¹Eftir þetta fór Jesús yfir um Galíleuvatn eða Tíberíasvatn.

¹After these things, Jesus went away to the other side of the sea of Galilee, which is also called the Sea of Tiberias.

²Mikill fjöldi manna fylgdi honum, því þeir sáu þau tákn, er hann gjörði á sjúku fólki.

²A great multitude followed him, because they saw his signs which he did on those who were sick.

³Þá fór Jesús upp á fjallið og settist þar niður með lærisveinum sínum.

³Jesus went up into the mountain, and he sat there with his disciples.

⁴Þetta var laust fyrir páska, hátíð Gyðinga.

⁴Now the Passover, the feast of the Jews, was at hand.

⁵Jesús leit upp og sá, að mikill mannfjöldi kom til hans. Hann segir þá við Filippus: ,,Hvar eigum vér að kaupa brauð, að þessir menn fái að eta?``

⁵Jesus therefore lifting up his eyes, and seeing that a great multitude was coming to him, said to Philip, “Where are we to buy bread, that these may eat?”

⁶En þetta sagði hann til að reyna hann, því hann vissi sjálfur, hvað hann ætlaði að gjöra.

⁶This he said to test him, for he himself knew what he would do.

⁷Filippus svaraði honum: ,,Brauð fyrir tvö hundruð denara nægðu þeim ekki, svo að hver fengi lítið eitt.``

⁷Philip answered him, “Two hundred denarii worth of bread is not sufficient for them, that everyone of them may receive a little.”

⁸Annar lærisveinn hans, Andrés, bróðir Símonar Péturs, segir þá við hann:

⁸One of his disciples, Andrew, Simon Peter’s brother, said to him,

⁹,,Hér er piltur, sem er með fimm byggbrauð og tvo fiska, en hvað er það handa svo mörgum?``

⁹“There is a boy here who has five barley loaves and two fish, but what are these among so many?”

¹⁰Jesús sagði: ,,Látið fólkið setjast niður.`` Þarna var gras mikið. Menn settust nú niður, um fimm þúsund karlmenn að tölu.

¹⁰Jesus said, “Have the people sit down.” Now there was much grass in that place. So the men sat down, in number about five thousand.

¹¹Nú tók Jesús brauðin, gjörði þakkir og skipti þeim út til þeirra, sem þar sátu, og eins af fiskunum, svo mikið sem þeir vildu.

¹¹Jesus took the loaves; and having given thanks, he distributed to the disciples, and the disciples to those who were sitting down; likewise also of the fish as much as they desired.

¹²Þegar þeir voru mettir, segir hann við lærisveina sína: ,,Safnið saman leifunum, svo ekkert spillist.``

¹²When they were filled, he said to his disciples, “Gather up the broken pieces which are left over, that nothing be lost.”

¹³Þeir söfnuðu þeim saman og fylltu tólf körfur með leifum byggbrauðanna fimm, sem af gengu hjá þeim, er neytt höfðu.

¹³So they gathered them up, and filled twelve baskets with broken pieces from the five barley loaves, which were left over by those who had eaten.

¹⁴Þegar menn sáu táknið, sem hann gjörði, sögðu þeir: ,,Þessi maður er sannarlega spámaðurinn, sem koma skal í heiminn.``

¹⁴When therefore the people saw the sign which Jesus did, they said, “This is truly the prophet who comes into the world.”

¹⁵Jesús vissi nú, að þeir mundu koma og taka hann með valdi til að gjöra hann að konungi, og vék því aftur upp til fjallsins einn síns liðs.

¹⁵Jesus therefore, perceiving that they were about to come and take him by force, to make him king, withdrew again to the mountain by himself.

¹⁶Þegar kvöld var komið, fóru lærisveinar hans niður að vatninu,

¹⁶When evening came, his disciples went down to the sea,

¹⁷stigu út í bát og lögðu af stað yfir um vatnið til Kapernaum. Myrkur var skollið á, og Jesús var ekki enn kominn til þeirra.

¹⁷and they entered into the boat, and were going over the sea to Capernaum. It was now dark, and Jesus had not come to them.

¹⁸Vind gerði hvassan, og tók vatnið að æsast.

¹⁸The sea was tossed by a great wind blowing.

¹⁹Þegar þeir höfðu róið hér um bil tuttugu og fimm eða þrjátíu skeiðrúm, sáu þeir Jesú gangandi á vatninu og nálgast bátinn. Þeir urðu hræddir,

¹⁹When therefore they had rowed about twenty-five or thirty stadia, 25 to 30 stadia is about 5 to 6 kilometers or about 3 to 4 miles they saw Jesus walking on the sea, see Job 9:8 and drawing near to the boat; and they were afraid.

²⁰en hann sagði við þá: ,,Það er ég, óttist eigi.``

²⁰But he said to them, “It is I or, I AM . Don’t be afraid.”

²¹Þeir vildu þá taka hann í bátinn, en í sömu svifum rann báturinn að landi, þar sem þeir ætluðu að lenda.

²¹They were willing therefore to receive him into the boat. Immediately the boat was at the land where they were going.

²²Daginn eftir sá fólkið, sem eftir var handan vatnsins, að þar hafði ekki verið nema einn bátur og að Jesús hafði ekki stigið í bátinn með lærisveinum sínum, heldur höfðu þeir farið burt einir saman.

²²On the next day, the multitude that stood on the other side of the sea saw that there was no other boat there, except the one in which his disciples had embarked, and that Jesus hadn’t entered with his disciples into the boat, but his disciples had gone away alone.

²³Aðrir bátar komu frá Tíberías í nánd við staðinn, þar sem þeir höfðu etið brauðið, þegar Drottinn gjörði þakkir.

²³However boats from Tiberias came near to the place where they ate the bread after the Lord had given thanks.

²⁴Nú sáu menn, að Jesús var ekki þarna fremur en lærisveinar hans. Þeir stigu því í bátana og komu til Kapernaum í leit að Jesú.

²⁴When the multitude therefore saw that Jesus wasn’t there, nor his disciples, they themselves got into the boats, and came to Capernaum, seeking Jesus.

²⁵Þeir fundu hann hinum megin við vatnið og spurðu hann: ,,Rabbí, nær komstu hingað?``

²⁵When they found him on the other side of the sea, they asked him, “Rabbi, when did you come here?”

²⁶Jesús svaraði þeim: ,,Sannlega, sannlega segi ég yður: Þér leitið mín ekki af því, að þér sáuð tákn, heldur af því, að þér átuð af brauðunum og urðuð mettir.

²⁶Jesus answered them, “Most certainly I tell you, you seek me, not because you saw signs, but because you ate of the loaves, and were filled.

²⁷Aflið yður eigi þeirrar fæðu, sem eyðist, heldur þeirrar fæðu, sem varir til eilífs lífs og Mannssonurinn mun gefa yður. Því á hann hefur faðirinn, Guð sjálfur, sett innsigli sitt.``

²⁷ Don’t work for the food which perishes, but for the food which remains to eternal life, which the Son of Man will give to you. For God the Father has sealed him.”

²⁸Þá sögðu þeir við hann: ,,Hvað eigum vér að gjöra, svo að vér vinnum verk Guðs?``

²⁸They said therefore to him, “What must we do, that we may work the works of God?”

²⁹Jesús svaraði þeim: ,,Þetta er verk Guðs, að þér trúið á þann, sem hann sendi.``

²⁹Jesus answered them, “This is the work of God, that you believe in him whom he has sent.”

³⁰Þeir spurðu hann þá: ,,Hvaða tákn gjörir þú, svo að vér sjáum og trúum þér? Hvað afrekar þú?

³⁰They said therefore to him, “What then do you do for a sign, that we may see, and believe you? What work do you do?

³¹Feður vorir átu manna í eyðimörkinni, eins og ritað er: ,Brauð af himni gaf hann þeim að eta.```

³¹Our fathers ate the manna in the wilderness. As it is written, ‘He gave them bread out of heaven Greek and Hebrew use the same word for “heaven”, “the heavens”, “the sky”, and “the air”. to eat.’” Exodus 16:4; Nehemiah 9:15; Psalm 78:24-25

³²Jesús sagði við þá: ,,Sannlega, sannlega segi ég yður: Móse gaf yður ekki brauðið af himni, heldur gefur faðir minn yður hið sanna brauð af himni.

³²Jesus therefore said to them, “Most certainly, I tell you, it wasn’t Moses who gave you the bread out of heaven, but my Father gives you the true bread out of heaven.

³³Brauð Guðs er sá, sem stígur niður af himni og gefur heiminum líf.``

³³ For the bread of God is that which comes down out of heaven, and gives life to the world.”

³⁴Þá sögðu þeir við hann: ,,Herra, gef oss ætíð þetta brauð.``

³⁴They said therefore to him, “Lord, always give us this bread.”

³⁵Jesús sagði þeim: ,,Ég er brauð lífsins. Þann mun ekki hungra, sem til mín kemur, og þann aldrei þyrsta, sem á mig trúir.

³⁵Jesus said to them, “I am the bread of life. He who comes to me will not be hungry, and he who believes in me will never be thirsty.

³⁶En ég hef sagt við yður: Þér hafið séð mig og trúið þó ekki.

³⁶ But I told you that you have seen me, and yet you don’t believe.

³⁷Allt sem faðirinn gefur mér, mun koma til mín, og þann sem kemur til mín, mun ég alls eigi brott reka.

³⁷ All those whom the Father gives me will come to me. He who comes to me I will in no way throw out.

³⁸Ég er stiginn niður af himni, ekki til að gjöra vilja minn, heldur vilja þess, er sendi mig.

³⁸ For I have come down from heaven, not to do my own will, but the will of him who sent me.

³⁹En sá er vilji þess, sem sendi mig, að ég glati engu af öllu því, sem hann hefur gefið mér, heldur reisi það upp á efsta degi.

³⁹ This is the will of my Father who sent me, that of all he has given to me I should lose nothing, but should raise him up at the last day.

⁴⁰Því sá er vilji föður míns, að hver sem sér soninn og trúir á hann, hafi eilíft líf, og ég mun reisa hann upp á efsta degi.``

⁴⁰ This is the will of the one who sent me, that everyone who sees the Son, and believes in him, should have eternal life; and I will raise him up at the last day.”

⁴¹Nú kom upp kurr meðal Gyðinga út af því, að hann sagði: ,,Ég er brauðið, sem niður steig af himni,``

⁴¹The Jews therefore murmured concerning him, because he said, “I am the bread which came down out of heaven.”

⁴²og þeir sögðu: ,,Er þetta ekki hann Jesús, sonur Jósefs? Vér þekkjum bæði föður hans og móður. Hvernig getur hann sagt, að hann sé stiginn niður af himni?``

⁴²They said, “Isn’t this Jesus, the son of Joseph, whose father and mother we know? How then does he say, ‘I have come down out of heaven?’”

⁴³Jesús svaraði þeim: ,,Verið ekki með kurr yðar á meðal.

⁴³Therefore Jesus answered them, “Don’t murmur among yourselves.

⁴⁴Enginn getur komið til mín, nema faðirinn, sem sendi mig, dragi hann, og ég mun reisa hann upp á efsta degi.

⁴⁴ No one can come to me unless the Father who sent me draws him, and I will raise him up in the last day.

⁴⁵Hjá spámönnunum er skrifað: ,Þeir munu allir verða af Guði fræddir.` Hver sem hlýðir á föðurinn og lærir af honum, kemur til mín.

⁴⁵ It is written in the prophets, ‘They will all be taught by God.’ Isaiah 54:13 Therefore everyone who hears from the Father, and has learned, comes to me.

⁴⁶Ekki er það svo, að nokkur hafi séð föðurinn. Sá einn, sem er frá Guði, hefur séð föðurinn.

⁴⁶ Not that anyone has seen the Father, except he who is from God. He has seen the Father.

⁴⁷Sannlega, sannlega segi ég yður: Sá sem trúir, hefur eilíft líf.

⁴⁷ Most certainly, I tell you, he who believes in me has eternal life.

⁴⁸Ég er brauð lífsins.

⁴⁸ I am the bread of life.

⁴⁹Feður yðar átu manna í eyðimörkinni, en þeir dóu.

⁴⁹ Your fathers ate the manna in the wilderness, and they died.

⁵⁰Þetta er brauðið, sem niður stígur af himni. Sá sem etur af því, deyr ekki.

⁵⁰ This is the bread which comes down out of heaven, that anyone may eat of it and not die.

⁵¹Ég er hið lifandi brauð, sem steig niður af himni. Hver sem etur af þessu brauði, mun lifa að eilífu. Og brauðið, sem ég mun gefa, er hold mitt, heiminum til lífs.``

⁵¹ I am the living bread which came down out of heaven. If anyone eats of this bread, he will live forever. Yes, the bread which I will give for the life of the world is my flesh.”

⁵²Nú deildu Gyðingar sín á milli og sögðu: ,,Hvernig getur þessi maður gefið oss hold sitt að eta?``

⁵²The Jews therefore contended with one another, saying, “How can this man give us his flesh to eat?”

⁵³Þá sagði Jesús við þá: ,,Sannlega, sannlega segi ég yður: Ef þér etið ekki hold Mannssonarins og drekkið blóð hans, hafið þér ekki lífið í yður.

⁵³Jesus therefore said to them, “Most certainly I tell you, unless you eat the flesh of the Son of Man and drink his blood, you don’t have life in yourselves.

⁵⁴Sá sem etur hold mitt og drekkur blóð mitt, hefur eilíft líf, og ég reisi hann upp á efsta degi.

⁵⁴ He who eats my flesh and drinks my blood has eternal life, and I will raise him up at the last day.

⁵⁵Hold mitt er sönn fæða, og blóð mitt er sannur drykkur.

⁵⁵ For my flesh is food indeed, and my blood is drink indeed.

⁵⁶Sá sem etur hold mitt og drekkur blóð mitt, er í mér og ég í honum.

⁵⁶ He who eats my flesh and drinks my blood lives in me, and I in him.

⁵⁷Eins og hinn lifandi faðir sendi mig og ég lifi fyrir föðurinn, svo mun sá lifa fyrir mig, sem mig etur.

⁵⁷ As the living Father sent me, and I live because of the Father; so he who feeds on me, he will also live because of me.

⁵⁸Þetta er það brauð, sem niður steig af himni. Það er ekki eins og brauðið, sem feðurnir átu og dóu. Sá sem etur þetta brauð, mun lifa að eilífu.``

⁵⁸ This is the bread which came down out of heaven—not as our fathers ate the manna, and died. He who eats this bread will live forever.”

⁵⁹Þetta sagði hann, þegar hann var að kenna í samkundunni í Kapernaum.

⁵⁹He said these things in the synagogue, as he taught in Capernaum.

⁶⁰Margir af lærisveinum hans, er á hlýddu, sögðu: ,,Þung er þessi ræða. Hver getur hlustað á hana?``

⁶⁰Therefore many of his disciples, when they heard this, said, “This is a hard saying! Who can listen to it?”

⁶¹Jesús vissi með sjálfum sér, að kurr var með lærisveinum hans út af þessu, og sagði við þá: ,,Hneykslar þetta yður?

⁶¹But Jesus knowing in himself that his disciples murmured at this, said to them, “Does this cause you to stumble?

⁶²En ef þér sæjuð Mannssoninn stíga upp þangað, sem hann áður var?

⁶² Then what if you would see the Son of Man ascending to where he was before?

⁶³Það er andinn, sem lífgar, holdið megnar ekkert. Orðin, sem ég hef talað til yðar, þau eru andi og þau eru líf.

⁶³ It is the spirit who gives life. The flesh profits nothing. The words that I speak to you are spirit, and are life.

⁶⁴En meðal yðar eru nokkrir, sem ekki trúa.`` Jesús vissi frá upphafi, hverjir þeir voru, sem trúðu ekki, og hver sá var, sem mundi svíkja hann.

⁶⁴ But there are some of you who don’t believe.” For Jesus knew from the beginning who they were who didn’t believe, and who it was who would betray him.

⁶⁵Og hann bætti við: ,,Vegna þess sagði ég við yður: Enginn getur komið til mín, nema faðirinn veiti honum það.``

⁶⁵He said, “For this cause have I said to you that no one can come to me, unless it is given to him by my Father.”

⁶⁶Upp úr þessu hurfu margir af lærisveinum hans frá og voru ekki framar með honum.

⁶⁶At this, many of his disciples went back, and walked no more with him.

⁶⁷Þá sagði Jesús við þá tólf: ,,Ætlið þér að fara líka?``

⁶⁷Jesus said therefore to the twelve, “You don’t also want to go away, do you?”

⁶⁸Símon Pétur svaraði honum: ,,Herra, til hvers ættum vér að fara? Þú hefur orð eilífs lífs,

⁶⁸Simon Peter answered him, “Lord, to whom would we go? You have the words of eternal life.

⁶⁹og vér trúum og vitum, að þú ert hinn heilagi Guðs.``

⁶⁹We have come to believe and know that you are the Christ, the Son of the living God.”

⁷⁰Jesús svaraði þeim: ,,Hef ég eigi sjálfur útvalið yður tólf? Þó er einn yðar djöfull.``En hann átti við Júdas Símonarson Ískaríots, sem varð til að svíkja hann, einn þeirra tólf.

⁷⁰Jesus answered them, “Didn’t I choose you, the twelve, and one of you is a devil?”

⁷¹En hann átti við Júdas Símonarson Ískaríots, sem varð til að svíkja hann, einn þeirra tólf.

⁷¹Now he spoke of Judas, the son of Simon Iscariot, for it was he who would betray him, being one of the twelve.