¹After these things Jesus went away beyond the sea of Galilee (of Tiberias),

¹Eftir þetta fór Jesús yfir um Galíleuvatn eða Tíberíasvatn.

²and there was following him a great multitude, because they were seeing his signs that he was doing on the ailing;

²Mikill fjöldi manna fylgdi honum, því þeir sáu þau tákn, er hann gjörði á sjúku fólki.

³and Jesus went up to the mount, and he was there sitting with his disciples,

³Þá fór Jesús upp á fjallið og settist þar niður með lærisveinum sínum.

⁴and the passover was nigh, the feast of the Jews.

⁴Þetta var laust fyrir páska, hátíð Gyðinga.

⁵Jesus then having lifted up [his] eyes and having seen that a great multitude doth come to him, saith unto Philip, `Whence shall we buy loaves, that these may eat?` —

⁵Jesús leit upp og sá, að mikill mannfjöldi kom til hans. Hann segir þá við Filippus: ,,Hvar eigum vér að kaupa brauð, að þessir menn fái að eta?``

⁶and this he said, trying him, for he himself had known what he was about to do.

⁶En þetta sagði hann til að reyna hann, því hann vissi sjálfur, hvað hann ætlaði að gjöra.

⁷Philip answered him, `Two hundred denaries` worth of loaves are not sufficient to them, that each of them may receive some little;`

⁷Filippus svaraði honum: ,,Brauð fyrir tvö hundruð denara nægðu þeim ekki, svo að hver fengi lítið eitt.``

⁸one of his disciples — Andrew, the brother of Simon Peter — saith to him,

⁸Annar lærisveinn hans, Andrés, bróðir Símonar Péturs, segir þá við hann:

⁹`There is one little lad here who hath five barley loaves, and two fishes, but these — what are they to so many?`

⁹,,Hér er piltur, sem er með fimm byggbrauð og tvo fiska, en hvað er það handa svo mörgum?``

¹⁰And Jesus said, `Make the men to sit down;` and there was much grass in the place, the men then sat down, in number, as it were, five thousand,

¹⁰Jesús sagði: ,,Látið fólkið setjast niður.`` Þarna var gras mikið. Menn settust nú niður, um fimm þúsund karlmenn að tölu.

¹¹and Jesus took the loaves, and having given thanks he distributed to the disciples, and the disciples to those reclining, in like manner, also of the little fishes as much as they wished.

¹¹Nú tók Jesús brauðin, gjörði þakkir og skipti þeim út til þeirra, sem þar sátu, og eins af fiskunum, svo mikið sem þeir vildu.

¹²And when they were filled, he saith to his disciples, `Gather together the broken pieces that are over, that nothing may be lost;`

¹²Þegar þeir voru mettir, segir hann við lærisveina sína: ,,Safnið saman leifunum, svo ekkert spillist.``

¹³they gathered together, therefore, and filled twelve hand-baskets with broken pieces, from the five barley loaves that were over to those having eaten.

¹³Þeir söfnuðu þeim saman og fylltu tólf körfur með leifum byggbrauðanna fimm, sem af gengu hjá þeim, er neytt höfðu.

¹⁴The men, then, having seen the sign that Jesus did, said — `This is truly the Prophet, who is coming to the world;`

¹⁴Þegar menn sáu táknið, sem hann gjörði, sögðu þeir: ,,Þessi maður er sannarlega spámaðurinn, sem koma skal í heiminn.``

¹⁵Jesus, therefore, having known that they are about to come, and to take him by force that they may make him king, retired again to the mountain himself alone.

¹⁵Jesús vissi nú, að þeir mundu koma og taka hann með valdi til að gjöra hann að konungi, og vék því aftur upp til fjallsins einn síns liðs.

¹⁶And when evening came, his disciples went down to the sea,

¹⁶Þegar kvöld var komið, fóru lærisveinar hans niður að vatninu,

¹⁷and having entered into the boat, they were going over the sea to Capernaum, and darkness had already come, and Jesus had not come unto them,

¹⁷stigu út í bát og lögðu af stað yfir um vatnið til Kapernaum. Myrkur var skollið á, og Jesús var ekki enn kominn til þeirra.

¹⁸the sea also — a great wind blowing — was being raised,

¹⁸Vind gerði hvassan, og tók vatnið að æsast.

¹⁹having pushed onwards, therefore, about twenty-five or thirty furlongs, they behold Jesus walking on the sea, and coming nigh to the boat, and they were afraid;

¹⁹Þegar þeir höfðu róið hér um bil tuttugu og fimm eða þrjátíu skeiðrúm, sáu þeir Jesú gangandi á vatninu og nálgast bátinn. Þeir urðu hræddir,

²⁰and he saith to them, `I am [he], be not afraid;`

²⁰en hann sagði við þá: ,,Það er ég, óttist eigi.``

²¹they were willing then to receive him into the boat, and immediately the boat came unto the land to which they were going.

²¹Þeir vildu þá taka hann í bátinn, en í sömu svifum rann báturinn að landi, þar sem þeir ætluðu að lenda.

²²On the morrow, the multitude that was standing on the other side of the sea, having seen that there was no other little boat there except one — that into which his disciples entered — and that Jesus went not in with his disciples into the little boat, but his disciples went away alone,

²²Daginn eftir sá fólkið, sem eftir var handan vatnsins, að þar hafði ekki verið nema einn bátur og að Jesús hafði ekki stigið í bátinn með lærisveinum sínum, heldur höfðu þeir farið burt einir saman.

²³(and other little boats came from Tiberias, nigh the place where they did eat the bread, the Lord having given thanks),

²³Aðrir bátar komu frá Tíberías í nánd við staðinn, þar sem þeir höfðu etið brauðið, þegar Drottinn gjörði þakkir.

²⁴when therefore the multitude saw that Jesus is not there, nor his disciples, they also themselves did enter into the boats, and came to Capernaum seeking Jesus;

²⁴Nú sáu menn, að Jesús var ekki þarna fremur en lærisveinar hans. Þeir stigu því í bátana og komu til Kapernaum í leit að Jesú.

²⁵and having found him on the other side of the sea, they said to him, `Rabbi, when hast thou come hither?`

²⁵Þeir fundu hann hinum megin við vatnið og spurðu hann: ,,Rabbí, nær komstu hingað?``

²⁶Jesus answered them and said, `Verily, verily, I say to you, Ye seek me, not because ye saw signs, but because ye did eat of the loaves, and were satisfied;

²⁶Jesús svaraði þeim: ,,Sannlega, sannlega segi ég yður: Þér leitið mín ekki af því, að þér sáuð tákn, heldur af því, að þér átuð af brauðunum og urðuð mettir.

²⁷work not for the food that is perishing, but for the food that is remaining to life age-during, which the Son of Man will give to you, for him did the Father seal — [even] God.`

²⁷Aflið yður eigi þeirrar fæðu, sem eyðist, heldur þeirrar fæðu, sem varir til eilífs lífs og Mannssonurinn mun gefa yður. Því á hann hefur faðirinn, Guð sjálfur, sett innsigli sitt.``

²⁸They said therefore unto him, `What may we do that we may work the works of God?`

²⁸Þá sögðu þeir við hann: ,,Hvað eigum vér að gjöra, svo að vér vinnum verk Guðs?``

²⁹Jesus answered and said to them, `This is the work of God, that ye may believe in him whom He did send.`

²⁹Jesús svaraði þeim: ,,Þetta er verk Guðs, að þér trúið á þann, sem hann sendi.``

³⁰They said therefore to him, `What sign, then, dost thou, that we may see and may believe thee? what dost thou work?

³⁰Þeir spurðu hann þá: ,,Hvaða tákn gjörir þú, svo að vér sjáum og trúum þér? Hvað afrekar þú?

³¹our fathers the manna did eat in the wilderness, according as it is having been written, Bread out of the heaven He gave them to eat.`

³¹Feður vorir átu manna í eyðimörkinni, eins og ritað er: ,Brauð af himni gaf hann þeim að eta.```

³²Jesus, therefore, said to them, `Verily, verily, I say to you, Moses did not give you the bread out of the heaven; but my Father doth give you the true bread out of the heaven;

³²Jesús sagði við þá: ,,Sannlega, sannlega segi ég yður: Móse gaf yður ekki brauðið af himni, heldur gefur faðir minn yður hið sanna brauð af himni.

³³for the bread of God is that which is coming down out of the heaven, and giving life to the world.`

³³Brauð Guðs er sá, sem stígur niður af himni og gefur heiminum líf.``

³⁴They said, therefore, unto him, `Sir, always give us this bread.`

³⁴Þá sögðu þeir við hann: ,,Herra, gef oss ætíð þetta brauð.``

³⁵And Jesus said to them, `I am the bread of the life; he who is coming unto me may not hunger, and he who is believing in me may not thirst — at any time;

³⁵Jesús sagði þeim: ,,Ég er brauð lífsins. Þann mun ekki hungra, sem til mín kemur, og þann aldrei þyrsta, sem á mig trúir.

³⁶but I said to you, that ye also have seen me, and ye believe not;

³⁶En ég hef sagt við yður: Þér hafið séð mig og trúið þó ekki.

³⁷all that the Father doth give to me will come unto me; and him who is coming unto me, I may in no wise cast without,

³⁷Allt sem faðirinn gefur mér, mun koma til mín, og þann sem kemur til mín, mun ég alls eigi brott reka.

³⁸because I have come down out of the heaven, not that I may do my will, but the will of Him who sent me.

³⁸Ég er stiginn niður af himni, ekki til að gjöra vilja minn, heldur vilja þess, er sendi mig.

³⁹`And this is the will of the Father who sent me, that all that He hath given to me I may not lose of it, but may raise it up in the last day;

³⁹En sá er vilji þess, sem sendi mig, að ég glati engu af öllu því, sem hann hefur gefið mér, heldur reisi það upp á efsta degi.

⁴⁰and this is the will of Him who sent me, that every one who is beholding the Son, and is believing in him, may have life age-during, and I will raise him up in the last day.`

⁴⁰Því sá er vilji föður míns, að hver sem sér soninn og trúir á hann, hafi eilíft líf, og ég mun reisa hann upp á efsta degi.``

⁴¹The Jews, therefore, were murmuring at him, because he said, `I am the bread that came down out of the heaven;`

⁴¹Nú kom upp kurr meðal Gyðinga út af því, að hann sagði: ,,Ég er brauðið, sem niður steig af himni,``

⁴²and they said, `Is not this Jesus, the son of Joseph, whose father and mother we have known? how then saith this one — Out of the heaven I have come down?`

⁴²og þeir sögðu: ,,Er þetta ekki hann Jesús, sonur Jósefs? Vér þekkjum bæði föður hans og móður. Hvernig getur hann sagt, að hann sé stiginn niður af himni?``

⁴³Jesus answered, therefore, and said to them, `Murmur not one with another;

⁴³Jesús svaraði þeim: ,,Verið ekki með kurr yðar á meðal.

⁴⁴no one is able to come unto me, if the Father who sent me may not draw him, and I will raise him up in the last day;

⁴⁴Enginn getur komið til mín, nema faðirinn, sem sendi mig, dragi hann, og ég mun reisa hann upp á efsta degi.

⁴⁵it is having been written in the prophets, And they shall be all taught of God; every one therefore who heard from the Father, and learned, cometh to me;

⁴⁵Hjá spámönnunum er skrifað: ,Þeir munu allir verða af Guði fræddir.` Hver sem hlýðir á föðurinn og lærir af honum, kemur til mín.

⁴⁶not that any one hath seen the Father, except he who is from God, he hath seen the Father.

⁴⁶Ekki er það svo, að nokkur hafi séð föðurinn. Sá einn, sem er frá Guði, hefur séð föðurinn.

⁴⁷`Verily, verily, I say to you, He who is believing in me, hath life age-during;

⁴⁷Sannlega, sannlega segi ég yður: Sá sem trúir, hefur eilíft líf.

⁴⁸I am the bread of the life;

⁴⁸Ég er brauð lífsins.

⁴⁹your fathers did eat the manna in the wilderness, and they died;

⁴⁹Feður yðar átu manna í eyðimörkinni, en þeir dóu.

⁵⁰this is the bread that out of the heaven is coming down, that any one may eat of it, and not die.

⁵⁰Þetta er brauðið, sem niður stígur af himni. Sá sem etur af því, deyr ekki.

⁵¹`I am the living bread that came down out of the heaven; if any one may eat of this bread he shall live — to the age; and the bread also that I will give is my flesh, that I will give for the life of the world.`

⁵¹Ég er hið lifandi brauð, sem steig niður af himni. Hver sem etur af þessu brauði, mun lifa að eilífu. Og brauðið, sem ég mun gefa, er hold mitt, heiminum til lífs.``

⁵²The Jews, therefore, were striving with one another, saying, `How is this one able to give us [his] flesh to eat?`

⁵²Nú deildu Gyðingar sín á milli og sögðu: ,,Hvernig getur þessi maður gefið oss hold sitt að eta?``

⁵³Jesus, therefore, said to them, `Verily, verily, I say to you, If ye may not eat the flesh of the Son of Man, and may not drink his blood, ye have no life in yourselves;

⁵³Þá sagði Jesús við þá: ,,Sannlega, sannlega segi ég yður: Ef þér etið ekki hold Mannssonarins og drekkið blóð hans, hafið þér ekki lífið í yður.

⁵⁴he who is eating my flesh, and is drinking my blood, hath life age-during, and I will raise him up in the last day;

⁵⁴Sá sem etur hold mitt og drekkur blóð mitt, hefur eilíft líf, og ég reisi hann upp á efsta degi.

⁵⁵for my flesh truly is food, and my blood truly is drink;

⁵⁵Hold mitt er sönn fæða, og blóð mitt er sannur drykkur.

⁵⁶he who is eating my flesh, and is drinking my blood, doth remain in me, and I in him.

⁵⁶Sá sem etur hold mitt og drekkur blóð mitt, er í mér og ég í honum.

⁵⁷`According as the living Father sent me, and I live because of the Father, he also who is eating me, even that one shall live because of me;

⁵⁷Eins og hinn lifandi faðir sendi mig og ég lifi fyrir föðurinn, svo mun sá lifa fyrir mig, sem mig etur.

⁵⁸this is the bread that came down out of the heaven; not as your fathers did eat the manna, and died; he who is eating this bread shall live — to the age.`

⁵⁸Þetta er það brauð, sem niður steig af himni. Það er ekki eins og brauðið, sem feðurnir átu og dóu. Sá sem etur þetta brauð, mun lifa að eilífu.``

⁵⁹These things he said in a synagogue, teaching in Capernaum;

⁵⁹Þetta sagði hann, þegar hann var að kenna í samkundunni í Kapernaum.

⁶⁰many, therefore, of his disciples having heard, said, `This word is hard; who is able to hear it?`

⁶⁰Margir af lærisveinum hans, er á hlýddu, sögðu: ,,Þung er þessi ræða. Hver getur hlustað á hana?``

⁶¹And Jesus having known in himself that his disciples are murmuring about this, said to them, `Doth this stumble you?

⁶¹Jesús vissi með sjálfum sér, að kurr var með lærisveinum hans út af þessu, og sagði við þá: ,,Hneykslar þetta yður?

⁶²if then ye may behold the Son of Man going up where he was before?

⁶²En ef þér sæjuð Mannssoninn stíga upp þangað, sem hann áður var?

⁶³the spirit it is that is giving life; the flesh doth not profit anything; the sayings that I speak to you are spirit, and they are life;

⁶³Það er andinn, sem lífgar, holdið megnar ekkert. Orðin, sem ég hef talað til yðar, þau eru andi og þau eru líf.

⁶⁴but there are certain of you who do not believe;` for Jesus had known from the beginning who they are who are not believing, and who is he who will deliver him up,

⁶⁴En meðal yðar eru nokkrir, sem ekki trúa.`` Jesús vissi frá upphafi, hverjir þeir voru, sem trúðu ekki, og hver sá var, sem mundi svíkja hann.

⁶⁵and he said, `Because of this I have said to you — No one is able to come unto me, if it may not have been given him from my Father.`

⁶⁵Og hann bætti við: ,,Vegna þess sagði ég við yður: Enginn getur komið til mín, nema faðirinn veiti honum það.``

⁶⁶From this [time] many of his disciples went away backward, and were no more walking with him,

⁶⁶Upp úr þessu hurfu margir af lærisveinum hans frá og voru ekki framar með honum.

⁶⁷Jesus, therefore, said to the twelve, `Do ye also wish to go away?`

⁶⁷Þá sagði Jesús við þá tólf: ,,Ætlið þér að fara líka?``

⁶⁸Simon Peter, therefore, answered him, `Sir, unto whom shall we go? thou hast sayings of life age-during;

⁶⁸Símon Pétur svaraði honum: ,,Herra, til hvers ættum vér að fara? Þú hefur orð eilífs lífs,

⁶⁹and we have believed, and we have known, that thou art the Christ, the Son of the living God.`

⁶⁹og vér trúum og vitum, að þú ert hinn heilagi Guðs.``

⁷⁰Jesus answered them, `Did not I choose you — the twelve? and of you — one is a devil.

⁷⁰Jesús svaraði þeim: ,,Hef ég eigi sjálfur útvalið yður tólf? Þó er einn yðar djöfull.``En hann átti við Júdas Símonarson Ískaríots, sem varð til að svíkja hann, einn þeirra tólf.

⁷¹And he spake of Judas, Simon`s [son], Iscariot, for he was about to deliver him up, being one of the twelve.

⁷¹En hann átti við Júdas Símonarson Ískaríots, sem varð til að svíkja hann, einn þeirra tólf.