¹Na dezen vertrok Jezus over de zee van Galilea, welke is de zee van Tiberias.

¹After these things, Jesus went away to the other side of the sea of Galilee, which is also called the Sea of Tiberias.

²En Hem volgde een grote schare, omdat zij Zijn tekenen zagen, die Hij deed aan de kranken.

²A great multitude followed him, because they saw his signs which he did on those who were sick.

³En Jezus ging op den berg, en zat aldaar neder met Zijn discipelen.

³Jesus went up into the mountain, and he sat there with his disciples.

⁴En het pascha, het feest der Joden, was nabij.

⁴Now the Passover, the feast of the Jews, was at hand.

⁵Jezus dan, de ogen opheffende, en ziende, dat een grote schare tot Hem kwam, zeide tot Filippus: Van waar zullen wij broden kopen, opdat deze eten mogen?

⁵Jesus therefore lifting up his eyes, and seeing that a great multitude was coming to him, said to Philip, “Where are we to buy bread, that these may eat?”

⁶(Doch dit zeide Hij, hem beproevende; want Hij wist Zelf, wat Hij doen zou.)

⁶This he said to test him, for he himself knew what he would do.

⁷Filippus antwoordde Hem: Voor tweehonderd penningen brood is voor dezen niet genoeg, opdat een iegelijk van hen een weinig neme.

⁷Philip answered him, “Two hundred denarii worth of bread is not sufficient for them, that everyone of them may receive a little.”

⁸Een van Zijn discipelen, namelijk Andreas, de broeder van Simon Petrus, zeide tot Hem:

⁸One of his disciples, Andrew, Simon Peter’s brother, said to him,

⁹Hier is een jongsken, dat vijf gerstebroden heeft, en twee visjes; maar wat zijn deze onder zo velen?

⁹“There is a boy here who has five barley loaves and two fish, but what are these among so many?”

¹⁰En Jezus zeide: Doet de mensen nederzitten. En er was veel gras in die plaats. Zo zaten dan de mannen neder, omtrent vijf duizend in getal.

¹⁰Jesus said, “Have the people sit down.” Now there was much grass in that place. So the men sat down, in number about five thousand.

¹¹En Jezus nam de broden, en gedankt hebbende, deelde Hij ze den discipelen, en de discipelen dengenen, die nedergezeten waren; desgelijks ook van de visjes, zoveel zij wilden.

¹¹Jesus took the loaves; and having given thanks, he distributed to the disciples, and the disciples to those who were sitting down; likewise also of the fish as much as they desired.

¹²En als zij verzadigd waren, zeide Hij tot Zijn discipelen: Vergadert de overgeschoten brokken, opdat er niets verloren ga.

¹²When they were filled, he said to his disciples, “Gather up the broken pieces which are left over, that nothing be lost.”

¹³Zij vergaderden ze dan, en vulden twaalf korven met brokken van de vijf gerstebroden, welke overgeschoten waren dengenen, die gegeten hadden.

¹³So they gathered them up, and filled twelve baskets with broken pieces from the five barley loaves, which were left over by those who had eaten.

¹⁴De mensen dan, gezien hebbende het teken, dat Jezus gedaan had, zeiden: Deze is waarlijk de Profeet, Die in de wereld komen zou.

¹⁴When therefore the people saw the sign which Jesus did, they said, “This is truly the prophet who comes into the world.”

¹⁵Jezus dan, wetende, dat zij zouden komen, en Hem met geweld nemen, opdat zij Hem Koning maakten, ontweek wederom op den berg, Hij Zelf alleen.

¹⁵Jesus therefore, perceiving that they were about to come and take him by force, to make him king, withdrew again to the mountain by himself.

¹⁶En als het avond geworden was, gingen Zijn discipelen af naar de zee.

¹⁶When evening came, his disciples went down to the sea,

¹⁷En in het schip gegaan zijnde, kwamen zij over de zee naar Kapernaum. En het was alrede duister geworden, en Jezus was tot hen niet gekomen.

¹⁷and they entered into the boat, and were going over the sea to Capernaum. It was now dark, and Jesus had not come to them.

¹⁸En de zee verhief zich, overmits er een grote wind waaide.

¹⁸The sea was tossed by a great wind blowing.

¹⁹En als zij omtrent vijf en twintig of dertig stadien gevaren waren, zagen zij Jezus, wandelende op de zee, en komende bij het schip; en zij werden bevreesd.

¹⁹When therefore they had rowed about twenty-five or thirty stadia, 25 to 30 stadia is about 5 to 6 kilometers or about 3 to 4 miles they saw Jesus walking on the sea, see Job 9:8 and drawing near to the boat; and they were afraid.

²⁰Maar Hij zeide tot hen: Ik ben het; zijt niet bevreesd.

²⁰But he said to them, “It is I or, I AM . Don’t be afraid.”

²¹Zij hebben dan Hem gewilliglijk in het schip genomen; en terstond kwam het schip aan het land, daar zij naar toe voeren.

²¹They were willing therefore to receive him into the boat. Immediately the boat was at the land where they were going.

²²Des anderen daags de schare, die aan de andere zijde der zee stond, ziende, dat aldaar geen ander scheepje was dan dat ene, daar Zijn discipelen ingegaan waren, en dat Jezus met Zijn discipelen in dat scheepje niet was gegaan, maar dat Zijn discipelen alleen weggevaren waren;

²²On the next day, the multitude that stood on the other side of the sea saw that there was no other boat there, except the one in which his disciples had embarked, and that Jesus hadn’t entered with his disciples into the boat, but his disciples had gone away alone.

²³(Doch er kwamen andere scheepjes van Tiberias, nabij de plaats, waar zij het brood gegeten hadden, als de Heere gedankt had.)

²³However boats from Tiberias came near to the place where they ate the bread after the Lord had given thanks.

²⁴Toen dan de schare zag, dat Jezus aldaar niet was, noch Zijn discipelen, zo gingen zij ook in de schepen, en kwamen te Kapernaum, zoekende Jezus.

²⁴When the multitude therefore saw that Jesus wasn’t there, nor his disciples, they themselves got into the boats, and came to Capernaum, seeking Jesus.

²⁵En als zij Hem gevonden hadden over de zee, zeiden zij tot Hem: Rabbi, wanneer zijt Gij hier gekomen?

²⁵When they found him on the other side of the sea, they asked him, “Rabbi, when did you come here?”

²⁶Jezus antwoordde hun en zeide: Voorwaar, voorwaar zeg Ik u: gij zoekt Mij, niet omdat gij tekenen gezien hebt, maar omdat gij van de broden gegeten hebt, en verzadigd zijt.

²⁶Jesus answered them, “Most certainly I tell you, you seek me, not because you saw signs, but because you ate of the loaves, and were filled.

²⁷Werkt niet om de spijs, die vergaat, maar om de spijs, die blijft tot in het eeuwige leven, welke de Zoon des mensen ulieden geven zal; want Dezen heeft God de Vader verzegeld.

²⁷ Don’t work for the food which perishes, but for the food which remains to eternal life, which the Son of Man will give to you. For God the Father has sealed him.”

²⁸Zij zeiden dan tot Hem: Wat zullen wij doen, opdat wij de werken Gods mogen werken?

²⁸They said therefore to him, “What must we do, that we may work the works of God?”

²⁹Jezus antwoordde en zeide tot hen: Dit is het werk Gods, dat gij gelooft in Hem, Dien Hij gezonden heeft.

²⁹Jesus answered them, “This is the work of God, that you believe in him whom he has sent.”

³⁰Zij zeiden dan tot Hem: Wat teken doet Gij dan, opdat wij het mogen zien, en U geloven? Wat werkt Gij?

³⁰They said therefore to him, “What then do you do for a sign, that we may see, and believe you? What work do you do?

³¹Onze vaders hebben het Manna gegeten in de woestijn; gelijk geschreven is: Hij gaf hun het brood uit den hemel te eten.

³¹Our fathers ate the manna in the wilderness. As it is written, ‘He gave them bread out of heaven Greek and Hebrew use the same word for “heaven”, “the heavens”, “the sky”, and “the air”. to eat.’” Exodus 16:4; Nehemiah 9:15; Psalm 78:24-25

³²Jezus dan zeide tot hen: Voorwaar, voorwaar zeg Ik u: Mozes heeft u niet gegeven het brood uit den hemel; maar Mijn Vader geeft u dat ware Brood uit den hemel.

³²Jesus therefore said to them, “Most certainly, I tell you, it wasn’t Moses who gave you the bread out of heaven, but my Father gives you the true bread out of heaven.

³³Want het Brood Gods is Hij, Die uit den hemel nederdaalt, en Die der wereld het leven geeft.

³³ For the bread of God is that which comes down out of heaven, and gives life to the world.”

³⁴Zij zeiden dan tot Hem: Heere, geef ons altijd dit Brood.

³⁴They said therefore to him, “Lord, always give us this bread.”

³⁵En Jezus zeide tot hen: Ik ben het Brood des levens; die tot Mij komt, zal geenszins hongeren, en die in Mij gelooft, zal nimmermeer dorsten.

³⁵Jesus said to them, “I am the bread of life. He who comes to me will not be hungry, and he who believes in me will never be thirsty.

³⁶Maar Ik heb u gezegd, dat gij Mij ook gezien hebt, en gij gelooft niet.

³⁶ But I told you that you have seen me, and yet you don’t believe.

³⁷Al wat Mij de Vader geeft, zal tot Mij komen; en die tot Mij komt, zal Ik geenszins uitwerpen.

³⁷ All those whom the Father gives me will come to me. He who comes to me I will in no way throw out.

³⁸Want Ik ben uit den hemel nedergedaald, niet opdat Ik Mijn wil zou doen, maar den wil Desgenen, Die Mij gezonden heeft.

³⁸ For I have come down from heaven, not to do my own will, but the will of him who sent me.

³⁹En dit is de wil des Vaders, Die Mij gezonden heeft, dat al wat Hij Mij gegeven heeft, Ik daaruit niet verlieze, maar hetzelve opwekke ten uitersten dage.

³⁹ This is the will of my Father who sent me, that of all he has given to me I should lose nothing, but should raise him up at the last day.

⁴⁰En dit is de wil Desgenen, Die Mij gezonden heeft, dat een iegelijk, die den Zoon aanschouwt, en in Hem gelooft, het eeuwige leven hebbe; en Ik zal hem opwekken ten uitersten dage.

⁴⁰ This is the will of the one who sent me, that everyone who sees the Son, and believes in him, should have eternal life; and I will raise him up at the last day.”

⁴¹De Joden dan murmureerden over Hem, omdat Hij gezegd had: Ik ben het Brood, Dat uit den hemel nedergedaald is.

⁴¹The Jews therefore murmured concerning him, because he said, “I am the bread which came down out of heaven.”

⁴²En zij zeiden: Is deze niet Jezus, de Zoon van Jozef, Wiens vader en moeder wij kennen? Hoe zegt Deze dan: Ik ben uit den hemel nedergedaald?

⁴²They said, “Isn’t this Jesus, the son of Joseph, whose father and mother we know? How then does he say, ‘I have come down out of heaven?’”

⁴³Jezus antwoordde dan, en zeide tot hen: Murmureert niet onder elkander.

⁴³Therefore Jesus answered them, “Don’t murmur among yourselves.

⁴⁴Niemand kan tot Mij komen, tenzij dat de Vader, Die Mij gezonden heeft, hem trekke; en Ik zal hem opwekken ten uitersten dage.

⁴⁴ No one can come to me unless the Father who sent me draws him, and I will raise him up in the last day.

⁴⁵Er is geschreven in de profeten: En zij zullen allen van God geleerd zijn. Een iegelijk dan, die het van den Vader gehoord en geleerd heeft, die komt tot Mij.

⁴⁵ It is written in the prophets, ‘They will all be taught by God.’ Isaiah 54:13 Therefore everyone who hears from the Father, and has learned, comes to me.

⁴⁶Niet dat iemand den Vader gezien heeft, dan Die van God is; Deze heeft den Vader gezien.

⁴⁶ Not that anyone has seen the Father, except he who is from God. He has seen the Father.

⁴⁷Voorwaar, voorwaar zeg Ik u: Die in Mij gelooft, heeft het eeuwige leven.

⁴⁷ Most certainly, I tell you, he who believes in me has eternal life.

⁴⁸Ik ben het Brood des levens.

⁴⁸ I am the bread of life.

⁴⁹Uw vaders hebben het Manna gegeten in de woestijn, en zij zijn gestorven.

⁴⁹ Your fathers ate the manna in the wilderness, and they died.

⁵⁰Dit is het Brood, dat uit den hemel nederdaalt, opdat de mens daarvan ete, en niet sterve.

⁵⁰ This is the bread which comes down out of heaven, that anyone may eat of it and not die.

⁵¹Ik ben dat levende Brood, dat uit den hemel nedergedaald is; zo iemand van dit Brood eet, die zal in der eeuwigheid leven. En het Brood, dat Ik geven zal, is Mijn vlees, hetwelk Ik geven zal voor het leven der wereld.

⁵¹ I am the living bread which came down out of heaven. If anyone eats of this bread, he will live forever. Yes, the bread which I will give for the life of the world is my flesh.”

⁵²De Joden dan streden onder elkander, zeggende: Hoe kan ons deze Zijn vlees te eten geven?

⁵²The Jews therefore contended with one another, saying, “How can this man give us his flesh to eat?”

⁵³Jezus dan zeide tot hen: Voorwaar, voorwaar zeg Ik ulieden: Tenzij dat gij het vlees des Zoons des mensen eet, en Zijn bloed drinkt, zo hebt gij geen leven in uzelven.

⁵³Jesus therefore said to them, “Most certainly I tell you, unless you eat the flesh of the Son of Man and drink his blood, you don’t have life in yourselves.

⁵⁴Die Mijn vlees eet, en Mijn bloed drinkt, die heeft het eeuwige leven; en Ik zal hem opwekken ten uitersten dage.

⁵⁴ He who eats my flesh and drinks my blood has eternal life, and I will raise him up at the last day.

⁵⁵Want Mijn vlees is waarlijk Spijs, en Mijn bloed is waarlijk Drank.

⁵⁵ For my flesh is food indeed, and my blood is drink indeed.

⁵⁶Die Mijn vlees eet, en Mijn bloed drinkt, die blijft in Mij, en Ik in hem.

⁵⁶ He who eats my flesh and drinks my blood lives in me, and I in him.

⁵⁷Gelijkerwijs Mij de levende Vader gezonden heeft, en Ik leve door den Vader; alzo die Mij eet, dezelve zal leven door Mij.

⁵⁷ As the living Father sent me, and I live because of the Father; so he who feeds on me, he will also live because of me.

⁵⁸Dit is het Brood, dat uit den hemel nedergedaald is; niet gelijk uw vaders het Manna gegeten hebben, en zijn gestorven. Die dit Brood eet, zal in der eeuwigheid leven.

⁵⁸ This is the bread which came down out of heaven—not as our fathers ate the manna, and died. He who eats this bread will live forever.”

⁵⁹Deze dingen zeide Hij in de synagoge, lerende te Kapernaum.

⁵⁹He said these things in the synagogue, as he taught in Capernaum.

⁶⁰Velen dan van Zijn discipelen, dit horende, zeiden: Deze rede is hard; wie kan dezelve horen?

⁶⁰Therefore many of his disciples, when they heard this, said, “This is a hard saying! Who can listen to it?”

⁶¹Jezus nu, wetende bij Zichzelven, dat Zijn discipelen daarover murmureerden, zeide tot hen: Ergert ulieden dit?

⁶¹But Jesus knowing in himself that his disciples murmured at this, said to them, “Does this cause you to stumble?

⁶²Wat zou het dan zijn, zo gij de Zoon des mensen zaagt opvaren, daar Hij te voren was?

⁶² Then what if you would see the Son of Man ascending to where he was before?

⁶³De Geest is het, Die levend maakt; het vlees is niet nut. De woorden, die Ik tot u spreek, zijn geest en zijn leven.

⁶³ It is the spirit who gives life. The flesh profits nothing. The words that I speak to you are spirit, and are life.

⁶⁴Maar er zijn sommigen van ulieden, die niet geloven. Want Jezus wist van den beginne, wie zij waren, die niet geloofden, en wie hij was, die Hem verraden zou.

⁶⁴ But there are some of you who don’t believe.” For Jesus knew from the beginning who they were who didn’t believe, and who it was who would betray him.

⁶⁵En Hij zeide: Daarom heb Ik u gezegd, dat niemand tot Mij komen kan, tenzij dat het hem gegeven zij van Mijn Vader.

⁶⁵He said, “For this cause have I said to you that no one can come to me, unless it is given to him by my Father.”

⁶⁶Van toen af gingen velen Zijner discipelen terug, en wandelden niet meer met Hem.

⁶⁶At this, many of his disciples went back, and walked no more with him.

⁶⁷Jezus dan zeide tot de twaalven: Wilt gijlieden ook niet weggaan?

⁶⁷Jesus said therefore to the twelve, “You don’t also want to go away, do you?”

⁶⁸Simon Petrus dan antwoordde Hem: Heere, tot Wien zullen wij heengaan? Gij hebt de woorden des eeuwigen levens.

⁶⁸Simon Peter answered him, “Lord, to whom would we go? You have the words of eternal life.

⁶⁹En wij hebben geloofd en bekend, dat Gij zijt de Christus, de Zoon des levenden Gods.

⁶⁹We have come to believe and know that you are the Christ, the Son of the living God.”

⁷⁰Jezus antwoordde hun: Heb Ik niet u twaalf uitverkoren? En een uit u is een duivel.

⁷⁰Jesus answered them, “Didn’t I choose you, the twelve, and one of you is a devil?”

⁷¹En Hij zeide dit van Judas, Simons zoon, Iskariot; want deze zou Hem verraden, zijnde een van de twaalven.

⁷¹Now he spoke of Judas, the son of Simon Iscariot, for it was he who would betray him, being one of the twelve.