1 Yn gymaint � bod llawer wedi ymgymryd ag ysgrifennu hanes y pethau a gyflawnwyd yn ein plith,
1Since many have undertaken to set in order a narrative concerning those matters which have been fulfilled among us,
2 fel y traddodwyd hwy inni gan y rhai a fu o'r dechreuad yn llygad-dystion ac yn weision y gair,
2even as those who from the beginning were eyewitnesses and servants of the word delivered them to us,
3 penderfynais innau, gan fy mod wedi ymchwilio yn fanwl i bopeth o'r dechreuad, eu hysgrifennu i ti yn eu trefn, ardderchocaf Theoffilus,
3it seemed good to me also, having traced the course of all things accurately from the first, to write to you in order, most excellent Theophilus;
4 er mwyn iti gael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniaist.
4that you might know the certainty concerning the things in which you were instructed.
5 Yn nyddiau Herod, brenin Jwdea, yr oedd offeiriad o adran Abeia, o'r enw Sachareias, a chanddo wraig o blith merched Aaron; ei henw hi oedd Elisabeth.
5There was in the days of Herod, the king of Judea, a certain priest named Zacharias, of the priestly division of Abijah. He had a wife of the daughters of Aaron, and her name was Elizabeth.
6 Yr oeddent ill dau yn gyfiawn gerbron Duw, yn ymddwyn yn ddi-fai yn �l holl orchmynion ac ordeiniadau'r Arglwydd.
6They were both righteous before God, walking blamelessly in all the commandments and ordinances of the Lord.
7 Nid oedd ganddynt blant, oherwydd yr oedd Elisabeth yn ddiffrwyth, ac yr oeddent ill dau wedi cyrraedd oedran mawr.
7But they had no child, because Elizabeth was barren, and they both were well advanced in years.
8 Ond pan oedd Sachareias a'i adran, yn eu tro, yn gweinyddu fel offeiriaid gerbron Duw,
8Now it happened, while he executed the priest’s office before God in the order of his division,
9 yn �l arferiad y swydd, daeth i'w ran fynd i mewn i gysegr yr Arglwydd ac offrymu'r arogldarth;
9according to the custom of the priest’s office, his lot was to enter into the temple of the Lord and burn incense.
10 ac ar awr yr offrymu yr oedd holl dyrfa'r bobl y tu allan yn gwedd�o.
10The whole multitude of the people were praying outside at the hour of incense.
11 A dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos iddo, yn sefyll ar yr ochr dde i allor yr arogldarth;
11An angel of the Lord appeared to him, standing on the right side of the altar of incense.
12 a phan welodd Sachareias ef, fe'i cythryblwyd a daeth ofn arno.
12Zacharias was troubled when he saw him, and fear fell upon him.
13 Ond dywedodd yr angel wrtho, "Paid ag ofni, Sachareias, oherwydd y mae dy ddeisyfiad wedi ei wrando; bydd dy wraig Elisabeth yn esgor ar fab i ti, a gelwi ef Ioan.
13But the angel said to him, “Don’t be afraid, Zacharias, because your request has been heard, and your wife, Elizabeth, will bear you a son, and you shall call his name John.
14 Fe gei lawenydd a gorfoledd, a bydd llawer yn llawenychu o achos ei enedigaeth ef;
14You will have joy and gladness; and many will rejoice at his birth.
15 oherwydd mawr fydd ef gerbron yr Arglwydd, ac nid yf win na diod gadarn byth; llenwir ef �'r Ysbryd Gl�n, ie, yng nghroth ei fam,
15For he will be great in the sight of the Lord, and he will drink no wine nor strong drink. He will be filled with the Holy Spirit, even from his mother’s womb.
16 ac fe dry lawer o bobl Israel yn �l at yr Arglwydd eu Duw.
16He will turn many of the children of Israel to the Lord, their God.
17 Bydd yn cerdded o flaen yr Arglwydd yn ysbryd a nerth Elias, i droi calonnau rhieni at eu plant, ac i droi'r anufudd i feddylfryd y cyfiawn, er mwyn darparu i'r Arglwydd bobl wedi eu paratoi."
17He will go before him in the spirit and power of Elijah, ‘to turn the hearts of the fathers to the children,’ and the disobedient to the wisdom of the just; to prepare a people prepared for the Lord.”
18 Meddai Sachareias wrth yr angel, "Sut y caf sicrwydd o hyn? Oherwydd yr wyf fi yn hen, a'm gwraig wedi cyrraedd oedran mawr."
18Zacharias said to the angel, “How can I be sure of this? For I am an old man, and my wife is well advanced in years.”
19 Atebodd yr angel ef, "Myfi yw Gabriel, sydd yn sefyll gerbron Duw, ac anfonwyd fi i lefaru wrthyt ac i gyhoeddi iti y newydd da hwn;
19The angel answered him, “I am Gabriel, who stands in the presence of God. I was sent to speak to you, and to bring you this good news.
20 ac wele, byddi'n fud a heb allu llefaru hyd y dydd y digwydd hyn, am iti beidio � chredu fy ngeiriau, geiriau a gyflawnir yn eu hamser priodol."
20Behold, you will be silent and not able to speak, until the day that these things will happen, because you didn’t believe my words, which will be fulfilled in their proper time.”
21 Yr oedd y bobl yn disgwyl am Sachareias, ac yn synnu ei fod yn oedi yn y cysegr.
21The people were waiting for Zacharias, and they marveled that he delayed in the temple.
22 A phan ddaeth allan, ni allai lefaru wrthynt, a deallasant iddo gael gweledigaeth yn y cysegr; yr oedd yntau yn amneidio arnynt ac yn parhau yn fud.
22When he came out, he could not speak to them, and they perceived that he had seen a vision in the temple. He continued making signs to them, and remained mute.
23 Pan ddaeth dyddiau ei wasanaeth i ben, dychwelodd adref.
23It happened, when the days of his service were fulfilled, he departed to his house.
24 Ond wedi'r dyddiau hynny beichiogodd Elisabeth ei wraig; ac fe'i cuddiodd ei hun am bum mis, gan ddweud,
24After these days Elizabeth, his wife, conceived, and she hid herself five months, saying,
25 "Fel hyn y gwnaeth yr Arglwydd i mi yn y dyddiau yr edrychodd arnaf i dynnu ymaith fy ngwarth yng ngolwg y cyhoedd."
25“Thus has the Lord done to me in the days in which he looked at me, to take away my reproach among men.”
26 Yn y chweched mis anfonwyd yr angel Gabriel gan Dduw i dref yng Ngalilea o'r enw Nasareth,
26Now in the sixth month, the angel Gabriel was sent from God to a city of Galilee, named Nazareth,
27 at wyryf oedd wedi ei dywedd�o i u373?r o'r enw Joseff, o du375? Dafydd; Mair oedd enw'r wyryf.
27to a virgin pledged to be married to a man whose name was Joseph, of the house of David. The virgin’s name was Mary.
28 Aeth yr angel ati a dweud, "Henffych well, tydi, yr un y rhoddodd Duw ei ffafr iddi! Y mae'r Arglwydd gyda thi."
28Having come in, the angel said to her, “Rejoice, you highly favored one! The Lord is with you. Blessed are you among women!”
29 Ond cythryblwyd hi drwyddi gan ei eiriau, a cheisiodd ddirnad pa fath gyfarchiad a allai hwn fod.
29But when she saw him, she was greatly troubled at the saying, and considered what kind of salutation this might be.
30 Meddai'r angel wrthi, "Paid ag ofni, Mair, oherwydd cefaist ffafr gyda Duw;
30The angel said to her, “Don’t be afraid, Mary, for you have found favor with God.
31 ac wele, byddi'n beichiogi yn dy groth ac yn esgor ar fab, a gelwi ef Iesu.
31Behold, you will conceive in your womb, and bring forth a son, and will call his name ‘Jesus.’
32 Bydd hwn yn fawr, a Mab y Goruchaf y gelwir ef; rhydd yr Arglwydd Dduw iddo orsedd Dafydd ei dad,
32He will be great, and will be called the Son of the Most High. The Lord God will give him the throne of his father, David,
33 ac fe deyrnasa ar du375? Jacob am byth, ac ar ei deyrnas ni bydd diwedd."
33and he will reign over the house of Jacob forever. There will be no end to his Kingdom.”
34 Meddai Mair wrth yr angel, "Sut y digwydd hyn, gan nad wyf yn cael cyfathrach � gu373?r?"
34Mary said to the angel, “How can this be, seeing I am a virgin?”
35 Atebodd yr angel hi, "Daw'r Ysbryd Gl�n arnat, a bydd nerth y Goruchaf yn dy gysgodi; am hynny, gelwir y plentyn a genhedlir yn sanctaidd, Mab Duw.
35The angel answered her, “The Holy Spirit will come on you, and the power of the Most High will overshadow you. Therefore also the holy one who is born from you will be called the Son of God.
36 Ac wele, y mae Elisabeth dy berthynas hithau wedi beichiogi ar fab yn ei henaint, a dyma'r chweched mis i'r hon a elwir yn ddiffrwyth;
36Behold, Elizabeth, your relative, also has conceived a son in her old age; and this is the sixth month with her who was called barren.
37 oherwydd ni bydd dim yn amhosibl gyda Duw."
37For everything spoken by God is possible.”
38 Dywedodd Mair, "Dyma lawforwyn yr Arglwydd; bydded i mi yn �l dy air di." Ac aeth yr angel i ffwrdd oddi wrthi.
38Mary said, “Behold, the handmaid of the Lord; be it to me according to your word.” The angel departed from her.
39 Ar hynny cychwynnodd Mair ac aeth ar frys i'r mynydd-dir, i un o drefi Jwda;
39Mary arose in those days and went into the hill country with haste, into a city of Judah,
40 aeth i du375? Sachareias a chyfarch Elisabeth.
40and entered into the house of Zacharias and greeted Elizabeth.
41 Pan glywodd hi gyfarchiad Mair, llamodd y plentyn yn ei chroth a llanwyd Elisabeth �'r Ysbryd Gl�n;
41It happened, when Elizabeth heard Mary’s greeting, that the baby leaped in her womb, and Elizabeth was filled with the Holy Spirit.
42 a llefodd � llais uchel, "Bendigedig wyt ti ymhlith gwragedd, a bendigedig yw ffrwyth dy groth.
42She called out with a loud voice, and said, “Blessed are you among women, and blessed is the fruit of your womb!
43 Sut y daeth i'm rhan i fod mam fy Arglwydd yn dod ataf?
43Why am I so favored, that the mother of my Lord should come to me?
44 Pan glywais dy lais yn fy nghyfarch, dyma'r plentyn yn fy nghroth yn llamu o orfoledd.
44For behold, when the voice of your greeting came into my ears, the baby leaped in my womb for joy!
45 Gwyn ei byd yr hon a gredodd y cyflawnid yr hyn a lefarwyd wrthi gan yr Arglwydd."
45Blessed is she who believed, for there will be a fulfillment of the things which have been spoken to her from the Lord!”
46 Ac meddai Mair: "Y mae fy enaid yn mawrygu yr Arglwydd,
46Mary said, “My soul magnifies the Lord.
47 a gorfoleddodd fy ysbryd yn Nuw, fy Ngwaredwr,
47My spirit has rejoiced in God my Savior,
48 am iddo ystyried distadledd ei lawforwyn. Oherwydd wele, o hyn allan fe'm gelwir yn wynfydedig gan yr holl genedlaethau,
48for he has looked at the humble state of his handmaid. For behold, from now on, all generations will call me blessed.
49 oherwydd gwnaeth yr hwn sydd nerthol bethau mawr i mi, a sanctaidd yw ei enw ef;
49For he who is mighty has done great things for me. Holy is his name.
50 y mae ei drugaredd o genhedlaeth i genhedlaeth i'r rhai sydd yn ei ofni ef.
50His mercy is for generations of generations on those who fear him.
51 Gwnaeth rymuster �'i fraich, gwasgarodd y rhai balch eu calon;
51He has shown strength with his arm. He has scattered the proud in the imagination of their hearts.
52 tynnodd dywysogion oddi ar eu gorseddau, a dyrchafodd y rhai distadl;
52He has put down princes from their thrones. And has exalted the lowly.
53 llwythodd y newynog � rhoddion, ac anfonodd y cyfoethogion ymaith yn waglaw.
53He has filled the hungry with good things. He has sent the rich away empty.
54 Cynorthwyodd ef Israel ei was, gan ddwyn i'w gof ei drugaredd �
54He has given help to Israel, his servant, that he might remember mercy,
55 fel y llefarodd wrth ein hynafiaid � ei drugaredd wrth Abraham a'i had yn dragywydd."
55As he spoke to our fathers, to Abraham and his seed forever.”
56 Ac arhosodd Mair gyda hi tua thri mis, ac yna dychwelodd adref.
56Mary stayed with her about three months, and then returned to her house.
57 Am Elisabeth, cyflawnwyd yr amser iddi esgor, a ganwyd iddi fab.
57Now the time that Elizabeth should give birth was fulfilled, and she brought forth a son.
58 Clywodd ei chymdogion a'i pherthnasau am drugaredd fawr yr Arglwydd iddi, ac yr oeddent yn llawenychu gyda hi.
58Her neighbors and her relatives heard that the Lord had magnified his mercy towards her, and they rejoiced with her.
59 A'r wythfed dydd daethant i enwaedu ar y plentyn, ac yr oeddent am ei enwi ar �l ei dad, Sachareias.
59It happened on the eighth day, that they came to circumcise the child; and they would have called him Zacharias, after the name of the father.
60 Ond atebodd ei fam, "Nage, Ioan yw ei enw i fod."
60His mother answered, “Not so; but he will be called John.”
61 Meddent wrthi, "Nid oes neb o'th deulu �'r enw hwnnw arno."
61They said to her, “There is no one among your relatives who is called by this name.”
62 Yna gofynasant drwy arwyddion i'w dad sut y dymunai ef ei enwi.
62They made signs to his father, what he would have him called.
63 Galwodd yntau am lechen fach ac ysgrifennodd, "Ioan yw ei enw." A synnodd pawb.
63He asked for a writing tablet, and wrote, “His name is John.” They all marveled.
64 Ar unwaith rhyddhawyd ei enau a'i dafod, a dechreuodd lefaru a bendithio Duw.
64His mouth was opened immediately, and his tongue freed, and he spoke, blessing God.
65 Daeth ofn ar eu holl gymdogion, a bu trafod ar yr holl ddigwyddiadau hyn trwy fynydd-dir Jwdea i gyd;
65Fear came on all who lived around them, and all these sayings were talked about throughout all the hill country of Judea.
66 a chadwyd hwy ar gof gan bawb a glywodd amdanynt. "Beth gan hynny fydd y plentyn hwn?" meddent. Ac yn wir yr oedd llaw'r Arglwydd gydag ef.
66All who heard them laid them up in their heart, saying, “What then will this child be?” The hand of the Lord was with him.
67 Llanwyd Sachareias ei dad ef �'r Ysbryd Gl�n, a phroffwydodd fel hyn:
67His father, Zacharias, was filled with the Holy Spirit, and prophesied, saying,
68 "Bendigedig fyddo Arglwydd Dduw Israel am iddo ymweld �'i bobl a'u prynu i ryddid;
68“Blessed be the Lord, the God of Israel, for he has visited and worked redemption for his people;
69 cododd waredigaeth gadarn i ni yn nhu375? Dafydd ei was �
69and has raised up a horn of salvation for us in the house of his servant David
70 fel y llefarodd trwy enau ei broffwydi sanctaidd yn yr oesoedd a fu �
70(as he spoke by the mouth of his holy prophets who have been from of old),
71 gwaredigaeth rhag ein gelynion ac o afael pawb sydd yn ein cas�u;
71salvation from our enemies, and from the hand of all who hate us;
72 fel hyn y cymerodd drugaredd ar ein hynafiaid, a chofio ei gyfamod sanctaidd,
72to show mercy towards our fathers, to remember his holy covenant,
73 y llw a dyngodd wrth Abraham ein tad, y rhoddai inni
73the oath which he spoke to Abraham, our father,
74 gael ein hachub o afael gelynion, a'i addoli yn ddi-ofn
74to grant to us that we, being delivered out of the hand of our enemies, should serve him without fear,
75 mewn sancteiddrwydd a chyfiawnder ger ei fron ef holl ddyddiau ein bywyd.
75In holiness and righteousness before him all the days of our life.
76 A thithau, fy mhlentyn, gelwir di yn broffwyd y Goruchaf, oherwydd byddi'n cerdded o flaen yr Arglwydd i baratoi ei lwybrau,
76And you, child, will be called a prophet of the Most High, for you will go before the face of the Lord to prepare his ways,
77 i roi i'w bobl wybodaeth am waredigaeth trwy faddeuant eu pechodau.
77to give knowledge of salvation to his people by the remission of their sins,
78 Hyn yw trugaredd calon ein Duw � fe ddaw �'r wawrddydd oddi uchod i'n plith,
78because of the tender mercy of our God, whereby the dawn from on high will visit us,
79 i lewyrchu ar y rhai sy'n eistedd yn nhywyllwch cysgod angau, a chyfeirio ein traed i ffordd tangnefedd."
79to shine on those who sit in darkness and the shadow of death; to guide our feet into the way of peace.”
80 Yr oedd y plentyn yn tyfu ac yn cryfhau yn ei ysbryd; a bu yn yr anialwch hyd y dydd y dangoswyd ef i Israel.
80The child was growing, and becoming strong in spirit, and was in the desert until the day of his public appearance to Israel.