¹ Yr amser hwnnw aeth Iesu drwy'r caeau u375?d ar y Saboth; yr oedd eisiau bwyd ar ei ddisgyblion, a dechreusant dynnu tywysennau a'u bwyta.

¹At that time Jesus went on the sabbath through the cornfields; and his disciples were hungry, and began to pluck the ears and to eat.

² Pan welodd y Phariseaid hynny, meddent wrtho, "Edrych, y mae dy ddisgyblion yn gwneud peth sy'n groes i'r Gyfraith ar y Saboth."

²But the Pharisees, seeing [it], said to him, Behold, thy disciples are doing what is not lawful to do on sabbath.

³ Dywedodd yntau wrthynt, "Onid ydych wedi darllen beth a wnaeth Dafydd, pan oedd eisiau bwyd arno ef a'r rhai oedd gydag ef?

³But he said to them, Have ye not read what David did when he was hungry, and they that were with him?

⁴ Sut yr aeth i mewn i du375? Dduw a sut y bwytasant y torthau cysegredig, nad oedd yn gyfreithlon iddo ef na'r rhai oedd gydag ef eu bwyta, ond i'r offeiriaid yn unig?

⁴How he entered into the house of God, and ate the shewbread, which it was not lawful for him to eat, nor for those with him, but for the priests only?

⁵ Neu onid ydych wedi darllen yn y Gyfraith fod yr offeiriaid ar y Saboth yn y deml yn halogi'r Saboth ond eu bod yn ddieuog?

⁵Or have ye not read in the law that on the sabbaths the priests in the temple profane the sabbath, and are blameless?

⁶ 'Rwy'n dweud wrthych fod rhywbeth mwy na'r deml yma.

⁶But I say unto you, that there is here what is greater than the temple.

⁷ Pe buasech wedi deall beth yw ystyr y dywediad, 'Trugaredd a ddymunaf, nid aberth', ni fuasech wedi condemnio'r dieuog.

⁷But if ye had known what is: I will have mercy and not sacrifice, ye would not have condemned the guiltless.

⁸ Oherwydd y mae Mab y Dyn yn arglwydd ar y Saboth."

⁸For the Son of man is Lord of the sabbath.

⁹ Symudodd oddi yno a daeth i'w synagog hwy.

⁹And, going away from thence, he came into their synagogue.

¹⁰ Yno yr oedd dyn a chanddo law ddiffrwyth. Gofynasant i Iesu, er mwyn cael cyhuddiad i'w ddwyn yn ei erbyn, "A yw'n gyfreithlon iach�u ar y Saboth?"

¹⁰And behold, there was a man having his hand withered. And they asked him, saying, Is it lawful to heal on the sabbath? that they might accuse him.

¹¹ Dywedodd yntau wrthynt, "Pwy ohonoch a chanddo un ddafad, os syrth honno i bydew ar y Saboth, na fydd yn gafael ynddi a'i chodi?

¹¹But he said to them, What man shall there be of you who has one sheep, and if this fall into a pit on the sabbath, will not lay hold of it and raise [it] up?

¹² Gymaint mwy gwerthfawr yw dyn na dafad. Am hynny y mae'n gyfreithlon gwneud da ar y Saboth."

¹²How much better then is a man than a sheep! So that it is lawful to do well on the sabbath.

¹³ Yna dywedodd wrth y dyn, "Estyn dy law." Estynnodd yntau hi, a gwnaed ei law yn holliach fel y llall.

¹³Then he says to the man, Stretch out thy hand. And he stretched [it] out, and it was restored sound as the other.

¹⁴ Ac fe aeth y Phariseaid allan a chynllwyn yn ei erbyn, sut i'w ladd.

¹⁴But the Pharisees, having gone out, took counsel against him, how they might destroy him.

¹⁵ Ond daeth Iesu i wybod hyn, ac aeth ymaith oddi yno. Dilynodd llawer ef, ac fe iachaodd bawb ohonynt,

¹⁵But Jesus knowing [it], withdrew thence, and great crowds followed him; and he healed them all:

¹⁶ a rhybuddiodd hwy i beidio �'i wneud yn hysbys,

¹⁶and charged them strictly that they should not make him publicly known:

¹⁷ fel y cyflawnid y gair a lefarwyd trwy Eseia'r proffwyd:

¹⁷that that might be fulfilled which was spoken through Esaias the prophet, saying,

¹⁸ "Dyma fy ngwas, yr un a ddewisais, fy anwylyd, yr ymhyfrydodd fy enaid ynddo. Rhoddaf fy Ysbryd arno, a bydd yn cyhoeddi barn i'r Cenhedloedd.

¹⁸Behold my servant, whom I have chosen, my beloved, in whom my soul has found its delight. I will put my Spirit upon him, and he shall shew forth judgment to the nations.

¹⁹ Ni fydd yn ymrafael nac yn gweiddi, ac ni chlyw neb ei lais ef yn yr heolydd.

¹⁹He shall not strive or cry out, nor shall any one hear his voice in the streets;

²⁰ Ni fydd yn mathru corsen doredig, nac yn diffodd cannwyll sy'n mygu, nes iddo ddwyn barn i fuddugoliaeth.

²⁰a bruised reed shall he not break, and smoking flax shall he not quench, until he bring forth judgment unto victory;

²¹ Ac yn ei enw ef y bydd gobaith y Cenhedloedd."

²¹and on his name shall [the] nations hope.

²² Yna dygwyd ato ddyn � chythraul ynddo, yn ddall a mud; iachaodd Iesu ef, nes bod y mudan yn llefaru a gweld.

²²Then was brought to him one possessed by a demon, blind and dumb, and he healed him, so that the dumb [man] spake and saw.

²³ A synnodd yr holl dyrfaoedd a dweud, "A yw'n bosibl mai hwn yw Mab Dafydd?"

²³And all the crowds were amazed and said, Is this [man] the Son of David?

²⁴ Ond pan glywodd y Phariseaid dywedasant, "Nid yw hwn yn bwrw allan gythreuliaid ond trwy Beelsebwl, pennaeth y cythreuliaid."

²⁴But the Pharisees, having heard [it], said, This [man] does not cast out demons, but by Beelzebub, prince of demons.

²⁵ Deallodd Iesu eu meddyliau a dywedodd wrthynt, "Caiff pob teyrnas a ymrannodd yn ei herbyn ei hun ei difrodi, ac ni bydd yr un dref na thu375? a ymrannodd yn ei erbyn ei hun yn sefyll.

²⁵But he, knowing their thoughts, said to them, Every kingdom divided against itself is brought to desolation, and every city or house divided against itself will not subsist.

²⁶ Ac os yw Satan yn bwrw allan Satan, y mae wedi ymrannu yn ei erbyn ei hun; sut felly y saif ei deyrnas?

²⁶And if Satan casts out Satan, he is divided against himself; how then shall his kingdom subsist?

²⁷ Ac os trwy Beelsebwl yr wyf fi'n bwrw allan gythreuliaid, trwy bwy y mae eich disgyblion chwi yn eu bwrw allan? Am hynny hwy fydd yn eich barnu.

²⁷And if *I* cast out demons by Beelzebub, your sons, by whom do they cast [them] out? For this reason *they* shall be your judges.

²⁸ Ond os trwy Ysbryd Duw yr wyf fi'n bwrw allan gythreuliaid, yna y mae teyrnas Dduw wedi cyrraedd atoch.

²⁸But if *I* by [the] Spirit of God cast out demons, then indeed the kingdom of God is come upon you.

²⁹ Neu sut y gall rhywun fynd i mewn i du375? un cryf ac ysbeilio'i ddodrefn heb yn gyntaf rwymo'r un cryf? Wedyn caiff ysbeilio'i du375? ef.

²⁹Or how can any one enter into the house of the strong [man] and plunder his goods, unless first he bind the strong [man]? and then he will plunder his house.

³⁰ Os nad yw rhywun gyda mi, yn fy erbyn i y mae, ac os nad yw'n casglu gyda mi, gwasgaru y mae.

³⁰He that is not with me is against me, and he that gathers not with me scatters.

³¹ Am hynny 'rwy'n dweud wrthych, maddeuir pob pechod a chabledd i bobl, ond y cabledd yn erbyn yr Ysbryd ni faddeuir mohono.

³¹For this reason I say unto you, Every sin and injurious speaking shall be forgiven to men, but speaking injuriously of the Spirit shall not be forgiven to men.

³² Caiff pwy bynnag a ddywed air yn erbyn Mab y Dyn, faddeuant; ond pwy bynnag a'i dywed yn erbyn yr Ysbryd Gl�n, ni chaiff faddeuant nac yn yr oes hon nac yn yr oes sydd i ddod.

³²And whosoever shall have spoken a word against the Son of man, it shall be forgiven him; but whosoever shall speak against the Holy Spirit, it shall not be forgiven him, neither in this age nor in the coming [one].

³³ "Naill ai cyfrifwch y goeden yn dda a'i ffrwyth yn dda, neu cyfrifwch y goeden yn wael a'i ffrwyth yn wael. Wrth ei ffrwyth y mae'r goeden yn cael ei hadnabod.

³³Either make the tree good, and its fruit good; or make the tree corrupt, and its fruit corrupt. For from the fruit the tree is known.

³⁴ Chwi epil gwiberod, sut y gallwch lefaru pethau da, a chwi eich hunain yn ddrwg? Oherwydd yn �l yr hyn sy'n llenwi'r galon y mae'r genau'n llefaru.

³⁴Offspring of vipers! how can ye speak good things, being wicked? For of the abundance of the heart the mouth speaks.

³⁵ Y mae'r dyn da o'i drysor da yn dwyn allan bethau da, a'r dyn drwg o'i drysor drwg yn dwyn allan bethau drwg.

³⁵The good man out of the good treasure brings forth good things; and the wicked man out of the wicked treasure brings forth wicked things.

³⁶ 'Rwy'n dweud wrthych am bob gair di-fudd a lefara pobl, fe roddant gyfrif amdano yn Nydd y Farn.

³⁶But I say unto you, that every idle word which men shall say, they shall render an account of it in judgment-day:

³⁷ Oherwydd wrth dy eiriau y cei dy gyfiawnhau, ac wrth dy eiriau y cei dy gondemnio."

³⁷for by thy words thou shalt be justified, and by thy words thou shalt be condemned.

³⁸ Yna dywedodd rhai o'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid wrtho, "Athro, fe garem weld arwydd gennyt."

³⁸Then answered him some of the scribes and Pharisees, saying, Teacher, we desire to see a sign from thee.

³⁹ Atebodd yntau, "Cenhedlaeth ddrygionus ac annuwiol sy'n ceisio arwydd, eto ni roddir arwydd iddi ond arwydd y proffwyd Jona.

³⁹But he, answering, said to them, A wicked and adulterous generation seeks after a sign, and a sign shall not be given to it save the sign of Jonas the prophet.

⁴⁰ Oherwydd fel y bu Jona ym mol y morfil am dri diwrnod a thair nos, felly y bydd Mab y Dyn yn nyfnder y ddaear am dri diwrnod a thair nos.

⁴⁰For even as Jonas was in the belly of the great fish three days and three nights, thus shall the Son of man be in the heart of the earth three days and three nights.

⁴¹ Bydd pobl Ninefe yn codi yn y Farn gyda'r genhedlaeth hon ac yn ei chondemnio hi; oherwydd edifarhasant hwy dan genadwri Jona, ac yr ydych chwi'n gweld yma beth mwy na Jona.

⁴¹Ninevites shall stand up in the judgment with this generation, and shall condemn it: for they repented at the preaching of Jonas; and behold, more than Jonas [is] here.

⁴² Bydd Brenhines y De yn codi yn y Farn gyda'r genhedlaeth hon ac yn ei chondemnio; oherwydd daeth hi o eithafoedd y ddaear i glywed doethineb Solomon, ac yr ydych chwi'n gweld yma beth mwy na Solomon.

⁴²A queen of [the] south shall rise up in the judgment with this generation, and shall condemn it; for she came from the ends of the earth to hear the wisdom of Solomon; and behold, more than Solomon [is] here.

⁴³ "Pan fydd ysbryd aflan yn mynd allan o rywun, bydd yn rhodio trwy fannau sychion gan geisio gorffwysfa, ac nid yw yn ei gael.

⁴³But when the unclean spirit has gone out of the man, he goes through dry places, seeking rest, and does not find [it].

⁴⁴ Yna y mae'n dweud, 'Mi ddychwelaf i'm cartref, y lle y deuthum ohono.' Wedi cyrraedd, y mae'n ei gael yn wag, wedi ei ysgubo a'i osod mewn trefn.

⁴⁴Then he says, I will return to my house whence I came out; and having come, he finds [it] unoccupied, swept, and adorned.

⁴⁵ Yna y mae'n mynd ac yn cymryd gydag ef saith ysbryd arall mwy drygionus nag ef ei hun; y maent yn dod i mewn ac yn ymgartrefu yno; ac y mae cyflwr olaf y dyn hwnnw yn waeth na'r cyntaf. Felly hefyd y bydd i'r genhedlaeth ddrwg hon."

⁴⁵Then he goes and takes with himself seven other spirits worse than himself, and entering in, they dwell there; and the last condition of that man becomes worse than the first. Thus shall it be to this wicked generation also.

⁴⁶ Tra oedd ef yn dal i siarad �'r tyrfaoedd, yr oedd ei fam a'i frodyr yn sefyll y tu allan yn ceisio siarad ag ef.

⁴⁶But while he was yet speaking to the crowds, behold, his mother and his brethren stood without, seeking to speak to him.

⁴⁷ Dywedodd rhywun wrtho, "Dacw dy fam a'th frodyr yn sefyll y tu allan yn ceisio siarad � thi."

⁴⁷Then one said unto him, Behold, thy mother and thy brethren are standing without, seeking to speak to thee.

⁴⁸ Atebodd Iesu ef, "Pwy yw fy mam, a phwy yw fy mrodyr?"

⁴⁸But he answering said to him that spoke to him, Who is my mother, and who are my brethren?

⁴⁹ A chan estyn ei law at ei ddisgyblion dywedodd, "Dyma fy mam a'm brodyr i.

⁴⁹And, stretching out his hand to his disciples, he said, Behold my mother and my brethren;

⁵⁰ Oherwydd pwy bynnag sy'n gwneud ewyllys fy Nhad, yr hwn sydd yn y nefoedd, y mae hwnnw'n frawd i mi, ac yn chwaer, ac yn fam."

⁵⁰for whosoever shall do the will of my Father who is in [the] heavens, he is my brother, and sister, and mother.