¹ Yna llefarodd Iesu wrth y tyrfaoedd a'i ddisgyblion.

¹Then Jesus spoke to the multitudes and to his disciples,

² Dywedodd: "Y mae'r ysgrifenyddion a'r Phariseaid yn eistedd yng nghadair Moses.

²saying, “The scribes and the Pharisees sat on Moses’ seat.

³ Felly gwnewch a chadwch bopeth a ddywedant wrthych, ond peidiwch � dilyn eu hymddygiad, oherwydd siarad y maent, heb weithredu.

³ All things therefore whatever they tell you to observe, observe and do, but don’t do their works; for they say, and don’t do.

⁴ Y maent yn rhwymo beichiau trymion ac anodd eu dwyn, a'u gosod ar ysgwyddau pobl, ond nid ydynt hwy eu hunain yn fodlon codi bys i'w symud.

⁴ For they bind heavy burdens that are grievous to be borne, and lay them on men’s shoulders; but they themselves will not lift a finger to help them.

⁵ Cyflawnant eu holl weithredoedd er mwyn cael eu gweld gan eraill. Y maent yn gwneud eu phylacterau'n llydan ac ymylon eu mentyll yn llaes;

⁵ But all their works they do to be seen by men. They make their phylacteries phylacteries (tefillin in Hebrew) are small leather pouches that some Jewish men wear on their forehead and arm in prayer. They are used to carry a small scroll with some Scripture in it. See Deuteronomy 6:8. broad, enlarge the fringes or, tassels of their garments,

⁶ y maent yn hoffi cael y seddau anrhydedd mewn gwleddoedd a'r prif gadeiriau yn y synagogau,

⁶ and love the place of honor at feasts, the best seats in the synagogues,

⁷ a chael cyfarchiadau yn y marchnadoedd a'u galw gan bobl yn 'Rabbi'.

⁷ the salutations in the marketplaces, and to be called ‘Rabbi, Rabbi’ by men.

⁸ Ond peidiwch chwi � chymryd eich galw yn 'Rabbi', oherwydd un athro sydd gennych, a chymrodyr ydych chwi i gyd.

⁸ But don’t you be called ‘Rabbi,’ for one is your teacher, the Christ, and all of you are brothers.

⁹ A pheidiwch � galw neb yn dad ichwi ar y ddaear, oherwydd un tad sydd gennych chwi, sef eich Tad nefol.

⁹ Call no man on the earth your father, for one is your Father, he who is in heaven.

¹⁰ A pheidiwch � chymryd eich galw'n arweinwyr chwaith, oherwydd un arweinydd sydd gennych, sef y Meseia.

¹⁰ Neither be called masters, for one is your master, the Christ.

¹¹ Rhaid i'r un mwyaf ohonoch fod yn was i chwi.

¹¹ But he who is greatest among you will be your servant.

¹² Darostyngir pwy bynnag fydd yn ei ddyrchafu ei hun, a dyrchefir pwy bynnag fydd yn ei ddarostwng ei hun.

¹² Whoever exalts himself will be humbled, and whoever humbles himself will be exalted.

¹³ "Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn cau drws teyrnas nefoedd yn wyneb pobl; nid ydych yn mynd i mewn eich hunain, nac yn gadael i'r rhai sydd am fynd i mewn wneud hynny.

¹³ “Woe to you, scribes and Pharisees, hypocrites! For you devour widows’ houses, and as a pretense you make long prayers. Therefore you will receive greater condemnation.

¹⁴ [{cf15i Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn difa cartrefi gwragedd gweddwon, ac mewn rhagrith yn gwedd�o'n faith; am hynny fe dderbyniwch drymach dedfryd.}]

¹⁴ “But woe to you, scribes and Pharisees, hypocrites! Because you shut up the Kingdom of Heaven against men; for you don’t enter in yourselves, neither do you allow those who are entering in to enter. Some Greek manuscripts reverse the order of verses 13 and 14, and some omit verse 13, numbering verse 14 as 13.

¹⁵ "Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn cwmpasu m�r a thir i wneud un proselyt, ac wedi ei gael fe'i gwnewch yn ddwywaith cymaint o blentyn uffern ag yr ydych chwi.

¹⁵ Woe to you, scribes and Pharisees, hypocrites! For you travel around by sea and land to make one proselyte; and when he becomes one, you make him twice as much of a son of Gehenna or, Hell as yourselves.

¹⁶ "Gwae chwi, arweinwyr dall sy'n dweud, 'Os bydd rhywun yn tyngu llw i'r deml, nid yw hynny'n golygu dim; ond os bydd yn tyngu i'r aur sydd yn y deml, y mae rhwymedigaeth arno.'

¹⁶ “Woe to you, you blind guides, who say, ‘Whoever swears by the temple, it is nothing; but whoever swears by the gold of the temple, he is obligated.’

¹⁷ Ffyliaid a deillion, prun sydd fwyaf, yr aur ynteu'r deml, sy'n gwneud yr aur yn gysegredig?

¹⁷ You blind fools! For which is greater, the gold, or the temple that sanctifies the gold?

¹⁸ A thrachefn fe ddywedwch, 'Os bydd rhywun yn tyngu llw i'r allor, nid yw hynny'n golygu dim; ond os bydd yn tyngu i'r offrwm sydd ar yr allor, y mae rhwymedigaeth arno.'

¹⁸ ‘Whoever swears by the altar, it is nothing; but whoever swears by the gift that is on it, he is obligated?’

¹⁹ Ddeillion, prun sydd fwyaf, yr offrwm ynteu'r allor, sy'n gwneud yr offrwm yn gysegredig?

¹⁹ You blind fools! For which is greater, the gift, or the altar that sanctifies the gift?

²⁰ Felly y mae'r sawl sy'n tyngu llw i'r allor yn tyngu iddi hi ac i bopeth sydd arni,

²⁰ He therefore who swears by the altar, swears by it, and by everything on it.

²¹ ac y mae'r sawl sy'n tyngu llw i'r deml yn tyngu iddi hi ac i'r hwn sy'n preswylio ynddi.

²¹ He who swears by the temple, swears by it, and by him who was living NU reads “lives” in it.

²² Ac y mae'r sawl sy'n tyngu llw i'r nef yn tyngu i orsedd Duw ac i'r hwn sy'n eistedd arni.

²² He who swears by heaven, swears by the throne of God, and by him who sits on it.

²³ "Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn talu degwm o fintys ac anis a chwmin, ond gadawsoch heibio bethau trymach y Gyfraith, cyfiawnder a thrugaredd a ffyddlondeb, yr union bethau y dylasech ofalu amdanynt, heb adael heibio'r lleill.

²³ “Woe to you, scribes and Pharisees, hypocrites! For you tithe mint, dill, and cumin, cumin is an aromatic seed from Cuminum cyminum, resembling caraway in flavor and appearance. It is used as a spice. and have left undone the weightier matters of the law: justice, mercy, and faith. But you ought to have done these, and not to have left the other undone.

²⁴ Arweinwyr dall! Yr ydych yn hidlo'r gwybedyn ac yn llyncu'r camel.

²⁴ You blind guides, who strain out a gnat, and swallow a camel!

²⁵ "Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn glanhau'r tu allan i'r cwpan a'r ddysgl, ond y tu mewn y maent yn llawn trachwant a hunan-foddhad.

²⁵ “Woe to you, scribes and Pharisees, hypocrites! For you clean the outside of the cup and of the platter, but within they are full of extortion and unrighteousness. TR reads “self-indulgence” instead of “unrighteousness”

²⁶ Y Pharisead dall, glanha'n gyntaf y tu mewn i'r cwpan, fel y bydd y tu allan iddo hefyd yn l�n.

²⁶ You blind Pharisee, first clean the inside of the cup and of the platter, that its outside may become clean also.

²⁷ "Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn debyg i feddau wedi eu gwyngalchu, sydd o'r tu allan yn ymddangos yn hardd, ond y tu mewn y maent yn llawn o esgyrn y meirw a phob aflendid.

²⁷ “Woe to you, scribes and Pharisees, hypocrites! For you are like whitened tombs, which outwardly appear beautiful, but inwardly are full of dead men’s bones, and of all uncleanness.

²⁸ Felly hefyd yn allanol yr ydych chwithau yn ymddangos i bobl yn gyfiawn, ond oddi mewn yr ydych yn llawn rhagrith ac anghyfraith.

²⁸ Even so you also outwardly appear righteous to men, but inwardly you are full of hypocrisy and iniquity.

²⁹ "Gwae chwi, ysgrifenyddion a Phariseaid, ragrithwyr, oherwydd yr ydych yn adeiladu beddau'r proffwydi ac yn addurno beddfeini'r rhai cyfiawn,

²⁹ “Woe to you, scribes and Pharisees, hypocrites! For you build the tombs of the prophets, and decorate the tombs of the righteous,

³⁰ ac yn dweud, 'Pe baem ni'n byw yn nyddiau ein hynafiaid, ni fyddem wedi ymuno gyda hwy i dywallt gwaed y proffwydi.'

³⁰ and say, ‘If we had lived in the days of our fathers, we wouldn’t have been partakers with them in the blood of the prophets.’

³¹ Felly yr ydych yn tystio yn eich erbyn eich hunain eich bod yn blant i'r rhai a lofruddiodd y proffwydi.

³¹ Therefore you testify to yourselves that you are children of those who killed the prophets.

³² Ewch chwithau ymlaen i orffen yr hyn a ddechreuodd eich hynafiaid.

³² Fill up, then, the measure of your fathers.

³³ Chwi seirff ac epil gwiberod, sut y dihangwch rhag barn uffern?

³³ You serpents, you offspring of vipers, how will you escape the judgment of Gehenna or, Hell ?

³⁴ Am hynny dyma fi'n anfon atoch broffwydi a rhai doeth a rhai dysgedig; byddwch yn lladd ac yn croeshoelio rhai ohonynt, ac yn fflangellu eraill yn eich synagogau, a'u herlid o un dref i'r llall.

³⁴ Therefore behold, I send to you prophets, wise men, and scribes. Some of them you will kill and crucify; and some of them you will scourge in your synagogues, and persecute from city to city;

³⁵ Felly, ar eich pen chwi y bydd yr holl waed diniwed a dywalltwyd ar y ddaear, o waed Abel gyfiawn hyd at waed Sechareia fab Beracheia, a lofruddiasoch rhwng y cysegr a'r allor.

³⁵ that on you may come all the righteous blood shed on the earth, from the blood of righteous Abel to the blood of Zachariah son of Barachiah, whom you killed between the sanctuary and the altar.

³⁶ Yn wir, 'rwy'n dweud wrthych, ar ben y genhedlaeth hon y bydd yr holl bethau hyn.

³⁶ Most certainly I tell you, all these things will come upon this generation.

³⁷ "Jerwsalem, Jerwsalem, tydi sy'n lladd y proffwydi ac yn llabyddio'r rhai a anfonwyd atat, mor aml y dymunais gasglu dy blant ynghyd, fel y mae i�r yn casglu ei chywion dan ei hadenydd, ond gwrthod a wnaethoch.

³⁷ “Jerusalem, Jerusalem, who kills the prophets, and stones those who are sent to her! How often I would have gathered your children together, even as a hen gathers her chicks under her wings, and you would not!

³⁸ Wele, y mae eich tu375? yn cael ei adael yn anghyfannedd.

³⁸ Behold, your house is left to you desolate.

³⁹ Oherwydd 'rwy'n dweud wrthych, ni chewch fy ngweld o hyn allan hyd y dydd pan ddywedwch, 'Bendigedig yw'r un sy'n dod yn enw'r Arglwydd.'"

³⁹ For I tell you, you will not see me from now on, until you say, ‘Blessed is he who comes in the name of the Lord!’” Psalm 118:26