1 Yr oedd wedi dod i mewn i Jericho, ac yn mynd trwy'r dref.
1He entered and was passing through Jericho.
2 Dyma ddyn o'r enw Sacheus, un oedd yn brif gasglwr trethi ac yn u373?r cyfoethog,
2There was a man named Zacchaeus. He was a chief tax collector, and he was rich.
3 yn ceisio gweld prun oedd Iesu; ond yr oedd yno ormod o dyrfa, ac yntau'n ddyn byr.
3He was trying to see who Jesus was, and couldn’t because of the crowd, because he was short.
4 Rhedodd ymlaen a dringo sycamorwydden er mwyn gweld Iesu, oherwydd yr oedd ar fynd heibio y ffordd honno.
4He ran on ahead, and climbed up into a sycamore tree to see him, for he was to pass that way.
5 Pan ddaeth Iesu at y fan, edrychodd i fyny a dweud wrtho, "Sacheus, tyrd i lawr ar dy union; y mae'n rhaid imi aros yn dy du375? di heddiw."
5When Jesus came to the place, he looked up and saw him, and said to him, “Zacchaeus, hurry and come down, for today I must stay at your house.”
6 Daeth ef i lawr ar ei union a'i groesawu yn llawen.
6He hurried, came down, and received him joyfully.
7 Pan welsant hyn, dechreuodd pawb rwgnach ymhlith ei gilydd gan ddweud, "Y mae wedi mynd i letya at ddyn pechadurus."
7When they saw it, they all murmured, saying, “He has gone in to lodge with a man who is a sinner.”
8 Ond safodd Sacheus yno, ac meddai wrth yr Arglwydd, "Dyma hanner fy eiddo, syr, yn rhodd i'r tlodion; os mynnais arian ar gam gan neb, fe'i talaf yn �l bedair gwaith."
8Zacchaeus stood and said to the Lord, “Behold, Lord, half of my goods I give to the poor. If I have wrongfully exacted anything of anyone, I restore four times as much.”
9 "Heddiw," meddai Iesu wrtho, "daeth iachawdwriaeth i'r tu375? hwn, oherwydd mab i Abraham yw'r gu373?r hwn yntau.
9Jesus said to him, “Today, salvation has come to this house, because he also is a son of Abraham.
10 Daeth Mab y Dyn i geisio ac i achub y colledig."
10 For the Son of Man came to seek and to save that which was lost.”
11 Tra oeddent yn gwrando ar hyn, fe aeth ymlaen i ddweud dameg, am ei fod yn agos i Jerwsalem a hwythau'n tybied fod teyrnas Dduw i ymddangos ar unwaith.
11As they heard these things, he went on and told a parable, because he was near Jerusalem, and they supposed that the Kingdom of God would be revealed immediately.
12 Meddai gan hynny, "Aeth dyn o uchel dras i wlad bell i gael ei wneud yn frenin, ac yna dychwelyd i'w deyrnas.
12He said therefore, “A certain nobleman went into a far country to receive for himself a kingdom, and to return.
13 Galwodd ato ddeg o'i weision a rhoi darn aur bob un iddynt, gan ddweud wrthynt, 'Ewch i fasnachu nes imi ddychwelyd.'
13 He called ten servants of his, and gave them ten mina coins, 10 minas was more than 3 years’ wages for an agricultural laborer. and told them, ‘Conduct business until I come.’
14 Ond yr oedd ei ddeiliaid yn ei gas�u, ac anfonasant lysgenhadon ar ei �l i ddatgan: 'Ni fynnwn hwn yn frenin arnom.'
14 But his citizens hated him, and sent an envoy after him, saying, ‘We don’t want this man to reign over us.’
15 Ond dychwelodd ef wedi ei wneud yn frenin, a gorchmynnodd alw ato y gweision hynny yr oedd wedi rhoi'r arian iddynt, i gael gwybod pa lwyddiant yr oeddent wedi ei gael.
15 “It happened when he had come back again, having received the kingdom, that he commanded these servants, to whom he had given the money, to be called to him, that he might know what they had gained by conducting business.
16 Daeth y cyntaf ato gan ddweud, 'Meistr, y mae dy ddarn aur wedi ennill ato ddeg darn arall.'
16 The first came before him, saying, ‘Lord, your mina has made ten more minas.’
17 'Ardderchog, fy ngwas da,' meddai yntau wrtho. 'Am iti fod yn ffyddlon yn y pethau lleiaf, yr wyf yn dy benodi yn llywodraethwr ar ddeg tref.'
17 “He said to him, ‘Well done, you good servant! Because you were found faithful with very little, you shall have authority over ten cities.’
18 Daeth yr ail gan ddweud, 'Y mae dy ddarn aur, Meistr, wedi gwneud pum darn.'
18 “The second came, saying, ‘Your mina, Lord, has made five minas.’
19 'Tithau hefyd,' meddai wrth hwn yn ei dro, 'bydd yn bennaeth ar bum tref.'
19 “So he said to him, ‘And you are to be over five cities.’
20 Yna daeth y trydydd gan ddweud, 'Meistr, dyma dy ddarn aur. Fe'i cedwais yn ddiogel mewn cadach.
20 Another came, saying, ‘Lord, behold, your mina, which I kept laid away in a handkerchief,
21 Yr oedd arnaf dy ofn di. Yr wyt yn ddyn caled, yn cymryd yr hyn a ystoriodd eraill ac yn medi'r hyn a heuodd eraill.'
21 for I feared you, because you are an exacting man. You take up that which you didn’t lay down, and reap that which you didn’t sow.’
22 '�'th eiriau dy hun,' atebodd ef, 'y'th gondemniaf, y gwas drwg. Yr oeddit yn gwybod, meddi, fy mod yn ddyn caled, yn cymryd yr hyn a ystoriodd eraill ac yn medi'r hyn a heuodd eraill.
22 “He said to him, ‘Out of your own mouth will I judge you, you wicked servant! You knew that I am an exacting man, taking up that which I didn’t lay down, and reaping that which I didn’t sow.
23 Pam felly na roddaist fy arian mewn banc? Buasai wedi ennill llog erbyn imi ddod i'w godi.'
23 Then why didn’t you deposit my money in the bank, and at my coming, I might have earned interest on it?’
24 Yna meddai wrth y rhai oedd yno, 'Cymerwch y darn aur oddi arno a rhowch ef i'r un a chanddo ddeg darn.'
24 He said to those who stood by, ‘Take the mina away from him, and give it to him who has the ten minas.’
25 'Meistr,' meddent hwy wrtho, 'y mae ganddo ddeg darn yn barod.'
25 “They said to him, ‘Lord, he has ten minas!’
26 Rwy'n dweud wrthych, i bawb y mae ganddynt y rhoddir, ond oddi ar y rhai nad oes ganddynt fe gymerir hyd yn oed hynny sydd ganddynt.
26 ‘For I tell you that to everyone who has, will more be given; but from him who doesn’t have, even that which he has will be taken away from him.
27 A'm gelynion, y rheini na fynnent fi yn frenin arnynt, dewch � hwy yma a lladdwch hwy yn fy ngu373?ydd."
27 But bring those enemies of mine who didn’t want me to reign over them here, and kill them before me.’”
28 Wedi dweud hyn aeth rhagddo ar ei ffordd i fyny i Jerwsalem, gan gerdded ar y blaen.
28Having said these things, he went on ahead, going up to Jerusalem.
29 Pan gyrhaeddodd yn agos i Bethffage a Bethania, ger y mynydd a elwir Olewydd, anfonodd ddau o'i ddisgyblion
29It happened, when he drew near to Bethsphage TR, NU read “Bethpage” instead of “Bethsphage” and Bethany, at the mountain that is called Olivet, he sent two of his disciples,
30 gan ddweud, "Ewch i'r pentref gyferbyn. Wrth ichwi ddod i mewn iddo cewch yno ebol wedi ei rwymo, un nad oes neb wedi bod ar ei gefn erioed. Gollyngwch ef a dewch ag ef yma.
30saying, “Go your way into the village on the other side, in which, as you enter, you will find a colt tied, whereon no man ever yet sat. Untie it, and bring it.
31 Ac os bydd rhywun yn gofyn i chwi, 'Pam yr ydych yn ei ollwng?', dywedwch fel hyn: 'Y mae ar y Meistr ei angen.'"
31 If anyone asks you, ‘Why are you untying it?’ say to him: ‘The Lord needs it.’”
32 Aeth y rhai a anfonwyd, a chael yr ebol, fel yr oedd ef wedi dweud wrthynt.
32Those who were sent went away, and found things just as he had told them.
33 Pan oeddent yn gollwng yr ebol, meddai ei berchenogion wrthynt, "Pam yr ydych yn gollwng yr ebol?"
33As they were untying the colt, its owners said to them, “Why are you untying the colt?”
34 Atebasant hwythau, "Y mae ar y Meistr ei angen,"
34They said, “The Lord needs it.”
35 a daethant ag ef at Iesu. Yna taflasant eu mentyll ar yr ebol, a gosod Iesu ar ei gefn.
35They brought it to Jesus. They threw their cloaks on the colt, and set Jesus on them.
36 Wrth iddo fynd yn ei flaen, yr oedd pobl yn taenu eu mentyll ar y ffordd.
36As he went, they spread their cloaks in the way.
37 Pan oedd yn nes�u at y ffordd sy'n disgyn o Fynydd yr Olewydd, dech-reuodd holl dyrfa ei ddisgyblion yn eu llawenydd foli Duw � llais uchel am yr holl wyrthiau yr oeddent wedi eu gweld,
37As he was now getting near, at the descent of the Mount of Olives, the whole multitude of the disciples began to rejoice and praise God with a loud voice for all the mighty works which they had seen,
38 gan ddweud: "Bendigedig yw'r un sy'n dod yn frenin yn enw'r Arglwydd; yn y nef, tangnefedd, a gogoniant yn y goruchaf."
38saying, “Blessed is the King who comes in the name of the Lord! Psalm 118:26 Peace in heaven, and glory in the highest!”
39 Ac meddai rhai o'r Phariseaid wrtho o'r dyrfa, "Athro, cerydda dy ddisgyblion."
39Some of the Pharisees from the multitude said to him, “Teacher, rebuke your disciples!”
40 Atebodd yntau, "Rwy'n dweud wrthych, os bydd y rhain yn tewi, bydd y cerrig yn gweiddi."
40He answered them, “I tell you that if these were silent, the stones would cry out.”
41 Pan ddaeth yn agos a gweld y ddinas, wylodd drosti
41When he drew near, he saw the city and wept over it,
42 gan ddweud, "Pe bait tithau, y dydd hwn, wedi adnabod ffordd tangnefedd � ond na, fe'i cuddiwyd rhag dy lygaid.
42saying, “If you, even you, had known today the things which belong to your peace! But now, they are hidden from your eyes.
43 Oherwydd daw arnat ddyddiau pan fydd dy elynion yn codi clawdd yn dy erbyn, ac yn dy amgylchynu ac yn gwasgu arnat o bob tu.
43 For the days will come on you, when your enemies will throw up a barricade against you, surround you, hem you in on every side,
44 Fe'th ddymchwelant hyd dy seiliau, ti a'th blant o'th fewn; ni adawant faen ar faen ynot ti, oherwydd dy fod heb adnabod yr amser pan ymwelwyd � thi."
44 and will dash you and your children within you to the ground. They will not leave in you one stone on another, because you didn’t know the time of your visitation.”
45 Aeth i mewn i'r deml a dechrau bwrw allan y rhai oedd yn gwerthu,
45He entered into the temple, and began to drive out those who bought and sold in it,
46 gan ddweud wrthynt, "Y mae'n ysgrifenedig: 'A bydd fy nhu375? i yn du375? gweddi, ond gwnaethoch chwi ef yn ogof lladron.'"
46saying to them, “It is written, ‘My house is a house of prayer,’ Isaiah 56:7 but you have made it a ‘den of robbers’!” Jeremiah 7:11
47 Yr oedd yn dysgu o ddydd i ddydd yn y deml. Yr oedd y prif offeiriaid a'r ysgrifenyddion, ynghyd ag arweinwyr y bobl, yn ceisio modd i'w ladd,
47He was teaching daily in the temple, but the chief priests and the scribes and the leading men among the people sought to destroy him.
48 ond heb daro ar ffordd i wneud hynny, oherwydd fod yr holl bobl yn gwrando arno ac yn dal ar ei eiriau.
48They couldn’t find what they might do, for all the people hung on to every word that he said.