¹Ug sa ginatan-aw niya ang mga panon sa mga katawohan mitungas siya sa bukid, ug sa nakalingkod siya, mingduol kaniya ang iyang mga tinon-an.

¹Seeing the multitudes, he went up onto the mountain. When he had sat down, his disciples came to him.

²Ug sa pagbuka niya sa iyang baba, iyang gitudloan sila nga nagaingon:

²He opened his mouth and taught them, saying,

³Bulahan ang mga kabus sa espiritu, kay ila ang gingharian sa mga langit.

³ “Blessed are the poor in spirit, for theirs is the Kingdom of Heaven. Isaiah 57:15; 66:2

⁴Bulahan ang mga nagmasulub-on, kay sila pagalipayon.

⁴ Blessed are those who mourn, for they shall be comforted. Isaiah 61:2; 66:10,13

⁵Bulahan ang mga maaghop, kay sila magapanunod sa yuta.

⁵ Blessed are the gentle, for they shall inherit the earth. or, land. Psalm 37:11

⁶Bulahan ang mga gigutom ug giuhaw sa katarungan, kay sila pagabusgon.

⁶ Blessed are those who hunger and thirst after righteousness, for they shall be filled.

⁷Bulahan ang mga maloloy-on, kay sila makadawat ug kalooy.

⁷ Blessed are the merciful, for they shall obtain mercy.

⁸Bulahan ang mga maputli ug kasingkasing, kay sila makakita sa Dios.

⁸ Blessed are the pure in heart, for they shall see God.

⁹Bulahan ang mga makigdaiton, kay sila paganganlan mga anak sa Dios.

⁹ Blessed are the peacemakers, for they shall be called children of God.

¹⁰Bulahan ang mga ginalutos tungod sa katarungan, kay ila ang gingharian sa langit.

¹⁰ Blessed are those who have been persecuted for righteousness’ sake, for theirs is the Kingdom of Heaven.

¹¹Bulahan kamo kong kamo pagapalabilabihan, ug pagalutoson, ug kong pagaingnon kamo sa lonlon kadautan ug pamakak batok kaninyo tungod kanako.

¹¹ “Blessed are you when people reproach you, persecute you, and say all kinds of evil against you falsely, for my sake.

¹²Managmaya ug managlipay kamo, kay ang inyong balus daku didto sa mga langit; kay sa ingon niini ginalutos nila ang mga manalagna nga mga nanghiuna kaninyo.

¹² Rejoice, and be exceedingly glad, for great is your reward in heaven. For that is how they persecuted the prophets who were before you.

¹³Kamo mao ang asin sa yuta, apan kong ang asin motab-ang, unsa pa may iasin? Dili na magapulos, kondili igasalibay sa gawas, ug pagatumban sa mga tawo.

¹³ “You are the salt of the earth, but if the salt has lost its flavor, with what will it be salted? It is then good for nothing, but to be cast out and trodden under the feet of men.

¹⁴Kamo mao ang suga sa kalibutan. Ang lungsod nga nahamutang sa ibabaw sa usa ka bukid, dili masalipdan.

¹⁴ You are the light of the world. A city located on a hill can’t be hidden.

¹⁵Ang mga tawo magadagkut ug lamparahan, dili aron ibutang sa ilalum sa taksanan, kondili sa ibabaw sa tangkawan, ug kini magaiwag sa tanan nga anaa sa balay.

¹⁵ Neither do you light a lamp, and put it under a measuring basket, but on a stand; and it shines to all who are in the house.

¹⁶Sa ingon niana, iiwag ninyo ang inyong suga sa atubangan sa mga tawo, aron hikit-an nila ang inyong mga buhat nga maayo, ug pagahimayaon nila ang inyong Amahan nga atua sa langit.

¹⁶ Even so, let your light shine before men; that they may see your good works, and glorify your Father who is in heaven.

¹⁷Dili kamo maghunahuna nga ako mianhi sa pagbungkag sa Kasugoan, kun sa mga Manalagna; wala ako moanhi sa pagbungkag, kondili aron sa pagtuman.

¹⁷ “Don’t think that I came to destroy the law or the prophets. I didn’t come to destroy, but to fulfill.

¹⁸Kay sa pagkamatuod nagaingon ako kaninyo, nga hangtud nga mahanaw ang langit ug yuta, walay pagasayloan sa Kasugoan bisan usa ka kudlit, bisan usa ka tulpok hangtud nga ang tanan matuman sa hingpit.

¹⁸ For most certainly, I tell you, until heaven and earth pass away, not even one smallest letter literally, iota or one tiny pen stroke or, serif shall in any way pass away from the law, until all things are accomplished.

¹⁹Tungod niini bisan kinsa nga magalapas sa usa niining mga sugo nga labing diyutay, ug magatudlo sa mga tawo sa ingon, paganganlan nga labing diyutay sa gingharian sa langit; apan bisan kinsa ang magatuman ug magapanudlo kanila, kini paganganlan nga daku sa gingharian sa langit.

¹⁹ Whoever, therefore, shall break one of these least commandments, and teach others to do so, shall be called least in the Kingdom of Heaven; but whoever shall do and teach them shall be called great in the Kingdom of Heaven.

²⁰Kay nagaingon ako kaninyo, nga kong ang inyong pagkamatarung dili molabaw sa ila sa mga escriba ug mga Fariseo, dili gayud kamo makasulod sa gingharian sa langit.

²⁰ For I tell you that unless your righteousness exceeds that of the scribes and Pharisees, there is no way you will enter into the Kingdom of Heaven.

²¹Hingdunggan ninyo nga ginaingon sa mga karaan: Dili ka magpatay; ug bisan kinsa nga magapatay, mahiagum sa paghukom.

²¹ “You have heard that it was said to the ancient ones, ‘You shall not murder;’ Exodus 20:13 and ‘Whoever shall murder shall be in danger of the judgment.’

²²Apan ako magaingon kaninyo, nga ang tanang magapanuyo sa iyang igsoon sa walay hinungdan mahiagum sa paghukom; ug bisan kinsang mag-ingon sa iyang igsoon: Kwanggol; mahiagum sa Sanhedrin; ug bisan kinsang mag-ingon, Buang ka, mahiagum sa infierno sa kalayo.

²² But I tell you, that everyone who is angry with his brother without a cause NU omits “without a cause”. shall be in danger of the judgment; and whoever shall say to his brother, ‘Raca “Raca” is an Aramaic insult, related to the word for “empty” and conveying the idea of empty-headedness. !’ shall be in danger of the council; and whoever shall say, ‘You fool!’ shall be in danger of the fire of Gehenna. or, Hell

²³Busa kong magdala ka sa imong halad sa halaran ug diha mahinumdum ikaw nga ang imong igsoon adunay diyutay nga butang batok kanimo,

²³ “If therefore you are offering your gift at the altar, and there remember that your brother has anything against you,

²⁴Biyai diha ang imong halad sa atubangan sa halaran, ug lumakaw ka, pagpakig-uli una sa imong igsoon, ug unya moduol ka ug ihalad ang imong halad.

²⁴ leave your gift there before the altar, and go your way. First be reconciled to your brother, and then come and offer your gift.

²⁵Magpakig-uyon ka gilayon sa imong kaaway samtang ginakuyog mo pa siya sa dalan; tingali kong igatugyan ikaw sa imong kaaway sa maghuhukom, ug ang maghuhukom magatugyan kanimo ngadto sa iyang sulogoon, ug igasulod ikaw sa bilanggoan.

²⁵ Agree with your adversary quickly, while you are with him in the way; lest perhaps the prosecutor deliver you to the judge, and the judge deliver you to the officer, and you be cast into prison.

²⁶Sa pagkamatuod nagaingon ako kanimo, nga dili ka gayud makagula didto, hangtud nga imong mabayran ang katapusan nga diyut.

²⁶ Most certainly I tell you, you shall by no means get out of there, until you have paid the last penny. literally, kodrantes. A kodrantes was a small copper coin worth about 2 lepta (widow’s mites)—not enough to buy very much of anything.

²⁷Hingdunggan ninyo nga ginaingon sa mga karaan: Dili ka manapaw.

²⁷ “You have heard that it was said, TR adds “to the ancients,” ‘You shall not commit adultery;’ Exodus 20:14

²⁸Apan ako nagaingon kaninyo, nga tanan kadtong nagatan-aw sa usa ka babaye sa pagkaibog kaniya, nakapanapaw na kaniya sa iyang kasingkasing.

²⁸ but I tell you that everyone who gazes at a woman to lust after her has committed adultery with her already in his heart.

²⁹Ug kong ang imong mata nga too mao ang kahigayonan sa imong pagpakasala, luska ug ipahilayo kanimo; kay maayo pa kanimo nga ang usa ka bahin sa imong lawas mawala, ug dili nga ang tibook mong lawas igahulog sa infierno.

²⁹ If your right eye causes you to stumble, pluck it out and throw it away from you. For it is more profitable for you that one of your members should perish, than for your whole body to be cast into Gehenna. or, Hell

³⁰Ug kong ang imong kamot nga too mao ang kahigayonan sa imong pagpakasala, putla ug ipahilayo kanimo; kay maayo pa kanimo nga usa ka bahin sa imong lawas mawagtang, ug dili ang tibook mong lawas igahulog sa infierno.

³⁰ If your right hand causes you to stumble, cut it off, and throw it away from you. For it is more profitable for you that one of your members should perish, than for your whole body to be cast into Gehenna. or, Hell

³¹Giingon usab: Bisan kinsa ang magabiya sa iyang asawa, magahatag kaniya ug sulat sa pakigbulag.

³¹ “It was also said, ‘Whoever shall put away his wife, let him give her a writing of divorce,’ Deuteronomy 24:1

³²Apan ako nagaingon kaninyo, nga tanan kadtong magabiya sa iyang asawa, gawas kong maoy hinungdan ang pagpakighilawas, iyang ginapapanapaw siya, ug ang mangasawa sa usa ka biniyaan, nagapanapaw.

³² but I tell you that whoever puts away his wife, except for the cause of sexual immorality, makes her an adulteress; and whoever marries her when she is put away commits adultery.

³³Hingdunggan usab ninyo nga ginaingon sa mga karaan: Dili ka manumpa sa bakak, kondili pagatumanon mo sa Ginoo ang imong mga panumpa.

³³ “Again you have heard that it was said to them of old time, ‘You shall not make false vows, but shall perform to the Lord your vows,’

³⁴Apan ako nagaingon kaninyo, nga sa bisan unsa nga pagkaagi dili gayud kamo manumpa; bisan tungod sa langit, kay mao ang lingkoranan sa Dios;

³⁴ but I tell you, don’t swear at all: neither by heaven, for it is the throne of God;

³⁵Bisan tungod sa yuta, kay mao ang tungtunganan sa iyang mga tiil; bisan tungod sa Jerusalem, kay mao ang lungsod sa daku nga Hari;

³⁵ nor by the earth, for it is the footstool of his feet; nor by Jerusalem, for it is the city of the great King.

³⁶Bisan tungod sa imong ulo dili ka manumpa, kay dili ikaw arang makapaputi kun makapaitum sa bisan usa lamang ka buhok.

³⁶ Neither shall you swear by your head, for you can’t make one hair white or black.

³⁷Apan ang inyong pagsulti ingnon niini: Oo, oo; dili, dili; kay bisan unsa nga lapas na niini, iya na sa dautan.

³⁷ But let your ‘Yes’ be ‘Yes’ and your ‘No’ be ‘No.’ Whatever is more than these is of the evil one.

³⁸Hingdunggan ninyo nga ginaingon sa mga karaan: Ang mata baslan ug mata, ug ang ngipon baslan ug ngipon;

³⁸ “You have heard that it was said, ‘An eye for an eye, and a tooth for a tooth.’ Exodus 21:24; Leviticus 24:20; Deuteronomy 19:21

³⁹Apan ako nagaingon kaninyo, nga dili kamo magbatok sa dautan; kondili hinoon bisan kinsa nga mosagpa kanimo sa aping nga too, itaon usab kaniya ang pikas.

³⁹ But I tell you, don’t resist him who is evil; but whoever strikes you on your right cheek, turn to him the other also.

⁴⁰Ug kong kinsa ang buot makigburuka kanimo, ug magakuha kanimo sa imong bisti, ihatag usab kaniya ang imong kupo.

⁴⁰ If anyone sues you to take away your coat, let him have your cloak also.

⁴¹Ug bisan kinsa ang magpugos kanimo sa pagpalakaw ug usa ka milla, ubani siya sa duha.

⁴¹ Whoever compels you to go one mile, go with him two.

⁴²Hatagi ang nagapangayo kanimo, ug ang buot maghulam kanimo ayaw pagtalikdi.

⁴² Give to him who asks you, and don’t turn away him who desires to borrow from you.

⁴³Hingdunggan ninyo nga ginaingon: Higugmaon mo ang imong isigkatawo, ug pagadumtan mo ang imong kaaway.

⁴³ “You have heard that it was said, ‘You shall love your neighbor, Leviticus 19:18 and hate your enemy. not in the Bible, but see Qumran Manual of Discipline Ix, 21-26 ’

⁴⁴Apan ako nagaingon kaninyo: Higugmaon ninyo ang inyong mga kaaway, panalanginan ninyo ang naga-panghimaraut kaninyo, buhata ang maayo sa mga nagadumot kaninyo, ug pag-ampo kamo alang sa mga nagabuhat kaninyo sa dautan ug nagalutos kaninyo.

⁴⁴ But I tell you, love your enemies, bless those who curse you, do good to those who hate you, and pray for those who mistreat you and persecute you,

⁴⁵Aron mangahimo kamo nga mga anak sa inyong Amahan nga atua sa langit, kay ginapasubang niya ang iyang adlaw ibabaw sa mga dautan ug ibabaw sa mga maayo, nagapaulan siya sa mga matarung ug sa mga dili matarung.

⁴⁵ that you may be children of your Father who is in heaven. For he makes his sun to rise on the evil and the good, and sends rain on the just and the unjust.

⁴⁶Kay kong kamo mahigugma sa mga nahigugma kaninyo, unsa ang balus nga inyong pagadawaton? Wala ba magbuhat usab sa ingon niana ang mga maniningil sa buhis?

⁴⁶ For if you love those who love you, what reward do you have? Don’t even the tax collectors do the same?

⁴⁷Ug kong kamo magpangomusta sa inyong mga igsoon lamang, unsa ang ginabuhat ninyo nga labaw kay sa ginabuhat sa uban? Wala ba magabuhat sa ingon usab ang mga Gentil?

⁴⁷ If you only greet your friends, what more do you do than others? Don’t even the tax collectors NU reads “Gentiles” instead of “tax collectors”. do the same?

⁴⁸Busa mamahingpit kamo, ingon nga hingpit ang inyong Amahan nga langitnon.

⁴⁸ Therefore you shall be perfect, just as your Father in heaven is perfect.