¹Sa human niining mga butanga, si Jesus milakat ngadto sa tabok sa dagat sa Galilea, nga mao ang dagat sa Tiberias.

¹After these things, Jesus went away to the other side of the sea of Galilee, which is also called the Sea of Tiberias.

²Ug usa ka dakung panon sa katawohan mingnunot kaniya, kay hingkit-an nila ang mga katingalahan nga iyang gibuhat kanila sa mga masakiton.

²A great multitude followed him, because they saw his signs which he did on those who were sick.

³Ug si Jesus mitungas sa bukid, ug didto milingkod uban sa iyang mga tinon-an.

³Jesus went up into the mountain, and he sat there with his disciples.

⁴Karon ang pasko, ang fiesta sa mga Judio, nagakahaduol.

⁴Now the Passover, the feast of the Jews, was at hand.

⁵Busa si Jesus, sa giyahat ang iyang mga mata, ug sa nakita nga ang usa ka dakung panon sa katawohan nagapadulong kaniya, miingon kang Felipe: Asa kita magpalit ug tinapay aron kini sila makakaon?

⁵Jesus therefore lifting up his eyes, and seeing that a great multitude was coming to him, said to Philip, “Where are we to buy bread, that these may eat?”

⁶Ug kini iyang gipamulong sa pagsulay kaniya: kay siya sa iyang kaugalingon nahibalo kong unsa ang iyang pagabuhaton.

⁶This he said to test him, for he himself knew what he would do.

⁷Si Felipe mitubag kaniya: Duha ka gatus ka denario nga tinapay dili paigo alang kanila aron ang tagsatagsa makakuha ug diyutay.

⁷Philip answered him, “Two hundred denarii worth of bread is not sufficient for them, that everyone of them may receive a little.”

⁸Usa sa iyang mga tinon-an, si Andres, ang igsoon ni Simon Pedro, miingon kaniya:

⁸One of his disciples, Andrew, Simon Peter’s brother, said to him,

⁹Mayusadinhikabatangalalakenga adunay lima ka tinapay nga cebada, ug duha ka isda, apan mag-unsa man kini alang niining gidaghanon?

⁹“There is a boy here who has five barley loaves and two fish, but what are these among so many?”

¹⁰Si Jesus miingon: Palingkora ang mga tawo. Karon, may daghang balili niadtong dapita. Busa ang mga tawo nanglingkod, sa gidaghanon nga may lima ka libo.

¹⁰Jesus said, “Have the people sit down.” Now there was much grass in that place. So the men sat down, in number about five thousand.

¹¹Busa mikuha si Jesus sa mga tinapay, ug sa nakapasalamat, gibahinbahin niya kini sa mga tinon-an, ug ang mga tinon-an sa mga nanaglingkod; ingon man usab ang mga isda kutob sa ilang buot.

¹¹Jesus took the loaves; and having given thanks, he distributed to the disciples, and the disciples to those who were sitting down; likewise also of the fish as much as they desired.

¹²Ug sa nangabusog na sila, miingon siya sa iyang mga tinon-an: Tiguma ninyo ang mga tinipik nga nanghibilin aron walay mausik.

¹²When they were filled, he said to his disciples, “Gather up the broken pieces which are left over, that nothing be lost.”

¹³Busa gitigum nila, ug napuno ang napulo ug duha ka bukag sa mga tinipik gikan sa lima ka tinapay nga cebada nga nanghibilin niadtong nagpakakaon.

¹³So they gathered them up, and filled twelve baskets with broken pieces from the five barley loaves, which were left over by those who had eaten.

¹⁴Busa sa pagkakita sa mga tawo sa ilhanan nga iyang gibuhat, nanag-ingon sila: Kini sa pagkamatuod mao gayud ang Manalagna nga nagaanhi sa kalibutan.

¹⁴When therefore the people saw the sign which Jesus did, they said, “This is truly the prophet who comes into the world.”

¹⁵Busa si Jesus, sa nasabut niya nga sila moadto kaniya sa pagkuha nga pinugos, aron pagbuhat kaniya nga hari, mibalik sa bukid nga siya lamang usara.

¹⁵Jesus therefore, perceiving that they were about to come and take him by force, to make him king, withdrew again to the mountain by himself.

¹⁶Ug sa ming-abut ang kahaponon, ang iyang mga tinon-an nanglugsong sa dagat.

¹⁶When evening came, his disciples went down to the sea,

¹⁷Ug nanakay sila sa sakayan, ug mitabok sa dagat ngadto sa Capernaum. Ug mangitngit na kadto, ug si Jesus wala pa mahiabut kanila.

¹⁷and they entered into the boat, and were going over the sea to Capernaum. It was now dark, and Jesus had not come to them.

¹⁸Ug mitubo ang dagat tungod sa dakung hangin nga mihuros.

¹⁸The sea was tossed by a great wind blowing.

¹⁹Busa sa nakagaud na sila ug may lima kun unom ka kilometro, nakita nila si Jesus nga nagalakaw sa ibabaw sa dagat, ug miduol sa sakayan; ug nangahadlok sila.

¹⁹When therefore they had rowed about twenty-five or thirty stadia, 25 to 30 stadia is about 5 to 6 kilometers or about 3 to 4 miles they saw Jesus walking on the sea, see Job 9:8 and drawing near to the boat; and they were afraid.

²⁰Apan siya miingon kanila: Ako man kini, dili kamo mangahadlok.

²⁰But he said to them, “It is I or, I AM . Don’t be afraid.”

²¹Busa buot nilang dawaton siya sa sakayan, ug gilayon ang sakayan miabut sa yuta nga ilang gipadulngan.

²¹They were willing therefore to receive him into the boat. Immediately the boat was at the land where they were going.

²²Sa sunod nga adlaw ang panon sa katawohan nga nanagtindog sa tabok nga daplin sa dagat nakakita nga walay laing sakayan didto, gawas sa usa lamang, ug nga si Jesus wala mosulod sa sakayan kauban sa iyang mga tinon-an, apan nga ang iyang mga tinon-an nangadto nga sila lamang.

²²On the next day, the multitude that stood on the other side of the sea saw that there was no other boat there, except the one in which his disciples had embarked, and that Jesus hadn’t entered with his disciples into the boat, but his disciples had gone away alone.

²³(Bisan pa, may nangabut nga mga sakayan gikan sa Tiberias, duol sa dapit diin sila nagkaon sa tinapay sa tapus ang Ginoo makapasalamat):

²³However boats from Tiberias came near to the place where they ate the bread after the Lord had given thanks.

²⁴Sa hingkit-an sa panon sa katawohan nga wala didto si Jesus, bisan ang iyang mga tinon-an, sila gayud nanakay sa mga sakayan, ug nangadto sa Capernaum nga nagapangita kang Jesus.

²⁴When the multitude therefore saw that Jesus wasn’t there, nor his disciples, they themselves got into the boats, and came to Capernaum, seeking Jesus.

²⁵Ug sa ilang hingkit-an siya sa tabok sa dagat, sila miingon kaniya: Rabbi, kanus-a ikaw moanhi dinhi?

²⁵When they found him on the other side of the sea, they asked him, “Rabbi, when did you come here?”

²⁶Si Jesus mitubag kanila ug miingon: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, naga-ingon ako kaninyo: Nangita kamo kanako dili tungod kay kamo nakakita sa mga katingalahan, kondili tungod kay nakakaon kamo sa tinapay ug nangabusog.

²⁶Jesus answered them, “Most certainly I tell you, you seek me, not because you saw signs, but because you ate of the loaves, and were filled.

²⁷Maghago kamo, dili alang sa kalan-on nga mawala, kondili alang sa kalan-on nga magapadayon ngadto sa kinabuhi nga walay katapusan, nga igahatag kaninyo sa Anak sa tawo, kay kaniya ang Amahan, ang Dios nagtimaan.

²⁷ Don’t work for the food which perishes, but for the food which remains to eternal life, which the Son of Man will give to you. For God the Father has sealed him.”

²⁸Busa sila nanag-ingon kaniya: Unsay among pagabuhaton aron among mahimo ang buhat sa Dios?

²⁸They said therefore to him, “What must we do, that we may work the works of God?”

²⁹Si Jesus mitubag ug miingon kanila: Kini mao ang buhat sa Dios, nga kamo managtoo kaniya nga iyang gisugo.

²⁹Jesus answered them, “This is the work of God, that you believe in him whom he has sent.”

³⁰Busa sila miingon kaniya: Unsa man diay ang ilhanan nga gibuhat mo, aron kami makakita ug motoo kanimo? Unsay imong gibuhat?

³⁰They said therefore to him, “What then do you do for a sign, that we may see, and believe you? What work do you do?

³¹Ang among mga ginikanan naka kaon sa mana sa kamingawan, ingon sa nahasulat: Iyang gihatagan sila ug tinapay gikan sa langit aron ilang pagakan-on.

³¹Our fathers ate the manna in the wilderness. As it is written, ‘He gave them bread out of heaven Greek and Hebrew use the same word for “heaven”, “the heavens”, “the sky”, and “the air”. to eat.’” Exodus 16:4; Nehemiah 9:15; Psalm 78:24-25

³²Busa si Jesus miingon kanila: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, naga-ingon ako kaninyo: Dili si Moises ang naghatag kaninyo sa tinapay nga gikan sa langit, kondili ang akong Amahan mao ang naghatag kaninyo sa matuod nga tinapay nga gikan sa langit.

³²Jesus therefore said to them, “Most certainly, I tell you, it wasn’t Moses who gave you the bread out of heaven, but my Father gives you the true bread out of heaven.

³³Kay ang tinapay sa Dios mao kadtong nanaug nga gikan sa langit, ug nagahatag ug kinabuhi sa kalibutan.

³³ For the bread of God is that which comes down out of heaven, and gives life to the world.”

³⁴Busa sila nag-ingon kaniya: Ginoo, hatagi kami kanunay niini nga tinapay.

³⁴They said therefore to him, “Lord, always give us this bread.”

³⁵Si Jesus miingon kanila: Ako mao ang tinapay sa kinabuhi. Ang moari kanako dili gayud gutumon, ug ang motoo kanako dili na gayud uhawon.

³⁵Jesus said to them, “I am the bread of life. He who comes to me will not be hungry, and he who believes in me will never be thirsty.

³⁶Apan ako nagaingon kaninyo, nga kamo nakakita kanako, apan wala motoo.

³⁶ But I told you that you have seen me, and yet you don’t believe.

³⁷Ang tanan nga gihatag kanako sa Amahan moduol kanako, ug ang moduol kanako dili ko gayud isalikway.

³⁷ All those whom the Father gives me will come to me. He who comes to me I will in no way throw out.

³⁸Kay nanaug ako gikan sa langit, dili sa pagbuhat sa akong kaugalingong kabubut-on, kondili sa kabubut-on sa nagsugo kanako.

³⁸ For I have come down from heaven, not to do my own will, but the will of him who sent me.

³⁹Ug mao kini ang kabubut-on sa nagsugo kanako, nga sa tanan niadtong iyang gihatag kanako walay mawala, kondili nga pagabanhawon ko sila sa katapusan nga adlaw.

³⁹ This is the will of my Father who sent me, that of all he has given to me I should lose nothing, but should raise him up at the last day.

⁴⁰Kay kini mao ang kabubut-on sa akong Amahan, nga ang tagsatagsa nga makakita sa Anak, ug motoo kaniya, may kinabuhi nga walay katapusan, ug pagabanhawon ko siya sa katapusan nga adlaw.

⁴⁰ This is the will of the one who sent me, that everyone who sees the Son, and believes in him, should have eternal life; and I will raise him up at the last day.”

⁴¹Busa ang mga Judio nagabagulbol mahatungod kaniya, tungod kay siya miingon: Ako mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit.

⁴¹The Jews therefore murmured concerning him, because he said, “I am the bread which came down out of heaven.”

⁴²Ug sila miingon: Dili ba kini mao si Jesus, ang anak ni Jose, kang kinsang amahan ug inahan along hing-ilhan? Nganong miingon siya karon, Ako nanaug gikan sa langit?

⁴²They said, “Isn’t this Jesus, the son of Joseph, whose father and mother we know? How then does he say, ‘I have come down out of heaven?’”

⁴³Si Jesus mitubag ug miingon kanila: Dili kamo magbagulbol sa inyong kaugalingon.

⁴³Therefore Jesus answered them, “Don’t murmur among yourselves.

⁴⁴Walay tawo nga makaduol kanako, gawas kong ang Amahan nga nagsugo kanako magadala kaniya; ug ako magabanhaw kaniya sa katapusan nga adlaw.

⁴⁴ No one can come to me unless the Father who sent me draws him, and I will raise him up in the last day.

⁴⁵Nahasulat sa mga manalagna: Ug ngatanan sila pagatudloan sa Dios. Ang tagsatagsa nga nakadungog gikan sa Amahan, ug nakakat-on, moduol kanako.

⁴⁵ It is written in the prophets, ‘They will all be taught by God.’ Isaiah 54:13 Therefore everyone who hears from the Father, and has learned, comes to me.

⁴⁶Dili kay may bisan kinsa nakakita sa Amahan, kondili ang nagagikan sa Dios, kini nakakita sa Amahan.

⁴⁶ Not that anyone has seen the Father, except he who is from God. He has seen the Father.

⁴⁷Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, nagaingon ako kaninyo: Ang motoo may kinabuhi nga walay katapusan.

⁴⁷ Most certainly, I tell you, he who believes in me has eternal life.

⁴⁸Ako mao ang tinapay sa kinabuhi.

⁴⁸ I am the bread of life.

⁴⁹Ang inyong mga ginikanan nanag-pangaon sa mana didto sa kamingawan, ug nangamatay sila.

⁴⁹ Your fathers ate the manna in the wilderness, and they died.

⁵⁰Kini mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit, aron ang tawo makakaon niana ug dili mamatay.

⁵⁰ This is the bread which comes down out of heaven, that anyone may eat of it and not die.

⁵¹Ako mao ang buhing tinapay nga nanaug gikan sa langit; bisan kinsang tawo nga mokaon niini nga tinapay, siya mabuhi sa gihapon: oo, ug ang tinapay nga akong ihatag mao ang akong unod, alang sa kinabuhi sa kalibutan.

⁵¹ I am the living bread which came down out of heaven. If anyone eats of this bread, he will live forever. Yes, the bread which I will give for the life of the world is my flesh.”

⁵²Busa ang mga Judio nanaglalisay ang usa ug usa nga nagaingon: Unsaon niining tawohana paghatag kanato sa iyang unod aron atong kan-on?

⁵²The Jews therefore contended with one another, saying, “How can this man give us his flesh to eat?”

⁵³Busa si Jesus miingon kanila: Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, nagaingon ako kaninyo: Gawas kong kamo mokaon sa unod sa Anak sa tawo ug moinum sa iyang dugo, wala kamoy kinabuhi diha kaninyo.

⁵³Jesus therefore said to them, “Most certainly I tell you, unless you eat the flesh of the Son of Man and drink his blood, you don’t have life in yourselves.

⁵⁴Ang mokaon sa akong unod ug moinum sa akong dugo may kinabuhi nga walay katapusan, ug ako magabanhaw kaniya sa katapusan nga adlaw.

⁵⁴ He who eats my flesh and drinks my blood has eternal life, and I will raise him up at the last day.

⁵⁵Kay ang akong unod kalan-on gayud, ug ang akong dugo ilimnon gayud.

⁵⁵ For my flesh is food indeed, and my blood is drink indeed.

⁵⁶Ang mokaon sa akong unod ug moinum sa akong dugo magapuyo kanako, ug ako kaniya.

⁵⁶ He who eats my flesh and drinks my blood lives in me, and I in him.

⁵⁷Ingon nga ang buhi nga Amahan nagpadala kanako, ug ako nagakinabuhi tungod sa Amahan, sa mao nga pagkaagi ang mokaon kanako, siya usab mabuhi tungod kanako.

⁵⁷ As the living Father sent me, and I live because of the Father; so he who feeds on me, he will also live because of me.

⁵⁸Kini mao ang tinapay nga nanaug gikan sa langit; dili ingon sa inyong mga ginikanan nga nanagpangaon sa mana, ug nangamatay; ang mokaon niini nga tinapay mabuhi sa gihapon.

⁵⁸ This is the bread which came down out of heaven—not as our fathers ate the manna, and died. He who eats this bread will live forever.”

⁵⁹Kining mga butanga ginaingon niya sa sinagoga, sa nagapanudlo siya sa Capernaum.

⁵⁹He said these things in the synagogue, as he taught in Capernaum.

⁶⁰Busa daghan sa iyang mga tinon-an, nga sa ilang pagkadungog niini nanag-ingon: Malisud kini nga pulong, kinsay makapatalinghug niini?

⁶⁰Therefore many of his disciples, when they heard this, said, “This is a hard saying! Who can listen to it?”

⁶¹Apan si Jesus, sa hingbaloan niya sa iyang kaugalingon nga ang iyang mga tinon-an nagabagulbol niini, miingon siya kanila: Nakapapangdol ba kini kaninyo?

⁶¹But Jesus knowing in himself that his disciples murmured at this, said to them, “Does this cause you to stumble?

⁶²Busa unsa man diay kong inyong makita ang Anak sa tawo nga mosaka sa dapit diin siya kaniadto?

⁶² Then what if you would see the Son of Man ascending to where he was before?

⁶³Ang espiritu mao ang nagahatag sa kinabuhi; ang unod walay kapusnan bisan sa unsa: ang mga pulong nga akong gipamulong kaninyo mao ang espiritu, ug ang kinabuhi.

⁶³ It is the spirit who gives life. The flesh profits nothing. The words that I speak to you are spirit, and are life.

⁶⁴Apan adunay uban kaninyo nga dili motoo. Kay si Jesus nanghibalo sukad sa sinugdan kong kinsa kadtong wala motoo, ug kinsa ang magabudhi kaniya.

⁶⁴ But there are some of you who don’t believe.” For Jesus knew from the beginning who they were who didn’t believe, and who it was who would betray him.

⁶⁵Ug siya miingon: Tungod niini nga hinungdan nagaingon ako kaninyo, nga walay tawo makaduol kanako, gawas kong kini gitugot kaniya sa Amahan.

⁶⁵He said, “For this cause have I said to you that no one can come to me, unless it is given to him by my Father.”

⁶⁶Tungod niini daghan sa iyang mga tinon-an mibiya kaniya, ug wala na mokuyog.

⁶⁶At this, many of his disciples went back, and walked no more with him.

⁶⁷Busa si Jesus miingon sa napulo ug duha: Buot ba usab kamo motalikod kanako?

⁶⁷Jesus said therefore to the twelve, “You don’t also want to go away, do you?”

⁶⁸Si Simon Pedro mitubag kaniya: Ginoo, kang kinsa kami moadto? Ikaw ang may mga pulong sa kinabuhi nga walay katapusan.

⁶⁸Simon Peter answered him, “Lord, to whom would we go? You have the words of eternal life.

⁶⁹Ug kami mitoo ug miila nga ikaw mao ang Balaan sa Dios.

⁶⁹We have come to believe and know that you are the Christ, the Son of the living God.”

⁷⁰Si Jesus mitubag kanila: Wala koba pilia kamong napulo ug duha, ug usa kaninyo maoy usa ka yawa?

⁷⁰Jesus answered them, “Didn’t I choose you, the twelve, and one of you is a devil?”

⁷¹Niini nagsulti siya mahitungod kang Judas, ang anak ni Simon Iscariote, kay siya mao ang magatugyan sa pag-budhi kaniya, sanglit usa sa napulo ug duha.

⁷¹Now he spoke of Judas, the son of Simon Iscariot, for it was he who would betray him, being one of the twelve.