1Forasmuch as many have undertaken to draw up a relation concerning the matters fully believed among us,
1 Yn gymaint � bod llawer wedi ymgymryd ag ysgrifennu hanes y pethau a gyflawnwyd yn ein plith,
2as those who from the beginning were eye-witnesses of and attendants on the Word have delivered them to us,
2 fel y traddodwyd hwy inni gan y rhai a fu o'r dechreuad yn llygad-dystion ac yn weision y gair,
3it has seemed good to *me* also, accurately acquainted from the origin with all things, to write to thee with method, most excellent Theophilus,
3 penderfynais innau, gan fy mod wedi ymchwilio yn fanwl i bopeth o'r dechreuad, eu hysgrifennu i ti yn eu trefn, ardderchocaf Theoffilus,
4that thou mightest know the certainty of those things in which thou hast been instructed.
4 er mwyn iti gael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniaist.
5There was in the days of Herod, the king of Judaea, a certain priest, by name Zacharias, of the course of Abia, and his wife of the daughters of Aaron, and her name Elizabeth.
5 Yn nyddiau Herod, brenin Jwdea, yr oedd offeiriad o adran Abeia, o'r enw Sachareias, a chanddo wraig o blith merched Aaron; ei henw hi oedd Elisabeth.
6And they were both just before God, walking in all the commandments and ordinances of the Lord blameless.
6 Yr oeddent ill dau yn gyfiawn gerbron Duw, yn ymddwyn yn ddi-fai yn �l holl orchmynion ac ordeiniadau'r Arglwydd.
7And they had no child, because Elizabeth was barren, and they were both advanced in years.
7 Nid oedd ganddynt blant, oherwydd yr oedd Elisabeth yn ddiffrwyth, ac yr oeddent ill dau wedi cyrraedd oedran mawr.
8And it came to pass, as he fulfilled his priestly service before God in the order of his course,
8 Ond pan oedd Sachareias a'i adran, yn eu tro, yn gweinyddu fel offeiriaid gerbron Duw,
9it fell to him by lot, according to the custom of the priesthood, to enter into the temple of the Lord to burn incense.
9 yn �l arferiad y swydd, daeth i'w ran fynd i mewn i gysegr yr Arglwydd ac offrymu'r arogldarth;
10And all the multitude of the people were praying without at the hour of incense.
10 ac ar awr yr offrymu yr oedd holl dyrfa'r bobl y tu allan yn gwedd�o.
11And an angel of [the] Lord appeared to him, standing on the right of the altar of incense.
11 A dyma angel yr Arglwydd yn ymddangos iddo, yn sefyll ar yr ochr dde i allor yr arogldarth;
12And Zacharias was troubled, seeing [him], and fear fell upon him.
12 a phan welodd Sachareias ef, fe'i cythryblwyd a daeth ofn arno.
13But the angel said to him, Fear not, Zacharias, because thy supplication has been heard, and thy wife Elizabeth shall bear thee a son, and thou shalt call his name John.
13 Ond dywedodd yr angel wrtho, "Paid ag ofni, Sachareias, oherwydd y mae dy ddeisyfiad wedi ei wrando; bydd dy wraig Elisabeth yn esgor ar fab i ti, a gelwi ef Ioan.
14And he shall be to thee joy and rejoicing, and many shall rejoice at his birth.
14 Fe gei lawenydd a gorfoledd, a bydd llawer yn llawenychu o achos ei enedigaeth ef;
15For he shall be great before [the] Lord, and he shall drink no wine nor strong drink; and he shall be filled with [the] Holy Spirit, even from his mother's womb.
15 oherwydd mawr fydd ef gerbron yr Arglwydd, ac nid yf win na diod gadarn byth; llenwir ef �'r Ysbryd Gl�n, ie, yng nghroth ei fam,
16And many of the sons of Israel shall he turn to [the] Lord their God.
16 ac fe dry lawer o bobl Israel yn �l at yr Arglwydd eu Duw.
17And *he* shall go before him in [the] spirit and power of Elias, to turn hearts of fathers to children, and disobedient ones to [the] thoughts of just [men], to make ready for [the] Lord a prepared people.
17 Bydd yn cerdded o flaen yr Arglwydd yn ysbryd a nerth Elias, i droi calonnau rhieni at eu plant, ac i droi'r anufudd i feddylfryd y cyfiawn, er mwyn darparu i'r Arglwydd bobl wedi eu paratoi."
18And Zacharias said to the angel, How shall I know this, for *I* am an old man, and my wife advanced in years?
18 Meddai Sachareias wrth yr angel, "Sut y caf sicrwydd o hyn? Oherwydd yr wyf fi yn hen, a'm gwraig wedi cyrraedd oedran mawr."
19And the angel answering, said to him, *I* am Gabriel, who stand before God, and I have been sent to speak to thee, and to bring these glad tidings to thee;
19 Atebodd yr angel ef, "Myfi yw Gabriel, sydd yn sefyll gerbron Duw, ac anfonwyd fi i lefaru wrthyt ac i gyhoeddi iti y newydd da hwn;
20and behold, thou shalt be silent and not able to speak, till the day in which these things shall take place, because thou hast not believed my words, the which shall be fulfilled in their time.
20 ac wele, byddi'n fud a heb allu llefaru hyd y dydd y digwydd hyn, am iti beidio � chredu fy ngeiriau, geiriau a gyflawnir yn eu hamser priodol."
21And the people were awaiting Zacharias, and they wondered at his delaying in the temple.
21 Yr oedd y bobl yn disgwyl am Sachareias, ac yn synnu ei fod yn oedi yn y cysegr.
22But when he came out he could not speak to them, and they recognised that he had seen a vision in the temple. And he was making signs to them, and continued dumb.
22 A phan ddaeth allan, ni allai lefaru wrthynt, a deallasant iddo gael gweledigaeth yn y cysegr; yr oedd yntau yn amneidio arnynt ac yn parhau yn fud.
23And it came to pass, when the days of his service were completed, he departed to his house.
23 Pan ddaeth dyddiau ei wasanaeth i ben, dychwelodd adref.
24Now after these days, Elizabeth his wife conceived, and hid herself five months, saying,
24 Ond wedi'r dyddiau hynny beichiogodd Elisabeth ei wraig; ac fe'i cuddiodd ei hun am bum mis, gan ddweud,
25Thus has [the] Lord done to me in [these] days in which he looked upon [me] to take away my reproach among men.
25 "Fel hyn y gwnaeth yr Arglwydd i mi yn y dyddiau yr edrychodd arnaf i dynnu ymaith fy ngwarth yng ngolwg y cyhoedd."
26But in the sixth month, the angel Gabriel was sent of God to a city of Galilee, of which [the] name [was] Nazareth,
26 Yn y chweched mis anfonwyd yr angel Gabriel gan Dduw i dref yng Ngalilea o'r enw Nasareth,
27to a virgin betrothed to a man whose name [was] Joseph, of the house of David; and the virgin's name [was] Mary.
27 at wyryf oedd wedi ei dywedd�o i u373?r o'r enw Joseff, o du375? Dafydd; Mair oedd enw'r wyryf.
28And the angel came in to her, and said, Hail, [thou] favoured one! the Lord [is] with thee: [blessed art *thou* amongst women].
28 Aeth yr angel ati a dweud, "Henffych well, tydi, yr un y rhoddodd Duw ei ffafr iddi! Y mae'r Arglwydd gyda thi."
29But she, [seeing] [the angel], was troubled at his word, and reasoned in her mind what this salutation might be.
29 Ond cythryblwyd hi drwyddi gan ei eiriau, a cheisiodd ddirnad pa fath gyfarchiad a allai hwn fod.
30And the angel said to her, Fear not, Mary, for thou hast found favour with God;
30 Meddai'r angel wrthi, "Paid ag ofni, Mair, oherwydd cefaist ffafr gyda Duw;
31and behold, thou shalt conceive in the womb and bear a son, and thou shalt call his name Jesus.
31 ac wele, byddi'n beichiogi yn dy groth ac yn esgor ar fab, a gelwi ef Iesu.
32*He* shall be great, and shall be called Son of [the] Highest; and [the] Lord God shall give him the throne of David his father;
32 Bydd hwn yn fawr, a Mab y Goruchaf y gelwir ef; rhydd yr Arglwydd Dduw iddo orsedd Dafydd ei dad,
33and he shall reign over the house of Jacob for the ages, and of his kingdom there shall not be an end.
33 ac fe deyrnasa ar du375? Jacob am byth, ac ar ei deyrnas ni bydd diwedd."
34But Mary said to the angel, How shall this be, since I know not a man?
34 Meddai Mair wrth yr angel, "Sut y digwydd hyn, gan nad wyf yn cael cyfathrach � gu373?r?"
35And the angel answering said to her, [The] Holy Spirit shall come upon thee, and power of [the] Highest overshadow thee, wherefore the holy thing also which shall be born shall be called Son of God.
35 Atebodd yr angel hi, "Daw'r Ysbryd Gl�n arnat, a bydd nerth y Goruchaf yn dy gysgodi; am hynny, gelwir y plentyn a genhedlir yn sanctaidd, Mab Duw.
36And behold, Elizabeth, thy kinswoman, she also has conceived a son in her old age, and this is the sixth month to her that was called barren:
36 Ac wele, y mae Elisabeth dy berthynas hithau wedi beichiogi ar fab yn ei henaint, a dyma'r chweched mis i'r hon a elwir yn ddiffrwyth;
37for nothing shall be impossible with God.
37 oherwydd ni bydd dim yn amhosibl gyda Duw."
38And Mary said, Behold the bondmaid of [the] Lord; be it to me according to thy word. And the angel departed from her.
38 Dywedodd Mair, "Dyma lawforwyn yr Arglwydd; bydded i mi yn �l dy air di." Ac aeth yr angel i ffwrdd oddi wrthi.
39And Mary, rising up in those days, went into the hill country with haste, to a city of Judah,
39 Ar hynny cychwynnodd Mair ac aeth ar frys i'r mynydd-dir, i un o drefi Jwda;
40and entered into the house of Zacharias, and saluted Elizabeth.
40 aeth i du375? Sachareias a chyfarch Elisabeth.
41And it came to pass, as Elizabeth heard the salutation of Mary, the babe leaped in her womb; and Elizabeth was filled with [the] Holy Spirit,
41 Pan glywodd hi gyfarchiad Mair, llamodd y plentyn yn ei chroth a llanwyd Elisabeth �'r Ysbryd Gl�n;
42and cried out with a loud voice and said, Blessed [art] *thou* amongst women, and blessed the fruit of thy womb.
42 a llefodd � llais uchel, "Bendigedig wyt ti ymhlith gwragedd, a bendigedig yw ffrwyth dy groth.
43And whence [is] this to me, that the mother of my Lord should come to me?
43 Sut y daeth i'm rhan i fod mam fy Arglwydd yn dod ataf?
44For behold, as the voice of thy salutation sounded in my ears, the babe leaped with joy in my womb.
44 Pan glywais dy lais yn fy nghyfarch, dyma'r plentyn yn fy nghroth yn llamu o orfoledd.
45And blessed [is] she that has believed, for there shall be a fulfilment of the things spoken to her from [the] Lord.
45 Gwyn ei byd yr hon a gredodd y cyflawnid yr hyn a lefarwyd wrthi gan yr Arglwydd."
46And Mary said, My soul magnifies the Lord,
46 Ac meddai Mair: "Y mae fy enaid yn mawrygu yr Arglwydd,
47and my spirit has rejoiced in God my Saviour.
47 a gorfoleddodd fy ysbryd yn Nuw, fy Ngwaredwr,
48For he has looked upon the low estate of his bondmaid; for behold, from henceforth all generations shall call me blessed.
48 am iddo ystyried distadledd ei lawforwyn. Oherwydd wele, o hyn allan fe'm gelwir yn wynfydedig gan yr holl genedlaethau,
49For the Mighty One has done to me great things, and holy [is] his name;
49 oherwydd gwnaeth yr hwn sydd nerthol bethau mawr i mi, a sanctaidd yw ei enw ef;
50and his mercy [is] to generations and generations to them that fear him.
50 y mae ei drugaredd o genhedlaeth i genhedlaeth i'r rhai sydd yn ei ofni ef.
51He has wrought strength with his arm; he has scattered haughty [ones] in the thought of their heart.
51 Gwnaeth rymuster �'i fraich, gwasgarodd y rhai balch eu calon;
52He has put down rulers from thrones, and exalted the lowly.
52 tynnodd dywysogion oddi ar eu gorseddau, a dyrchafodd y rhai distadl;
53He has filled the hungry with good things, and sent away the rich empty.
53 llwythodd y newynog � rhoddion, ac anfonodd y cyfoethogion ymaith yn waglaw.
54He has helped Israel his servant, in order to remember mercy,
54 Cynorthwyodd ef Israel ei was, gan ddwyn i'w gof ei drugaredd �
55(as he spoke to our fathers,) to Abraham and to his seed for ever.
55 fel y llefarodd wrth ein hynafiaid � ei drugaredd wrth Abraham a'i had yn dragywydd."
56And Mary abode with her about three months, and returned to her house.
56 Ac arhosodd Mair gyda hi tua thri mis, ac yna dychwelodd adref.
57But the time was fulfilled for Elizabeth that she should bring forth, and she gave birth to a son.
57 Am Elisabeth, cyflawnwyd yr amser iddi esgor, a ganwyd iddi fab.
58And her neighbours and kinsfolk heard that [the] Lord had magnified his mercy with her, and they rejoiced with her.
58 Clywodd ei chymdogion a'i pherthnasau am drugaredd fawr yr Arglwydd iddi, ac yr oeddent yn llawenychu gyda hi.
59And it came to pass on the eighth day they came to circumcise the child, and they called it after the name of his father, Zacharias.
59 A'r wythfed dydd daethant i enwaedu ar y plentyn, ac yr oeddent am ei enwi ar �l ei dad, Sachareias.
60And his mother answering said, No; but he shall be called John.
60 Ond atebodd ei fam, "Nage, Ioan yw ei enw i fod."
61And they said to her, There is no one among thy kinsfolk who is called by this name.
61 Meddent wrthi, "Nid oes neb o'th deulu �'r enw hwnnw arno."
62And they made signs to his father as to what he might wish it to be called.
62 Yna gofynasant drwy arwyddion i'w dad sut y dymunai ef ei enwi.
63And having asked for a writing-table, he wrote saying, John is his name. And they all wondered.
63 Galwodd yntau am lechen fach ac ysgrifennodd, "Ioan yw ei enw." A synnodd pawb.
64And his mouth was opened immediately, and his tongue, and he spake, blessing God.
64 Ar unwaith rhyddhawyd ei enau a'i dafod, a dechreuodd lefaru a bendithio Duw.
65And fear came upon all who dwelt round about them; and in the whole hill-country of Judaea all these things were the subject of conversation.
65 Daeth ofn ar eu holl gymdogion, a bu trafod ar yr holl ddigwyddiadau hyn trwy fynydd-dir Jwdea i gyd;
66And all who heard them laid them up in their heart, saying, What then will this child be? And [the] Lord's hand was with him.
66 a chadwyd hwy ar gof gan bawb a glywodd amdanynt. "Beth gan hynny fydd y plentyn hwn?" meddent. Ac yn wir yr oedd llaw'r Arglwydd gydag ef.
67And Zacharias his father was filled with [the] Holy Spirit, and prophesied, saying,
67 Llanwyd Sachareias ei dad ef �'r Ysbryd Gl�n, a phroffwydodd fel hyn:
68Blessed be [the] Lord the God of Israel, because he has visited and wrought redemption for his people,
68 "Bendigedig fyddo Arglwydd Dduw Israel am iddo ymweld �'i bobl a'u prynu i ryddid;
69and raised up a horn of deliverance for us in the house of David his servant;
69 cododd waredigaeth gadarn i ni yn nhu375? Dafydd ei was �
70as he spoke by [the] mouth of his holy prophets, who have been since the world began;
70 fel y llefarodd trwy enau ei broffwydi sanctaidd yn yr oesoedd a fu �
71deliverance from our enemies and out of the hand of all who hate us;
71 gwaredigaeth rhag ein gelynion ac o afael pawb sydd yn ein cas�u;
72to fulfil mercy with our fathers and remember his holy covenant,
72 fel hyn y cymerodd drugaredd ar ein hynafiaid, a chofio ei gyfamod sanctaidd,
73[the] oath which he swore to Abraham our father,
73 y llw a dyngodd wrth Abraham ein tad, y rhoddai inni
74to give us, that, saved out of the hand of our enemies, we should serve him without fear
74 gael ein hachub o afael gelynion, a'i addoli yn ddi-ofn
75in piety and righteousness before him all our days.
75 mewn sancteiddrwydd a chyfiawnder ger ei fron ef holl ddyddiau ein bywyd.
76And *thou*, child, shalt be called [the] prophet of [the] Highest; for thou shalt go before the face of [the] Lord to make ready his ways;
76 A thithau, fy mhlentyn, gelwir di yn broffwyd y Goruchaf, oherwydd byddi'n cerdded o flaen yr Arglwydd i baratoi ei lwybrau,
77to give knowledge of deliverance to his people by [the] remission of their sins
77 i roi i'w bobl wybodaeth am waredigaeth trwy faddeuant eu pechodau.
78on account of [the] bowels of mercy of our God; wherein [the] dayspring from on high has visited us,
78 Hyn yw trugaredd calon ein Duw � fe ddaw �'r wawrddydd oddi uchod i'n plith,
79to shine upon them who were sitting in darkness and in [the] shadow of death, to guide our feet into [the] way of peace.
79 i lewyrchu ar y rhai sy'n eistedd yn nhywyllwch cysgod angau, a chyfeirio ein traed i ffordd tangnefedd."
80-- And the child grew and was strengthened in spirit; and he was in the deserts until the day of his shewing to Israel.
80 Yr oedd y plentyn yn tyfu ac yn cryfhau yn ei ysbryd; a bu yn yr anialwch hyd y dydd y dangoswyd ef i Israel.