¹Karon nahitabo sa ikaduhang adlaw nga igpapahulay, nga siya minglatas sa mga katrigohan; ug ang iyang mga tinon-an nagpangutlo sa mga uhay, ug nagpangaon sa mga kinusokuso sa ilang mga kamot.

¹And it came to pass on [the] second-first sabbath, that he went through cornfields, and his disciples were plucking the ears and eating [them], rubbing [them] in their hands.

²Apan ang uban sa mga Fariseo nag-ingon: Nganong nagbuhat kamo sa supak sa Kasugoan nga pagabuhaton sa adlaw nga igpapahulay?

²But some of the Pharisees said to them, Why do ye what is not lawful to do on the sabbath?

³Ug si Jesus sa nagatubag kanila miingon: Wala ba ninyo mabasa bisan pa ang gibuhat ni David, sa gigutom siya, ug ang mga kauban niya;

³And Jesus answering said to them, Have ye not read so much as this, what David did when he hungered, he and those who were with him,

⁴Naunsa nga misulod siya sa balay sa Dios, ug mikuha ug mikaon sa tinapay nga gibutang sa atubangan sa Dios, ug iyang gihatagan usab ang mga kauban niya; nga supak man sa Kasugoan ang pagkaon niadto kondili sa mga sacerdote lamang?

⁴how he entered into the house of God and took the shewbread and ate, and gave to those also who were with him, which it is not lawful that [any] eat, unless the priests alone?

⁵Ug siya nag-ingon kanila: Ang anak sa tawo Ginoo sa adlaw nga igpapahulay.

⁵And he said to them, The Son of man is Lord of the sabbath also.

⁶Ug nahitabo sa lain nga adlaw nga igpapahulay, nga misulod siya sa sinagoga ug nagtudlo; ug may usa ka tawo didto, ug ang iyang kamot nga too kuyos.

⁶And it came to pass on another sabbath also that he entered into the synagogue and taught; and there was a man there, and his right hand was withered.

⁷Ug ang mga escriba ug ang mga Fariseo nagbantay kaniya, kong paga-ayohon ba niya sa adlaw nga igpapahulay; aron sila makakaplag ug hinungdan sa pagsumbong batok kaniya.

⁷And the scribes and the Pharisees were watching if he would heal on the sabbath, that they might find something of which to accuse him.

⁸Apan nahibalo siya sa ilang mga hunahuna; ug siya miingon sa tawo nga may kamot nga kuyos: Bumangon ka, ug tumindog sa taliwala. Ug siya mibangon ug mitindog.

⁸But *he* knew their thoughts, and said to the man who had the withered hand, Get up, and stand in the midst. And having risen up he stood [there].

⁹Ug si Jesus miingon kanila: Ako mangutana kaninyo, uyon ba sa Kasugoan ang pagbuhat sa maayo sa adlaw nga igpapahulay, kun ang pagbuhat sa dautan? ang pagluwas sa kinabuhi, kun ang paglaglag ba niini?

⁹Jesus therefore said to them, I will ask you if it is lawful on the sabbath to do good, or to do evil? to save life, or to destroy [it]?

¹⁰Ug siya mitan-aw kanilang tanan, ug miingon sa tawo: Tuy-ora ang imong kamot. Ug siya nagbuhat sa ingon, ug ang iyang kamot hing-ulian nga maayo sama sa usa.

¹⁰And having looked around on them all, he said to him, Stretch out thy hand. And he did [so] and his hand was restored as the other.

¹¹Apan sila nangapuno sa kaligutgut, ug nanagsinultihay ang usa ug usa kong unsay pagabuhaton nila kang Jesus.

¹¹But *they* were filled with madness, and they spoke together among themselves what they should do to Jesus.

¹²Ug nahitabo niadtong mga adlawa nga siya miadto sa bukid sa pag-ampo; ug didto nag-ampo siya sa Dios sa tibook gabii.

¹²And it came to pass in those days that he went out into the mountain to pray, and he spent the night in prayer to God.

¹³Ug sa pagkaadlaw na, gitawag niya ang iyang mga tinon-an, ug nagpili gikan kanila napulo ug duha nga ginganlan usab niya ug mga apostoles:

¹³And when it was day he called his disciples, and having chosen out twelve from them, whom also he named apostles:

¹⁴Si Simon nga ginganlan usab si Pedro, ug si Andres nga iyang igsoon, ug si Jacobo ug si Juan, ug si Felipe ug si Bartolome,

¹⁴Simon, to whom also he gave the name of Peter, and Andrew his brother, [and] James and John, [and] Philip and Bartholomew,

¹⁵Ug si Mateo ug si Tomas, ug si Jacobo nga anak ni Alfeo, ug si Simon nga ginganlan ang Makugihon,

¹⁵[and] Matthew and Thomas, James the [son] of Alphaeus and Simon who was called Zealot,

¹⁶Ug si Judas nga igsoon ni Jacobo, ug si Judas Iscariote, nga nahimong mabudhion.

¹⁶[and] Judas [brother] of James, and Judas Iscariote, who was also [his] betrayer;

¹⁷Ug milugsong siya uban kanila, ug mitindog sa usa ka dapit nga patag ug ang usa ka dakung panon sa iyang mga tinon-an, ug usa ka dakung panon sa katawohan gikan sa tibook Judea ug Jerusalem, ug sa baybayon sa Tiro ug sa Sidon, ming-abut sa pagpatalinghug kaniya, ug pagpaayo sa ilang mga sakit;

¹⁷and having descended with them, he stood on a level place, and a crowd of his disciples, and a great multitude of the people from all Judaea and Jerusalem, and the sea coast of Tyre and Sidon, who came to hear him, and to be healed of their diseases;

¹⁸Ug ang mga gisakit sa mga espiritung mahugaw, nangaayo.

¹⁸and those that were beset by unclean spirits were healed.

¹⁹Ug ang tibook panon sa katawohan naninguha sa paghikap kaniya; kay may gahum nga minggula kaniya, ug nagaayo sa tanan.

¹⁹And all the crowd sought to touch him, for power went out from him and healed all.

²⁰Ug siya, sa giyahat ang iyang mga mata sa iyang mga tinon-an, miingon: Bulahan kamo nga mga kabus; kay inyo ang gingharian sa Dios.

²⁰And *he*, lifting up his eyes upon his disciples, said, Blessed [are] ye poor, for yours is the kingdom of God.

²¹Bulahan kamo nga mga gigutom karon; kay pagabusgon kamo. Bulahan kamo nga nagapanghilak karon; kay magakatawa kamo.

²¹Blessed ye that hunger now, for ye shall be filled. Blessed ye that weep now, for ye shall laugh.

²²Bulahan kamo kong pagadumtan kamo sa mga tawo, ug kong pagaayran kamo nila sa ilang katilingban, ug pagapanamastamasan kamo, ug pagapanghimarauton ang inyong ngalan, tungod sa Anak sa tawo.

²²Blessed are ye when men shall hate you, and when they shall separate you [from them], and shall reproach [you], and cast out your name as wicked, for the Son of man's sake:

²³Managmaya kamo niadtong adlawa ug managlukso kamo sa kalipay: kay ania karon, ang balus kaninyo daku didto sa langit; kay ingon niini ang gibuhat sa ilang mga ginikanan batok sa mga manalagna.

²³rejoice in that day and leap for joy, for behold, your reward is great in the heaven, for after this manner did their fathers act toward the prophets.

²⁴Apan alaut kamong mga dato! Kay ang inyong kalipay nadawat na ninyo.

²⁴But woe to you rich, for ye have received your consolation.

²⁵Alaut kamo, kamo nga mga busog karon! kay pagagutmon kamo. Alaut kamo, kamo nga nangatawa karon! kay managkasubo, ug managhilak kamo.

²⁵Woe to you that are filled, for ye shall hunger. Woe to you who laugh now, for ye shall mourn and weep.

²⁶Alaut kamo, kong ang tanang mga tawo managsulti sa maayo tungod kaninyo! Kay ingon niini ang gibuhat sa ilang mga ginikanan alang sa mga bakakong manalagna.

²⁶Woe, when all men speak well of you, for after this manner did their fathers to the false prophets.

²⁷Apan ako nagaingon kaninyo nga mga nanagpatalinghug: Higugmaon ninyo ang inyong mga kaaway; buhata ninyo ang maayo sa mga nanagdumot kaninyo.

²⁷But to you that hear I say, Love your enemies; do good to those that hate you;

²⁸Panalanginan ninyo ang mga nanagpanunglo kaninyo; ug manag-ampo kamo alang sa mga nanagpasipala kaninyo.

²⁸bless those that curse you; pray for those who use you despitefully.

²⁹Sa nagsagpa sa imong aping, itaon usab kaniya ang pikas; ug sa nagkuha sa imong kupo, dili mo usab pagdid-an sa imong saput.

²⁹To him that smites thee on the cheek, offer also the other; and from him that would take away thy garment, forbid not thy body-coat also.

³⁰Ang tanan nga nagapangayo kanimo, hatagi; ug ang nagakuha sa imong mga butang, ayaw pagbawii sila,

³⁰To every one that asks of thee, give; and from him that takes away what is thine, ask it not back.

³¹Ug sumala sa buot ninyo nga buhaton kaninyo sa mga tawo, buhata usab ninyo kanila.

³¹And as ye wish that men should do to you, do *ye* also to them in like manner.

³²Apan kong kamo nagahigugma sa mga nahigugma kaninyo, unsang mga pasalamat ang mainyo? Kay bisan pa ang mga makasasala nagahigugma niadtong nagahigugma kanila.

³²And if ye love those that love you, what thank is it to you? for even sinners love those that love them.

³³Ug kong magbuhat kamo ug maayo sa mga nagabuhat kaninyo ug maayo, unsang mga pasalamat ang mainyo? Kay bisan pa ang mga makasasala nagabuhat sa mao usab.

³³And if ye do good to those that do good to you, what thank is it to you? for even sinners do the same.

³⁴Ug kong kamo magapahulam niadtong aduna kamoy ginapaabut nga madawat, unsang pasalamata ang mainyo? Kay bisan pa ang mga makasasala nagapahulam sa mga makasasala, sa pagdawat sa mao man usab.

³⁴And if ye lend to those from whom ye hope to receive, what thank is it to you? [for] even sinners lend to sinners that they may receive the like.

³⁵Apan higugmaa ang inyong mga kaaway, ug buhata ang maayo kanila, ug magpahulam kamo sa walay pagapaabuton; ug ang inyong balus madaku, ug mahimo kamong mga anak sa Hataas Uyamut; kay siya mapuanguron sa mga dili mapasalamaton ug sa mga dautan.

³⁵But love your enemies, and do good, and lend, hoping for nothing in return, and your reward shall be great, and ye shall be sons of [the] Highest; for *he* is good to the unthankful and wicked.

³⁶Busa magmaloloy-on kamo, ingon nga ang inyong Amahan maloloy-on.

³⁶Be ye therefore merciful, even as your Father also is merciful.

³⁷Dili kamo maghukom, ug kamo dili pagahukman: ug dili kamo maghukom sa silot, ug kamo dili pagahukman sa silot: magbuhi kamo ug kamo pagabuhian.

³⁷And judge not, and ye shall not be judged; condemn not, and ye shall not be condemned. Remit, and it shall be remitted to you.

³⁸Maghatag kamo, ug kamo pagahatagan: taksanan nga maayo, nadasok ug natantan, ug naugdo hangtud nga moawas, igahatag nila sa inyong sabakan. Kay sa maong taksanan nga inyong gitaksan, pagatakson usab kamo.

³⁸Give, and it shall be given to you; good measure, pressed down, and shaken together, and running over, shall be given into your bosom: for with the same measure with which ye mete it shall be measured to you again.

³⁹Ug siya misulti usab kanila ug usa ka sambingay: Arang ba makagmando ang usa ka buta sa usa ka buta? Dili ba mahulog silang duha sa buho?

³⁹And he spoke also a parable to them: Can a blind [man] lead a blind [man]? shall not both fall into [the] ditch?

⁴⁰Ang tinon-an dili labaw sa iyang magtutudlo: apan ang tagsatagsa, kong mahingpit na, mahisama sa iyang magtutudlo.

⁴⁰The disciple is not above his teacher, but every one that is perfected shall be as his teacher.

⁴¹Ug nganong ginatan-aw mo ang puling nga anaa sa mata sa imong igsoon, ug wala mo pagtagda ang pinutol nga kahoy nga anaa sa imong kaugalingong mata?

⁴¹But why lookest thou on the mote which is in the eye of thy brother, but perceivest not the beam which is in thine own eye?

⁴²Kun unsaon mo pag-ingon sa imong igsoon: Igsoon, pasagdi nga pagakuhaon ko ang puling sa imong mata, sa wala mo tan-awa usab ang pinutol nga kahoy nga anaa sa imong mata? Salingkapaw! Kuhaa una ang pinutol nga kahoy nga anaa sa imong mata, ug unya makakita ka pag-ayo sa pagkuha sa puling sa mata sa imong igsoon.

⁴²or how canst thou say to thy brother, Brother, allow [me], I will cast out the mote that is in thine eye, thyself not seeing the beam that is in thine eye? Hypocrite, cast out first the beam out of thine eye, and then thou shalt see clear to cast out the mote which is in the eye of thy brother.

⁴³Kay walay maayong kahoy nga magadala ug dautang bunga; wala usab ing dautang kahoy nga magadala ug maayong bunga.

⁴³For there is no good tree which produces corrupt fruit, nor a corrupt tree which produces good fruit;

⁴⁴Kay ang tagsatagsa ka kahoy sa iyang bunga maila, kay sa mga tunokon ang mga tawo dili makakuha ug mga higos, bisan sa mga sapinit dili usab sila makapupo ug parras.

⁴⁴for every tree is known by its own fruit, for figs are not gathered from thorns, nor grapes vintaged from a bramble.

⁴⁵Ang maayong tawo gikan sa maayong bahandi sa iyang kasingkasing magapagula sa maayo; ug ang dautang tawo gikan sa dautang bahandi sa iyang kasingkasing magapagula sa dautan, kay ang baba magasulti gikan sa kadagaya sa kasingkasing.

⁴⁵The good man, out of the good treasure of his heart, brings forth good; and the wicked [man] out of the wicked, brings forth what is wicked: for out of the abundance of the heart his mouth speaks.

⁴⁶Ug nganong nagatawag kamo kanako: Ginoo, Ginoo, ug dili kamo magabuhat sa akong ginaingon?

⁴⁶And why call ye me, Lord, Lord, and do not the things that I say?

⁴⁷Ang tagsatagsa nga moanhi kanako, nga magapatalinghug sa akong mga pulong ug magabuhat kanila, ipakita ko kaninyo kang kinsa siya igapakasama:

⁴⁷Every one that comes to me, and hears my words and does them, I will shew you to whom he is like.

⁴⁸Siya sama sa usa ka tawo nga nagtukod ug usa ka balay, nga mikalot ug halalum, ug nagpahamutang ug patukoranan ibabaw sa batong bantilis; ug sa pagbaha sa sapa, ang sulog mihampak niadtong balaya; ug wala makatarug kaniya, kay gipasukad sa batong bantilis.

⁴⁸He is like a man building a house, who dug and went deep, and laid a foundation on the rock; but a great rain coming, the stream broke upon that house, and could not shake it, for it had been founded on the rock.

⁴⁹Apan ang nagapatalinghug ug wala magabuhat, sama siya sa usa ka tawo nga nagtukod ug usa ka balay sa ibabaw sa yuta nga walay patukoranan; batok niini ang sulog mihampak, ug gilayon kini napukan; ug ang pagkalaglag niadtong balaya daku kaayo.

⁴⁹And he that has heard and not done, is like a man who has built a house on the ground without [a] foundation, on which the stream broke, and immediately it fell, and the breach of that house was great.