¹ Pan welodd Iesu y tyrfaoedd, aeth i fyny'r mynydd, ac wedi iddo eistedd i lawr daeth ei ddisgyblion ato.

¹But seeing the crowds, he went up into the mountain, and having sat down, his disciples came to him;

² Dechreuodd eu hannerch a'u dysgu fel hyn:

²and, having opened his mouth, he taught them, saying,

³ "Gwyn eu byd y rhai sy'n dlodion yn yr ysbryd, oherwydd eiddynt hwy yw teyrnas nefoedd.

³Blessed [are] the poor in spirit, for *theirs* is the kingdom of the heavens.

⁴ Gwyn eu byd y rhai sy'n galaru, oherwydd c�nt hwy eu cysuro.

⁴Blessed they that mourn, for *they* shall be comforted.

⁵ Gwyn eu byd y rhai addfwyn, oherwydd c�nt hwy etifeddu'r ddaear.

⁵Blessed the meek, for *they* shall inherit the earth.

⁶ Gwyn eu byd y rhai sy'n newynu a sychedu am gyfiawnder, oherwydd c�nt hwy eu digon.

⁶Blessed they who hunger and thirst after righteousness, for *they* shall be filled.

⁷ Gwyn eu byd y rhai trugarog, oherwydd c�nt hwy dderbyn trugaredd.

⁷Blessed the merciful, for *they* shall find mercy.

⁸ Gwyn eu byd y rhai pur eu calon, oherwydd c�nt hwy weld Duw.

⁸Blessed the pure in heart, for *they* shall see God.

⁹ Gwyn eu byd y tangnefeddwyr, oherwydd c�nt hwy eu galw'n blant i Dduw.

⁹Blessed the peace-makers, for *they* shall be called sons of God.

¹⁰ Gwyn eu byd y rhai a erlidiwyd yn achos cyfiawnder, oherwydd eiddynt hwy yw teyrnas nefoedd.

¹⁰Blessed they who are persecuted on account of righteousness, for *theirs* is the kingdom of the heavens.

¹¹ Gwyn eich byd pan fydd pobl yn eich gwaradwyddo a'ch erlid, ac yn dweud pob math o ddrygair celwyddog yn eich erbyn, o'm hachos i.

¹¹Blessed are ye when they may reproach and persecute you, and say every wicked thing against you, lying, for my sake.

¹² Llawenhewch a gorfoleddwch, oherwydd y mae eich gwobr yn fawr yn y nefoedd; felly yn wir yr erlidiwyd y proffwydi oedd o'ch blaen chwi.

¹²Rejoice and exult, for your reward is great in the heavens; for thus have they persecuted the prophets who were before you.

¹³ "Chwi yw halen y ddaear; ond os cyll yr halen ei flas, � pha beth yr helltir ef? Nid yw'n dda i ddim bellach ond i'w luchio allan a'i sathru dan draed pobl.

¹³*Ye* are the salt of the earth; but if the salt have become insipid, wherewith shall it be salted? It is no longer fit for anything but to be cast out and to be trodden under foot by men.

¹⁴ Chwi yw goleuni'r byd. Ni ellir cuddio dinas a osodir ar fryn.

¹⁴*Ye* are the light of the world: a city situated on the top of a mountain cannot be hid.

¹⁵ Ac nid oes neb yn goleuo cannwyll a'i rhoi dan lestr, ond yn hytrach ar ganhwyllbren, a bydd yn rhoi golau i bawb sydd yn y tu375?.

¹⁵Nor do [men] light a lamp and put it under the bushel, but upon the lamp-stand, and it shines for all who are in the house.

¹⁶ Felly boed i'ch goleuni chwithau lewyrchu gerbron eraill, er mwyn iddynt weld eich gweithredoedd da chwi a gogoneddu eich Tad, yr hwn sydd yn y nefoedd.

¹⁶Let your light thus shine before men, so that they may see your upright works, and glorify your Father who is in the heavens.

¹⁷ "Peidiwch � thybio i mi ddod i ddileu'r Gyfraith na'r proffwydi; ni ddeuthum i ddileu ond i gyflawni.

¹⁷Think not that I am come to make void the law or the prophets; I am not come to make void, but to fulfil.

¹⁸ Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, hyd nes i nef a daear ddarfod, ni dderfydd yr un llythyren na'r un manylyn lleiaf o'r Gyfraith nes i'r cwbl ddigwydd.

¹⁸For verily I say unto you, Until the heaven and the earth pass away, one iota or one tittle shall in no wise pass from the law till all come to pass.

¹⁹ Am hynny pwy bynnag fydd yn dirymu un o'r gorchmynion lleiaf hyn ac yn dysgu i eraill wneud felly, gelwir ef y lleiaf yn nheyrnas nefoedd. Ond pwy bynnag a'i ceidw ac a'i dysg i eraill, gelwir hwnnw'n fawr yn nheyrnas nefoedd.

¹⁹Whosoever then shall do away with one of these least commandments, and shall teach men so, shall be called least in the kingdom of the heavens; but whosoever shall practise and teach [them], *he* shall be called great in the kingdom of the heavens.

²⁰ 'Rwy'n dweud wrthych, oni fydd eich cyfiawnder chwi yn rhagori llawer ar eiddo'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid, nid ewch byth i mewn i deyrnas nefoedd.

²⁰For I say unto you, that unless your righteousness surpass [that] of the scribes and Pharisees, ye shall in no wise enter into the kingdom of the heavens.

²¹ "Clywsoch fel y dywedwyd wrth y rhai gynt, 'Na ladd; pwy bynnag sy'n lladd, bydd yn atebol i farn.'

²¹Ye have heard that it was said to the ancients, Thou shalt not kill; but whosoever shall kill shall be subject to the judgment.

²² Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych y bydd pob un sy'n ddig wrth ei frawd yn atebol i farn. Pwy bynnag sy'n sarhau ei frawd, bydd yn atebol i'r llys, a phwy bynnag sy'n dweud wrtho, 'Y ffu373?l', bydd yn ateb am hynny yn nh�n uffern.

²²But *I* say unto you, that every one that is lightly angry with his brother shall be subject to the judgment; but whosoever shall say to his brother, Raca, shall be subject to [be called before] the sanhedrim; but whosoever shall say, Fool, shall be subject to the penalty of the hell of fire.

²³ Felly os wyt yn cyflwyno dy offrwm wrth yr allor, ac yno'n cofio bod gan dy frawd rywbeth yn dy erbyn,

²³If therefore thou shouldest offer thy gift at the altar, and there shouldest remember that thy brother has something against thee,

²⁴ gad dy offrwm yno o flaen yr allor, a dos ymaith; myn gymod yn gyntaf �'th frawd, ac yna tyrd a chyflwyno dy offrwm.

²⁴leave there thy gift before the altar, and first go, be reconciled to thy brother, and then come and offer thy gift.

²⁵ Os bydd rhywun yn dy gymryd i'r llys, bydd barod i ddod i gytundeb buan tra byddwch ar y ffordd yno, rhag i'th wrthwynebydd dy draddodi i'r barnwr, ac i'r barnwr dy roi i'r swyddog, ac i ti gael dy fwrw i garchar.

²⁵Make friends with thine adverse party quickly, whilst thou art in the way with him; lest some time the adverse party deliver thee to the judge, and the judge deliver thee to the officer, and thou be cast into prison.

²⁶ Yn wir, 'rwy'n dweud wrthyt, ni ddoi di byth allan oddi yno cyn talu'n �l y geiniog olaf.

²⁶Verily I say to thee, Thou shalt in no wise come out thence till thou hast paid the last farthing.

²⁷ "Clywsoch fel y dywedwyd, 'Na odineba.'

²⁷Ye have heard that it has been said, Thou shalt not commit adultery.

²⁸ Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych fod pob un sy'n edrych mewn blys ar wraig eisoes wedi cyflawni godineb � hi yn ei galon.

²⁸But *I* say unto you, that every one who looks upon a woman to lust after her has already committed adultery with her in his heart.

²⁹ Os yw dy lygad de yn achos cwymp iti, tyn ef allan a'i daflu oddi wrthyt; y mae'n fwy buddiol iti golli un o'th aelodau na bod dy gorff cyfan yn cael ei daflu i uffern.

²⁹But if thy right eye be a snare to thee, pluck it out and cast it from thee: for it is profitable for thee that one of thy members perish, and not thy whole body be cast into hell.

³⁰ Ac os yw dy law dde yn achos cwymp iti, tor hi ymaith a'i thaflu oddi wrthyt; y mae'n fwy buddiol iti golli un o'th aelodau na bod dy gorff cyfan yn mynd i uffern.

³⁰And if thy right hand be a snare to thee, cut it off and cast it from thee: for it is profitable for thee that one of thy members perish, and not thy whole body be cast into hell.

³¹ "Dywedwyd hefyd, 'Pwy bynnag sy'n ysgaru ei wraig, rhodded iddi lythyr ysgar.'

³¹It has been said too, Whosoever shall put away his wife, let him give her a letter of divorce.

³² Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych fod pob un sy'n ysgaru ei wraig, ar wah�n i achos o anffyddlondeb, yn peri iddi hi odinebu, ac y mae'r sawl sy'n priodi gwraig a ysgarwyd yn godinebu.

³²But *I* say unto you, that whosoever shall put away his wife, except for cause of fornication, makes her commit adultery, and whosoever marries one that is put away commits adultery.

³³ "Clywsoch hefyd fel y dywedwyd wrth y rhai gynt, 'Na thynga lw twyllodrus', a 'Rhaid iti gadw pob llw a roist i'r Arglwydd.'

³³Again, ye have heard that it has been said to the ancients, Thou shalt not forswear thyself, but shalt render to the Lord what thou hast sworn.

³⁴ Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: peidiwch � thyngu llw o gwbl; nac i'r nef, gan mai gorsedd Duw ydyw;

³⁴But *I* say unto you, Do not swear at all; neither by the heaven, because it is [the] throne of God;

³⁵ nac i'r ddaear, gan mai ei droedfainc ef ydyw; nac i Jerwsalem, gan mai dinas y Brenin mawr ydyw.

³⁵nor by the earth, because it is [the] footstool of his feet; nor by Jerusalem, because it is [the] city of the great King.

³⁶ Paid � thyngu chwaith i'th ben, oherwydd ni elli wneud un blewyn yn wyn nac yn ddu.

³⁶Neither shalt thou swear by thy head, because thou canst not make one hair white or black.

³⁷ Ond boed eich 'ie' yn 'ie', a'ch 'nage' yn 'nage'; beth bynnag sy'n ychwanegol at hyn o'r Un drwg y mae.

³⁷But let your word be Yea, yea; Nay, nay; but what is more than these is from evil.

³⁸ "Clywsoch fel y dywedwyd, 'Llygad am lygad, a dant am ddant.'

³⁸Ye have heard that it has been said, Eye for eye and tooth for tooth.

³⁹ Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: peidiwch � gwrthsefyll y sawl sy'n gwneud drwg i chwi. Os bydd rhywun yn dy daro ar dy foch dde, tro'r llall ato hefyd.

³⁹But *I* say unto you, not to resist evil; but whoever shall strike thee on thy right cheek, turn to him also the other;

⁴⁰ Ac os bydd rhywun am fynd � thi i gyfraith a chymryd dy grys, gad iddo gael dy fantell hefyd.

⁴⁰and to him that would go to law with thee and take thy body coat, leave him thy cloak also.

⁴¹ Ac os bydd rhywun yn dy orfodi i'w ddanfon am un cilomedr, dos gydag ef ddwy.

⁴¹And whoever will compel thee to go one mile, go with him two.

⁴² Rho i'r sawl sy'n gofyn gennyt, a phaid � throi i ffwrdd oddi wrth y sawl sydd am fenthyca gennyt.

⁴²To him that asks of thee give, and from him that desires to borrow of thee turn not away.

⁴³ "Clywsoch fel y dywedwyd, 'C�r dy gymydog, a chas� dy elyn.'

⁴³Ye have heard that it has been said, Thou shalt love thy neighbour and hate thine enemy.

⁴⁴ Ond 'rwyf fi'n dweud wrthych: carwch eich gelynion, a gwedd�wch dros y rhai sy'n eich erlid;

⁴⁴But *I* say unto you, Love your enemies, [bless those who curse you,] do good to those who hate you, and pray for those who [insult you and] persecute you,

⁴⁵ felly fe fyddwch yn blant i'ch Tad sydd yn y nefoedd, oherwydd y mae ef yn peri i'w haul godi ar y drwg a'r da, ac yn rhoi glaw i'r cyfiawn a'r anghyfiawn.

⁴⁵that ye may be [the] sons of your Father who is in [the] heavens; for he makes his sun rise on evil and good, and sends rain on just and unjust.

⁴⁶ Os carwch y rhai sy'n eich caru chwi, pa wobr sydd i chwi? Onid yw hyd yn oed y casglwyr trethi yn gwneud cymaint � hynny?

⁴⁶For if ye should love those who love you, what reward have ye? Do not also the tax-gatherers the same?

⁴⁷ Ac os cyfarchwch eich cydnabod yn unig, pa ragoriaeth sydd yn hynny? Onid yw'r Cenhedloedd hyd yn oed yn gwneud cymaint � hynny?

⁴⁷And if ye should salute your brethren only, what do ye extraordinary? Do not also the Gentiles the same?

⁴⁸ Felly byddwch chwi'n berffaith fel y mae eich Tad nefol yn berffaith.

⁴⁸Be *ye* therefore perfect as your heavenly Father is perfect.