1Words of a Gatherer, son of an obedient one, the declaration, an affirmation of the man: — I have wearied myself [for] God, I have wearied myself [for] God, and am consumed.
1 Geiriau Agur fab Jaceh o Massa. Dyma'i eiriau i Ithiel, i Ithiel ac Ucal:
2For I am more brutish than any one, And have not the understanding of a man.
2 Yr wyf yn fwy anwar na neb; nid oes deall dynol gennyf.
3Nor have I learned wisdom, Yet the knowledge of Holy Ones I know.
3 Ni ddysgais ddoethineb, ac nid wyf yn dirnad deall yr Un Sanctaidd.
4Who went up to heaven, and cometh down? Who hath gathered the wind in his fists? Who hath bound waters in a garment? Who established all ends of the earth? What [is] His name? and what His son`s name? Surely thou knowest!
4 Pwy a esgynnodd i'r nefoedd, ac yna disgyn? Pwy a gasglodd y gwynt yn ei ddwrn? Pwy a rwymodd y dyfroedd mewn gwisg? Pwy a sefydlodd holl derfynau'r ddaear? Beth yw ei enw, neu enw ei fab, os wyt yn gwybod?
5Every saying of God [is] tried, A shield He [is] to those trusting in Him.
5 Y mae pob un o eiriau Duw wedi ei brofi; y mae ef yn darian i'r rhai sy'n ymddiried ynddo.
6Add not to His words, lest He reason with thee, And thou hast been found false.
6 Paid ag ychwanegu dim at ei eiriau, rhag iddo dy geryddu, a'th gael yn gelwyddog.
7Two things I have asked from Thee, Withhold not from me before I die.
7 Gofynnaf am ddau beth gennyt; paid �'u gwrthod cyn imi farw:
8Vanity and a lying word put far from me, Poverty or wealth give not to me, Cause me to eat the bread of my portion,
8 symud wagedd a chelwydd ymhell oddi wrthyf; paid � rhoi imi dlodi na chyfoeth; portha fi �'m dogn o fwyd,
9Lest I become satiated, and have denied, And have said, `Who [is] Jehovah?` And lest I be poor, and have stolen, And have laid hold of the name of my God.
9 rhag imi deimlo ar ben fy nigon, a'th wadu, a dweud, "Pwy yw'r ARGLWYDD?" Neu rhag imi fynd yn dlawd, a throi'n lleidr, a gwneud drwg i enw fy Nuw.
10Accuse not a servant unto his lord, Lest he disesteem thee, and thou be found guilty.
10 Paid � difr�o gwas wrth ei feistr, rhag iddo dy felltithio, a'th gael yn euog.
11A generation [is], that lightly esteemeth their father, And their mother doth not bless.
11 Y mae rhai yn melltithio'u tad, ac yn amharchu eu mam.
12A generation — pure in their own eyes, But from their own filth not washed.
12 Y mae rhai yn bur yn eu golwg eu hunain, ond heb eu glanhau o'u haflendid.
13A generation — how high are their eyes, Yea, their eyelids are lifted up.
13 Y mae rhai yn ymddwyn yn falch, a'u golygon yn uchel.
14A generation — swords [are] their teeth, And knives — their jaw-teeth, To consume the poor from earth, And the needy from [among] men.
14 Y mae rhai �'u dannedd fel cleddyfau, a'u genau fel cyllyll, yn difa'r tlawd o'r tir, a'r anghenus o blith pobl.
15To the leech [are] two daughters, `Give, give, Lo, three things are not satisfied, Four have not said `Sufficiency;`
15 Y mae gan y gele ddwy ferch sy'n dweud, "Dyro, dyro." Y mae tri pheth na ellir eu digoni, ie, pedwar nad ydynt byth yn dweud, "Digon":
16Sheol, and a restrained womb, Earth — it [is] not satisfied [with] water, And fire — it hath not said, `Sufficiency,`
16 Sheol, a'r groth amhlantadwy, a'r tir sydd heb ddigon o ddu373?r, a'r t�n nad yw byth yn dweud, "Digon".
17An eye that mocketh at a father, And despiseth to obey a mother, Dig it out do ravens of the valley, And eat it do young eagles.
17 Y llygad sy'n gwatwar tad, ac yn dirmygu ufudd-dod i fam, fe'i tynnir allan gan gigfrain y dyffryn, ac fe'i bwyteir gan y fwltur.
18Three things have been too wonderful for me, Yea, four that I have not known:
18 Y mae tri pheth yn rhyfeddol imi, pedwar na allaf eu deall:
19The way of the eagle in the heavens, The way of a serpent on a rock, The way of a ship in the heart of the sea, And the way of a man in youth.
19 ffordd yr eryr yn yr awyr, ffordd neidr ar graig, ffordd llong ar y cefnfor, a ffordd dyn gyda merch.
20So — the way of an adulterous woman, She hath eaten and hath wiped her mouth, And hath said, `I have not done iniquity.`
20 Dyma ymddygiad y wraig odinebus: y mae'n bwyta, yn sychu ei cheg, ac yn dweud, "Nid wyf wedi gwneud drwg."
21For three things hath earth been troubled, And for four — it is not able to bear:
21 Y mae tri pheth sy'n cynhyrfu'r ddaear, pedwar na all hi eu dioddef:
22For a servant when he reigneth, And a fool when he is satisfied with bread,
22 gwas pan ddaw'n frenin, ffu373?l pan gaiff ormod o fwyd,
23For a hated one when she ruleth, And a maid-servant when she succeedeth her mistress.
23 dynes atgas yn cael gu373?r, a morwyn yn disodli ei meistres.
24Four [are] little ones of earth, And they are made wiser than the wise:
24 Y mae pedwar peth ar y ddaear sy'n fach, ond yn eithriadol ddoeth:
25The ants [are] a people not strong, And they prepare in summer their food,
25 y morgrug, creaduriaid sydd heb gryfder, ond sy'n casglu eu bwyd yn yr haf;
26Conies [are] a people not strong, And they place in a rock their house,
26 y cwningod, creaduriaid sydd heb nerth, ond sy'n codi eu tai yn y creigiau;
27A king there is not to the locust, And it goeth out — each one shouting,
27 y locustiaid, nad oes ganddynt frenin, ond sydd i gyd yn mynd allan yn rhengoedd;
28A spider with two hands taketh hold, And is in the palaces of a king.
28 a'r fadfall, y gelli ei dal yn dy law, ond sydd i'w chael ym mhalas brenhinoedd.
29Three there are going well, Yea, four are good in going:
29 Y mae tri pheth sy'n hardd eu cerddediad, pedwar sy'n rhodio'n urddasol:
30An old lion — mighty among beasts, That turneth not back from the face of any,
30 llew, gwron ymhlith yr anifeiliaid, nad yw'n cilio oddi wrth yr un ohonynt;
31A girt one of the loins, or a he-goat, And a king — no rising up with him.
31 ceiliog yn torsythu; bwch gafr; a brenin yn arwain ei bobl.
32If thou hast been foolish in lifting up thyself, And if thou hast devised evil — hand to mouth!
32 Os bu iti ymddwyn yn ff�l trwy ymffrostio, neu gynllwynio drwg, rho dy law ar dy enau.
33For the churning of milk bringeth out butter, And the wringing of the nose bringeth out blood, And the forcing of anger bringeth out strife!
33 Oherwydd o gorddi llaeth ceir ymenyn, o wasgu'r trwyn ceir gwaed, ac o fegino llid ceir cynnen.