¹Eftir þetta fór hann um, borg úr borg og þorp úr þorpi, prédikaði og flutti fagnaðarerindið um Guðs ríki. Með honum voru þeir tólf

¹It happened soon afterwards, that he went about through cities and villages, preaching and bringing the good news of the Kingdom of God. With him were the twelve,

²og konur nokkrar, er læknaðar höfðu verið af illum öndum og sjúkdómum. Það voru þær María, kölluð Magdalena, er sjö illir andar höfðu farið úr,

²and certain women who had been healed of evil spirits and infirmities: Mary who was called Magdalene, from whom seven demons had gone out;

³Jóhanna, kona Kúsa, ráðsmanns Heródesar, Súsanna og margar aðrar. Þær hjálpuðu þeim með fjármunum sínum.

³and Joanna, the wife of Chuzas, Herod’s steward; Susanna; and many others; who served them TR reads “him” instead of “them” from their possessions.

⁴Nú var mikill fjöldi saman kominn, og menn komu til hans úr hverri borg af annarri. Þá sagði hann þessa dæmisögu:

⁴When a great multitude came together, and people from every city were coming to him, he spoke by a parable.

⁵,,Sáðmaður gekk út að sá sæði sínu. Og þá er hann sáði, féll sumt hjá götunni og varð fótum troðið, og fuglar himins átu það upp.

⁵ “The farmer went out to sow his seed. As he sowed, some fell along the road, and it was trampled under foot, and the birds of the sky devoured it.

⁶Sumt féll á klöpp. Það spratt, en skrælnaði, af því að það hafði ekki raka.

⁶ Other seed fell on the rock, and as soon as it grew, it withered away, because it had no moisture.

⁷Og sumt féll meðal þyrna, og þyrnarnir spruttu einnig og kæfðu það.

⁷ Other fell amid the thorns, and the thorns grew with it, and choked it.

⁸En sumt féll í góða jörð, óx upp og bar hundraðfaldan ávöxt.`` Að svo mæltu hrópaði hann: ,,Hver sem eyru hefur að heyra, hann heyri.``

⁸ Other fell into the good ground, and grew, and brought forth fruit one hundred times.” As he said these things, he called out, “He who has ears to hear, let him hear!”

⁹En lærisveinar hans spurðu hann, hvað þessi dæmisaga þýddi.

⁹Then his disciples asked him, “What does this parable mean?”

¹⁰Hann sagði: ,,Yður er gefið að þekkja leynda dóma Guðs ríkis, hinir fá þá í dæmisögum, ,að sjáandi sjái þeir ekki og heyrandi skilji þeir ekki.`

¹⁰He said, “To you it is given to know the mysteries of the Kingdom of God, but to the rest in parables; that ‘seeing they may not see, and hearing they may not understand.’ Isaiah 6:9

¹¹En dæmisagan þýðir þetta: Sæðið er Guðs orð.

¹¹ Now the parable is this: The seed is the word of God.

¹²Það er féll hjá götunni, merkir þá, sem heyra orðið, en síðan kemur djöfullinn og tekur það burt úr hjarta þeirra, til þess að þeir trúi ekki og verði hólpnir.

¹² Those along the road are those who hear, then the devil comes, and takes away the word from their heart, that they may not believe and be saved.

¹³Það er féll á klöppina, merkir þá, sem taka orðinu með fögnuði, er þeir heyra það, en hafa enga rótfestu. Þeir trúa um stund, en falla frá á reynslutíma.

¹³ Those on the rock are they who, when they hear, receive the word with joy; but these have no root, who believe for a while, then fall away in time of temptation.

¹⁴Það er féll meðal þyrna, merkir þá er heyra, en kafna síðan undir áhyggjum, auðæfum og nautnum lífsins og bera ekki þroskaðan ávöxt.

¹⁴ That which fell among the thorns, these are those who have heard, and as they go on their way they are choked with cares, riches, and pleasures of life, and bring no fruit to maturity.

¹⁵En það er féll í góða jörð, merkir þá sem heyra orðið og geyma það í göfugu, góðu hjarta og bera ávöxt með stöðuglyndi.

¹⁵ That in the good ground, these are such as in an honest and good heart, having heard the word, hold it tightly, and bring forth fruit with patience.

¹⁶Enginn kveikir ljós og byrgir það með keri eða setur undir bekk, heldur láta menn það á ljósastiku, að þeir, sem inn koma, sjái ljósið.

¹⁶ “No one, when he has lit a lamp, covers it with a container, or puts it under a bed; but puts it on a stand, that those who enter in may see the light.

¹⁷Því að ekkert er hulið, sem eigi verður opinbert, né leynt, að eigi verði það kunnugt og komi í ljós.

¹⁷ For nothing is hidden, that will not be revealed; nor anything secret, that will not be known and come to light.

¹⁸Gætið því að, hvernig þér heyrið. Því að þeim sem hefur, mun gefið verða, og frá þeim sem eigi hefur, mun tekið verða jafnvel það, sem hann ætlar sig hafa.``

¹⁸ Be careful therefore how you hear. For whoever has, to him will be given; and whoever doesn’t have, from him will be taken away even that which he thinks he has.”

¹⁹Móðir hans og bræður komu til hans, en gátu ekki náð fundi hans vegna mannfjöldans.

¹⁹His mother and brothers came to him, and they could not come near him for the crowd.

²⁰Var honum sagt: ,,Móðir þín og bræður standa úti og vilja finna þig.``

²⁰It was told him by some saying, “Your mother and your brothers stand outside, desiring to see you.”

²¹En hann svaraði þeim: ,,Móðir mín og bræður eru þeir, sem heyra Guðs orð og breyta eftir því.``

²¹But he answered them, “My mother and my brothers are these who hear the word of God, and do it.”

²²Dag einn fór hann út í bát og lærisveinar hans. Hann sagði við þá: ,,Förum yfir um vatnið.`` Og þeir létu frá landi.

²²Now it happened on one of those days, that he entered into a boat, himself and his disciples, and he said to them, “Let’s go over to the other side of the lake.” So they launched out.

²³En sem þeir sigldu, sofnaði hann. Þá skall stormhrina á vatnið, svo að nær fyllti bátinn og voru þeir hætt komnir.

²³But as they sailed, he fell asleep. A wind storm came down on the lake, and they were taking on dangerous amounts of water.

²⁴Þeir fóru þá til hans, vöktu hann og sögðu: ,,Meistari, meistari, vér förumst!`` En hann vaknaði og hastaði á vindinn og öldurótið og slotaði þegar og gerði logn.

²⁴They came to him, and awoke him, saying, “Master, master, we are dying!” He awoke, and rebuked the wind and the raging of the water, and they ceased, and it was calm. See Psalm 107:29

²⁵Og hann sagði við þá: ,,Hvar er trú yðar?`` En þeir urðu hræddir og undruðust og sögðu hver við annan: ,,Hver er þessi? Hann skipar bæði vindum og vatni og hvort tveggja hlýðir honum.``

²⁵He said to them, “Where is your faith?” Being afraid they marveled, saying one to another, “Who is this, then, that he commands even the winds and the water, and they obey him?”

²⁶Þeir tóku land í byggð Gerasena, sem er gegnt Galíleu.

²⁶They arrived at the country of the Gadarenes, which is opposite Galilee.

²⁷Er hann sté á land, kom á móti honum maður nokkur úr borginni, sem haldinn var illum öndum. Langan tíma hafði hann ekki farið í föt né dvalist í húsi, heldur í gröfunum.

²⁷When Jesus stepped ashore, a certain man out of the city who had demons for a long time met him. He wore no clothes, and didn’t live in a house, but in the tombs.

²⁸Þegar hann sá Jesú, æpti hann, féll fram fyrir honum og hrópaði hárri röddu: ,,Hvað vilt þú mér, Jesús, sonur Guðs hins hæsta? Ég bið þig, kvel þú mig eigi!``

²⁸When he saw Jesus, he cried out, and fell down before him, and with a loud voice said, “What do I have to do with you, Jesus, you Son of the Most High God? I beg you, don’t torment me!”

²⁹Því að hann hafði boðið óhreina andanum að fara út af manninum. En margsinnis hafði hann gripið hann, og höfðu menn fjötrað hann á höndum og fótum og haft í gæslu, en hann hafði slitið böndin og illi andinn hrakið hann út í óbyggðir.

²⁹For Jesus was commanding the unclean spirit to come out of the man. For the unclean spirit had often seized the man. He was kept under guard, and bound with chains and fetters. Breaking the bands apart, he was driven by the demon into the desert.

³⁰Jesús spurði hann: ,,Hvað heitir þú?`` En hann sagði: ,,Hersing``, því að margir illir andar höfðu farið í hann.

³⁰Jesus asked him, “What is your name?” He said, “Legion,” for many demons had entered into him.

³¹Og þeir báðu Jesú að skipa sér ekki að fara í undirdjúpið.

³¹They begged him that he would not command them to go into the abyss.

³²En þar var stór svínahjörð á beit í fjallinu. Þeir báðu hann að leyfa sér að fara í þau, og hann leyfði þeim það.

³²Now there was there a herd of many pigs feeding on the mountain, and they begged him that he would allow them to enter into those. He allowed them.

³³Illu andarnir fóru þá úr manninum og í svínin, og hjörðin ruddist fram af hamrinum í vatnið og drukknaði.

³³The demons came out from the man, and entered into the pigs, and the herd rushed down the steep bank into the lake, and were drowned.

³⁴En er hirðarnir sáu, hvað orðið var, flýðu þeir og sögðu tíðindin í borginni og sveitinni.

³⁴When those who fed them saw what had happened, they fled, and told it in the city and in the country.

³⁵Menn fóru þá að sjá, hvað gjörst hafði, komu til Jesú og fundu manninn, sem illu andarnir höfðu farið úr, sitja klæddan og heilvita við fætur Jesú. Og þeir urðu hræddir.

³⁵People went out to see what had happened. They came to Jesus, and found the man from whom the demons had gone out, sitting at Jesus’ feet, clothed and in his right mind; and they were afraid.

³⁶Sjónarvottar sögðu þeim frá, hvernig sá, sem haldinn var illum öndum, hafði orðið heill.

³⁶Those who saw it told them how he who had been possessed by demons was healed.

³⁷Allt fólk í héruðum Gerasena bað hann þá fara burt frá sér, því menn voru slegnir miklum ótta. Og hann sté í bátinn og sneri aftur.

³⁷All the people of the surrounding country of the Gadarenes asked him to depart from them, for they were very much afraid. He entered into the boat, and returned.

³⁸Maðurinn, sem illu andarnir höfðu farið úr, bað hann að mega vera með honum, en Jesús lét hann fara og mælti:

³⁸But the man from whom the demons had gone out begged him that he might go with him, but Jesus sent him away, saying,

³⁹,,Far aftur heim til þín, og seg þú frá, hve mikið Guð hefur fyrir þig gjört.`` Hann fór og kunngjörði um alla borgina, hve mikið Jesús hafði fyrir hann gjört.

³⁹ “Return to your house, and declare what great things God has done for you.” He went his way, proclaiming throughout the whole city what great things Jesus had done for him.

⁴⁰En er Jesús kom aftur, fagnaði mannfjöldinn honum, því að allir væntu hans.

⁴⁰It happened, when Jesus returned, that the multitude welcomed him, for they were all waiting for him.

⁴¹Þá kom þar maður, Jaírus að nafni, forstöðumaður samkundunnar. Hann féll til fóta Jesú og bað hann koma heim til sín.

⁴¹Behold, there came a man named Jairus, and he was a ruler of the synagogue. He fell down at Jesus’ feet, and begged him to come into his house,

⁴²Því hann átti einkadóttur, um tólf ára að aldri, og hún lá fyrir dauðanum. Þegar Jesús var á leiðinni, þrengdi mannfjöldinn að honum.

⁴²for he had an only daughter, about twelve years of age, and she was dying. But as he went, the multitudes pressed against him.

⁴³Þar var kona, sem hafði haft blóðlát í tólf ár. Hún hafði leitað lækna og varið til aleigu sinni, en enginn getað læknað hana.

⁴³A woman who had a flow of blood for twelve years, who had spent all her living on physicians, and could not be healed by any,

⁴⁴Hún kom að baki honum og snart fald klæða hans, og jafnskjótt stöðvaðist blóðlát hennar.

⁴⁴came behind him, and touched the fringe or, tassel of his cloak, and immediately the flow of her blood stopped.

⁴⁵Jesús sagði: ,,Hver var það, sem snart mig?`` En er allir synjuðu fyrir það, sagði Pétur: ,,Meistari, mannfjöldinn treðst að þér og þrýstir á.``

⁴⁵Jesus said, “Who touched me?” When all denied it, Peter and those with him said, “Master, the multitudes press and jostle you, and you say, ‘Who touched me?’ ”

⁴⁶En Jesús sagði: ,,Einhver snart mig, því að ég fann, að kraftur fór út frá mér.``

⁴⁶But Jesus said, “Someone did touch me, for I perceived that power has gone out of me.”

⁴⁷En er konan sá, að hún fékk eigi dulist, kom hún skjálfandi, féll til fóta honum og skýrði frá því í áheyrn alls lýðsins, hvers vegna hún snart hann, og hvernig hún hafði jafnskjótt læknast.

⁴⁷When the woman saw that she was not hidden, she came trembling, and falling down before him declared to him in the presence of all the people the reason why she had touched him, and how she was healed immediately.

⁴⁸Hann sagði þá við hana: ,,Dóttir, trú þín hefur bjargað þér. Far þú í friði.``

⁴⁸He said to her, “Daughter, cheer up. Your faith has made you well. Go in peace.”

⁴⁹Meðan hann var að segja þetta, kemur maður heiman frá samkundustjóranum og segir: ,,Dóttir þín er látin, ómaka þú ekki meistarann lengur.``

⁴⁹While he still spoke, one from the ruler of the synagogue’s house came, saying to him, “Your daughter is dead. Don’t trouble the Teacher.”

⁵⁰En er Jesús heyrði þetta, sagði hann við hann: ,,Óttast ekki, trú þú aðeins, og mun hún heil verða.``

⁵⁰But Jesus hearing it, answered him, “Don’t be afraid. Only believe, and she will be healed.”

⁵¹Þegar hann kom að húsinu, leyfði hann engum að fara inn með sér nema Pétri, Jóhannesi og Jakobi og föður stúlkunnar og móður.

⁵¹When he came to the house, he didn’t allow anyone to enter in, except Peter, John, James, the father of the child, and her mother.

⁵²Og allir grétu og syrgðu hana. Hann sagði: ,,Grátið ekki, hún er ekki dáin, hún sefur.``

⁵²All were weeping and mourning her, but he said, “Don’t weep. She isn’t dead, but sleeping.”

⁵³En þeir hlógu að honum, þar eð þeir vissu að hún var dáin.

⁵³They were ridiculing him, knowing that she was dead.

⁵⁴Hann tók þá hönd hennar og kallaði: ,,Stúlka, rís upp!``

⁵⁴But he put them all outside, and taking her by the hand, he called, saying, “Child, arise!”

⁵⁵Og andi hennar kom aftur, og hún reis þegar upp, en hann bauð að gefa henni að eta.Foreldrar hennar urðu frá sér numdir, en hann bauð þeim að segja engum frá þessum atburði.

⁵⁵Her spirit returned, and she rose up immediately. He commanded that something be given to her to eat.

⁵⁶Foreldrar hennar urðu frá sér numdir, en hann bauð þeim að segja engum frá þessum atburði.

⁵⁶Her parents were amazed, but he commanded them to tell no one what had been done.