gan fy mod wedi ymchwilio yn fanwl i bopeth o'r dechreuad, eu hysgrifennu i ti yn eu trefn, ardderchocaf Theoffilus,
4That thou mightest know the certainty of those things, wherein thou hast been instructed.
4 er mwyn iti gael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniaist.
5THERE was in the days of Herod, the king of Judaea, a certain priest named Zacharias, of the course of Abia: and his wife was of the daughters of Aaron, and her name was Elisabeth.
5 Yn nyddiau Herod, brenin Jwdea, yr oedd offeiriad o adran Abeia, o'r enw Sachareias, a chanddo wraig o blith merched Aaron; ei henw hi oedd Elisabeth.
6And they were both righteous before God, walking in all the commandments and ordinances of the Lord blameless.
6 Yr oeddent ill dau yn gyfiawn gerbron Duw, yn ymddwyn yn ddi-fai yn �l holl orchmynion ac ordeiniadau'r Arglwydd.
7And they had no child, because that Elisabeth was barren, and they both were now well stricken in years.
7 Nid oedd ganddynt blant, oherwydd yr oedd Elisabeth yn ddiffrwyth, ac yr oeddent ill dau wedi cyrraedd oedran mawr.
8And it came to pass, that while he executed the priest's office before God in the order of his course,
8 Ond pan oedd Sachareias a'i adran, yn eu tro, yn gweinyddu fel offeiriaid gerbron Duw,
9According to the custom of the priest's office, his lot was to burn incense when he went into the temple of the Lord.
9 yn �l arferiad y swydd, daeth i'w ran fynd i mewn i gysegr yr Arglwydd ac offrymu'r arogldarth;
10And the whole multitude of the people were praying without at the time of incense.
10 ac ar awr yr offrymu yr oedd holl dyrfa'r bobl y tu allan yn gwedd�o.
11And there appeared unto him an angel of the Lord standing on the right side of the altar of incense.
11 A dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos iddo, yn sefyll ar yr ochr dde i allor yr arogldarth;
12And when Zacharias saw him, he was troubled, and fear fell upon him.
12 a phan welodd Sachareias ef, fe'i cythryblwyd a daeth ofn arno.
13But the angel said unto him, Fear not, Zacharias: for thy prayer is heard; and thy wife Elisabeth shall bear thee a son, and thou shalt call his name John.
13 Ond dywedodd yr angel wrtho, "Paid ag ofni, Sachareias, oherwydd y mae dy ddeisyfiad wedi ei wrando; bydd dy wraig Elisabeth yn esgor ar fab i ti, a gelwi ef Ioan.
14And thou shalt have joy and gladness; and many shall rejoice at his birth.
14 Fe gei lawenydd a gorfoledd, a bydd llawer yn llawenychu o achos ei enedigaeth ef;
15For he shall be great in the sight of the Lord, and shall drink neither wine nor strong drink; and he shall be filled with the Holy Ghost, even from his mother's womb.
15 oherwydd mawr fydd ef gerbron yr Arglwydd, ac nid yf win na diod gadarn byth; llenwir ef �'r Ysbryd Gl�n, ie, yng nghroth ei fam,
16And many of the children of Israel shall he turn to the Lord their God.
16 ac fe dry lawer o bobl Israel yn �l at yr Arglwydd eu Duw.
17And he shall go before him in the spirit and power of Elias, to turn the hearts of the fathers to the children, and the disobedient to the wisdom of the just; to make ready a people prepared for the Lord.
17 Bydd yn cerdded o flaen yr Arglwydd yn ysbryd a nerth Elias, i droi calonnau rhieni at eu plant, ac i droi'r anufudd i feddylfryd y cyfiawn, er mwyn darparu i'r Arglwydd bobl wedi eu paratoi."
18And Zacharias said unto the angel, Whereby shall I know this? for I am an old man, and my wife well stricken in years.
18 Meddai Sachareias wrth yr angel, "Sut y caf sicrwydd o hyn? Oherwydd yr wyf fi yn hen, a'm gwraig wedi cyrraedd oedran mawr."
19And the angel answering said unto him, I am Gabriel, that stand in the presence of God; and am sent to speak unto thee, and to shew thee these glad tidings.
19 Atebodd yr angel ef, "Myfi yw Gabriel, sydd yn sefyll gerbron Duw, ac anfonwyd fi i lefaru wrthyt ac i gyhoeddi iti y newydd da hwn;
20And, behold, thou shalt be dumb, and not able to speak, until the day that these things shall be performed, because thou believest not my words, which shall be fulfilled in their season.
20 ac wele, byddi'n fud a heb allu llefaru hyd y dydd y digwydd hyn, am iti beidio � chredu fy ngeiriau, geiriau a gyflawnir yn eu hamser priodol."
21And the people waited for Zacharias, and marvelled that he tarried so long in the temple.
21 Yr oedd y bobl yn disgwyl am Sachareias, ac yn synnu ei fod yn oedi yn y cysegr.
22And when he came out, he could not speak unto them: and they perceived that he had seen a vision in the temple: for he beckoned unto them, and remained speechless.
22 A phan ddaeth allan, ni allai lefaru wrthynt, a deallasant iddo gael gweledigaeth yn y cysegr; yr oedd yntau yn amneidio arnynt ac yn parhau yn fud.
23And it came to pass, that, as soon as the days of his ministration were accomplished, he departed to his own house.
23 Pan ddaeth dyddiau ei wasanaeth i ben, dychwelodd adref.
24And after those days his wife Elisabeth conceived, and hid herself five months, saying,
24 Ond wedi'r dyddiau hynny beichiogodd Elisabeth ei wraig; ac fe'i cuddiodd ei hun am bum mis, gan ddweud,
25Thus hath the Lord dealt with me in the days wherein he looked on me, to take away my reproach among men.
25 "Fel hyn y gwnaeth yr Arglwydd i mi yn y dyddiau yr edrychodd arnaf i dynnu ymaith fy ngwarth yng ngolwg y cyhoedd."
26And in the sixth month the angel Gabriel was sent from God unto a city of Galilee, named Nazareth,
26 Yn y chweched mis anfonwyd yr angel Gabriel gan Dduw i dref yng Ngalilea o'r enw Nasareth,
27To a virgin espoused to a man whose name was Joseph, of the house of David; and the virgin's name was Mary.
27 at wyryf oedd wedi ei dywedd�o i u373?r o'r enw Joseff, o du375? Dafydd; Mair oedd enw'r wyryf.
28And the angel came in unto her, and said, Hail, thou that art highly favoured, the Lord is with thee: blessed art thou among women.
28 Aeth yr angel ati a dweud, "Henffych well, tydi, yr un y rhoddodd Duw ei ffafr iddi! Y mae'r Arglwydd gyda thi."
29And when she saw him, she was troubled at his saying, and cast in her mind what manner of salutation this should be.
29 Ond cythryblwyd hi drwyddi gan ei eiriau, a cheisiodd ddirnad pa fath gyfarchiad a allai hwn fod.
30And the angel said unto her, Fear not, Mary: for thou hast found favour with God.
30 Meddai'r angel wrthi, "Paid ag ofni, Mair, oherwydd cefaist ffafr gyda Duw;
31And, behold, thou shalt conceive in thy womb, and bring forth a son, and shalt call his name JESUS.
31 ac wele, byddi'n beichiogi yn dy groth ac yn esgor ar fab, a gelwi ef Iesu.
32He shall be great, and shall be called the Son of the Highest: and the Lord God shall give unto him the throne of his father David:
32 Bydd hwn yn fawr, a Mab y Goruchaf y gelwir ef; rhydd yr Arglwydd Dduw iddo orsedd Dafydd ei dad,
33And he shall reign over the house of Jacob for ever; and of his kingdom there shall be no end.
33 ac fe deyrnasa ar du375? Jacob am byth, ac ar ei deyrnas ni bydd diwedd."
34Then said Mary unto the angel, How shall this be, seeing I know not a man?
34 Meddai Mair wrth yr angel, "Sut y digwydd hyn, gan nad wyf yn cael cyfathrach � gu373?r?"
35And the angel answered and said unto her, The Holy Ghost shall come upon thee, and the power of the Highest shall overshadow thee: therefore also that holy thing which shall be born of thee shall be called the Son of God.
35 Atebodd yr angel hi, "Daw'r Ysbryd Gl�n arnat, a bydd nerth y Goruchaf yn dy gysgodi; am hynny, gelwir y plentyn a genhedlir yn sanctaidd, Mab Duw.
36And, behold, thy cousin Elisabeth, she hath also conceived a son in her old age: and this is the sixth month with her, who was called barren.
36 Ac wele, y mae Elisabeth dy berthynas hithau wedi beichiogi ar fab yn ei henaint, a dyma'r chweched mis i'r hon a elwir yn ddiffrwyth;
37For with God nothing shall be impossible.
37 oherwydd ni bydd dim yn amhosibl gyda Duw."
38And Mary said, Behold the handmaid of the Lord; be it unto me according to thy word. And the angel departed from her.
38 Dywedodd Mair, "Dyma lawforwyn yr Arglwydd; bydded i mi yn �l dy air di." Ac aeth yr angel i ffwrdd oddi wrthi.
39And Mary arose in those days, and went into the hill country with haste, into a city of Juda;
39 Ar hynny cychwynnodd Mair ac aeth ar frys i'r mynydd-dir, i un o drefi Jwda;
40And entered into the house of Zacharias, and saluted Elisabeth.
40 aeth i du375? Sachareias a chyfarch Elisabeth.
41And it came to pass, that, when Elisabeth heard the salutation of Mary, the babe leaped in her womb; and Elisabeth was filled with the Holy Ghost:
41 Pan glywodd hi gyfarchiad Mair, llamodd y plentyn yn ei chroth a llanwyd Elisabeth �'r Ysbryd Gl�n;
42And she spake out with a loud voice, and said, Blessed art thou among women, and blessed is the fruit of thy womb.
42 a llefodd � llais uchel, "Bendigedig wyt ti ymhlith gwragedd, a bendigedig yw ffrwyth dy groth.
43And whence is this to me, that the mother of my Lord should come to me?
43 Sut y daeth i'm rhan i fod mam fy Arglwydd yn dod ataf?
44For, lo, as soon as the voice of thy salutation sounded in mine ears, the babe leaped in my womb for joy.
44 Pan glywais dy lais yn fy nghyfarch, dyma'r plentyn yn fy nghroth yn llamu o orfoledd.
45And blessed is she that believed: for there shall be a performance of those things which were told her from the Lord.
45 Gwyn ei byd yr hon a gredodd y cyflawnid yr hyn a lefarwyd wrthi gan yr Arglwydd."
46And Mary said, My soul doth magnify the Lord,
46 Ac meddai Mair: "Y mae fy enaid yn mawrygu yr Arglwydd,
47And my spirit hath rejoiced in God my Saviour.
47 a gorfoleddodd fy ysbryd yn Nuw, fy Ngwaredwr,
48For he hath regarded the low estate of his handmaiden: for, behold, from henceforth all generations shall call me blessed.
48 am iddo ystyried distadledd ei lawforwyn. Oherwydd wele, o hyn allan fe'm gelwir yn wynfydedig gan yr holl genedlaethau,
49For he that is mighty hath done to me great things; and holy is his name.
49 oherwydd gwnaeth yr hwn sydd nerthol bethau mawr i mi, a sanctaidd yw ei enw ef;
50And his mercy is on them that fear him from generation to generation.
50 y mae ei drugaredd o genhedlaeth i genhedlaeth i'r rhai sydd yn ei ofni ef.
51He hath shewed strength with his arm; he hath scattered the proud in the imagination of their hearts.
51 Gwnaeth rymuster �'i fraich, gwasgarodd y rhai balch eu calon;
52He hath put down the mighty from their seats, and exalted them of low degree.
52 tynnodd dywysogion oddi ar eu gorseddau, a dyrchafodd y rhai distadl;
53He hath filled the hungry with good things; and the rich he hath sent empty away.
53 llwythodd y newynog � rhoddion, ac anfonodd y cyfoethogion ymaith yn waglaw.
54He hath holpen his servant Israel, in remembrance of his mercy;
54 Cynorthwyodd ef Israel ei was, gan ddwyn i'w gof ei drugaredd �
55As he spake to our fathers, to Abraham, and to his seed for ever.
55 fel y llefarodd wrth ein hynafiaid � ei drugaredd wrth Abraham a'i had yn dragywydd."
56And Mary abode with her about three months, and returned to her own house.
56 Ac arhosodd Mair gyda hi tua thri mis, ac yna dychwelodd adref.
57Now Elisabeth's full time came that she should be delivered; and she brought forth a son.
57 Am Elisabeth, cyflawnwyd yr amser iddi esgor, a ganwyd iddi fab.
58And her neighbours and her cousins heard how the Lord had shewed great mercy upon her; and they rejoiced with her.
58 Clywodd ei chymdogion a'i pherthnasau am drugaredd fawr yr Arglwydd iddi, ac yr oeddent yn llawenychu gyda hi.
59And it came to pass, that on the eighth day they came to circumcise the child; and they called him Zacharias, after the name of his father.
59 A'r wythfed dydd daethant i enwaedu ar y plentyn, ac yr oeddent am ei enwi ar �l ei dad, Sachareias.
60And his mother answered and said, Not so; but he shall be called John.
60 Ond atebodd ei fam, "Nage, Ioan yw ei enw i fod."
61And they said unto her, There is none of thy kindred that is called by this name.
61 Meddent wrthi, "Nid oes neb o'th deulu �'r enw hwnnw arno."
62And they made signs to his father, how he would have him called.
62 Yna gofynasant drwy arwyddion i'w dad sut y dymunai ef ei enwi.
63And he asked for a writing table, and wrote, saying, His name is John. And they marvelled all.
63 Galwodd yntau am lechen fach ac ysgrifennodd, "Ioan yw ei enw." A synnodd pawb.
64And his mouth was opened immediately, and his tongue loosed, and he spake, and praised God.
64 Ar unwaith rhyddhawyd ei enau a'i dafod, a dechreuodd lefaru a bendithio Duw.
65And fear came on all that dwelt round about them: and all these sayings were noised abroad throughout all the hill country of Judaea.
65 Daeth ofn ar eu holl gymdogion, a bu trafod ar yr holl ddigwyddiadau hyn trwy fynydd-dir Jwdea i gyd;
66And all they that heard them laid them up in their hearts, saying, What manner of child shall this be! And the hand of the Lord was with him.
66 a chadwyd hwy ar gof gan bawb a glywodd amdanynt. "Beth gan hynny fydd y plentyn hwn?" meddent. Ac yn wir yr oedd llaw'r Arglwydd gydag ef.
67And his father Zacharias was filled with the Holy Ghost, and prophesied, saying,
67 Llanwyd Sachareias ei dad ef �'r Ysbryd Gl�n, a phroffwydodd fel hyn:
68Blessed be the Lord God of Israel; for he hath visited and redeemed his people,
68 "Bendigedig fyddo Arglwydd Dduw Israel am iddo ymweld �'i bobl a'u prynu i ryddid;
69And hath raised up an horn of salvation for us in the house of his servant David;
69 cododd waredigaeth gadarn i ni yn nhu375? Dafydd ei was �
70As he spake by the mouth of his holy prophets, which have been since the world began:
70 fel y llefarodd trwy enau ei broffwydi sanctaidd yn yr oesoedd a fu �
71That we should be saved from our enemies, and from the hand of all that hate us;
71 gwaredigaeth rhag ein gelynion ac o afael pawb sydd yn ein cas�u;
72To perform the mercy promised to our fathers, and to remember his holy covenant;
72 fel hyn y cymerodd drugaredd ar ein hynafiaid, a chofio ei gyfamod sanctaidd,
73The oath which he sware to our father Abraham,
73 y llw a dyngodd wrth Abraham ein tad, y rhoddai inni
74That he would grant unto us, that we being delivered out of the hand of our enemies might serve him without fear,
74 gael ein hachub o afael gelynion, a'i addoli yn ddi-ofn
75In holiness and righteousness before him, all the days of our life.
75 mewn sancteiddrwydd a chyfiawnder ger ei fron ef holl ddyddiau ein bywyd.
76And thou, child, shalt be called the prophet of the Highest: for thou shalt go before the face of the Lord to prepare his ways;
76 A thithau, fy mhlentyn, gelwir di yn broffwyd y Goruchaf, oherwydd byddi'n cerdded o flaen yr Arglwydd i baratoi ei lwybrau,
77To give knowledge of salvation unto his people by the remission of their sins,
77 i roi i'w bobl wybodaeth am waredigaeth trwy faddeuant eu pechodau.
78Through the tender mercy of our God; whereby the dayspring from on high hath visited us,
78 Hyn yw trugaredd calon ein Duw � fe ddaw �'r wawrddydd oddi uchod i'n plith,
79To give light to them that sit in darkness and in the shadow of death, to guide our feet into the way of peace.
79 i lewyrchu ar y rhai sy'n eistedd yn nhywyllwch cysgod angau, a chyfeirio ein traed i ffordd tangnefedd."
80And the child grew, and waxed strong in spirit, and was in the deserts till the day of his shewing unto Israel.
80 Yr oedd y plentyn yn tyfu ac yn cryfhau yn ei ysbryd; a bu yn yr anialwch hyd y dydd y dangoswyd ef i Israel.