¹Sama dag gekk Jesús að heiman og settist við vatnið.

¹On that day Jesus went out of the house, and sat by the seaside.

²Svo mikill mannfjöldi safnaðist að honum, að hann varð að stíga í bát og sitja þar. En allt fólkið stóð á ströndinni.

²Great multitudes gathered to him, so that he entered into a boat, and sat, and all the multitude stood on the beach.

³Hann talaði margt til þeirra í dæmisögum. Hann sagði: ,,Sáðmaður gekk út að sá,

³He spoke to them many things in parables, saying, “Behold, a farmer went out to sow.

⁴og þá er hann sáði, féll sumt hjá götunni, og fuglar komu og átu það upp.

⁴ As he sowed, some seeds fell by the roadside, and the birds came and devoured them.

⁵Sumt féll í grýtta jörð, þar sem var lítill jarðvegur, og það rann skjótt upp, því það hafði ekki djúpa jörð.

⁵ Others fell on rocky ground, where they didn’t have much soil, and immediately they sprang up, because they had no depth of earth.

⁶Þegar sól hækkaði, visnaði það, og sökum þess að það hafði ekki rætur, skrælnaði það.

⁶ When the sun had risen, they were scorched. Because they had no root, they withered away.

⁷Sumt féll meðal þyrna, og þyrnarnir uxu og kæfðu það.

⁷ Others fell among thorns. The thorns grew up and choked them.

⁸En sumt féll í góða jörð og bar ávöxt, sumt hundraðfaldan, sumt sextugfaldan og sumt þrítugfaldan.

⁸ Others fell on good soil, and yielded fruit: some one hundred times as much, some sixty, and some thirty.

⁹Hver sem eyru hefur, hann heyri.``

⁹ He who has ears to hear, let him hear.”

¹⁰Þá komu lærisveinarnir til hans og spurðu: ,,Hvers vegna talar þú til þeirra í dæmisögum?``

¹⁰The disciples came, and said to him, “Why do you speak to them in parables?”

¹¹Hann svaraði: ,,Yður er gefið að þekkja leynda dóma himnaríkis, hinum er það ekki gefið.

¹¹He answered them, “To you it is given to know the mysteries of the Kingdom of Heaven, but it is not given to them.

¹²Því að þeim, sem hefur, mun gefið verða, og hann mun hafa gnægð, en frá þeim, sem eigi hefur, mun tekið verða jafnvel það, sem hann hefur.

¹² For whoever has, to him will be given, and he will have abundance, but whoever doesn’t have, from him will be taken away even that which he has.

¹³Þess vegna tala ég til þeirra í dæmisögum, að sjáandi sjá þeir ekki og heyrandi heyra þeir ekki né skilja.

¹³ Therefore I speak to them in parables, because seeing they don’t see, and hearing, they don’t hear, neither do they understand.

¹⁴Á þeim rætist spádómur Jesaja: Með eyrum munuð þér heyra og alls ekki skilja, og sjáandi munuð þér horfa og ekkert sjá.

¹⁴ In them the prophecy of Isaiah is fulfilled, which says, ‘By hearing you will hear, and will in no way understand; Seeing you will see, and will in no way perceive:

¹⁵Því að hjarta lýðs þessa er sljótt orðið, og illa heyra þeir með eyrum sínum, og augunum hafa þeir lokað, svo að þeir sjái ekki með augunum né heyri með eyrunum og skilji með hjartanu og snúi sér, og ég lækni þá.

¹⁵ for this people’s heart has grown callous, their ears are dull of hearing, they have closed their eyes; or else perhaps they might perceive with their eyes, hear with their ears, understand with their heart, and should turn again; and I would heal them.’ Isaiah 6:9-10

¹⁶En sæl eru augu yðar, að þau sjá, og eyru yðar, að þau heyra.

¹⁶ “But blessed are your eyes, for they see; and your ears, for they hear.

¹⁷Sannlega segi ég yður: Margir spámenn og réttlátir þráðu að sjá það, sem þér sjáið, en sáu það ekki, og heyra það, sem þér heyrið, en heyrðu það ekki.

¹⁷ For most certainly I tell you that many prophets and righteous men desired to see the things which you see, and didn’t see them; and to hear the things which you hear, and didn’t hear them.

¹⁸Heyrið þá hvað dæmisagan um sáðmanninn merkir:

¹⁸ “Hear, then, the parable of the farmer.

¹⁹Þegar einhver heyrir orðið um ríkið og skilur ekki, þá kemur hinn vondi og rænir því, sem sáð var í hjarta hans. Það sem sáð var við götuna, merkir þetta.

¹⁹ When anyone hears the word of the Kingdom, and doesn’t understand it, the evil one comes, and snatches away that which has been sown in his heart. This is what was sown by the roadside.

²⁰Það sem sáð var í grýtta jörð, merkir þann, sem tekur orðinu með fögnuði, um leið og hann heyrir það,

²⁰ What was sown on the rocky places, this is he who hears the word, and immediately with joy receives it;

²¹en hefur enga rótfestu. Hann er hvikull, og er þrenging verður eða ofsókn vegna orðsins, bregst hann þegar.

²¹ yet he has no root in himself, but endures for a while. When oppression or persecution arises because of the word, immediately he stumbles.

²²Það er sáð var meðal þyrna, merkir þann, sem heyrir orðið, en áhyggjur heimsins og tál auðæfanna kefja orðið, svo það ber engan ávöxt.

²² What was sown among the thorns, this is he who hears the word, but the cares of this age and the deceitfulness of riches choke the word, and he becomes unfruitful.

²³En það er sáð var í góða jörð, merkir þann, sem heyrir orðið og skilur það. Hann er sá, sem ber ávöxt og gefur af sér hundraðfalt, sextugfalt eða þrítugfalt.``

²³ What was sown on the good ground, this is he who hears the word, and understands it, who most certainly bears fruit, and brings forth, some one hundred times as much, some sixty, and some thirty.”

²⁴Aðra dæmisögu sagði hann þeim: ,,Líkt er um himnaríki og mann, er sáði góðu sæði í akur sinn.

²⁴He set another parable before them, saying, “The Kingdom of Heaven is like a man who sowed good seed in his field,

²⁵En er menn voru í svefni, kom óvinur hans, sáði illgresi meðal hveitisins og fór síðan.

²⁵ but while people slept, his enemy came and sowed darnel weeds darnel is a weed grass (probably bearded darnel or lolium temulentum) that looks very much like wheat until it is mature, when the difference becomes very apparent. also among the wheat, and went away.

²⁶Þegar sæðið spratt upp og tók að bera ávöxt, kom illgresið og í ljós.

²⁶ But when the blade sprang up and brought forth fruit, then the darnel weeds appeared also.

²⁷Þá komu þjónar húsbóndans til hans og sögðu við hann: ,Herra, sáðir þú ekki góðu sæði í akur þinn? Hvaðan kemur illgresið?`

²⁷ The servants of the householder came and said to him, ‘Sir, didn’t you sow good seed in your field? Where did this darnel come from?’

²⁸Hann svaraði þeim: ,Þetta hefur einhver óvinur gjört.` Þjónarnir sögðu við hann: ,Viltu, að vér förum og tínum það?`

²⁸ “He said to them, ‘An enemy has done this.’ “The servants asked him, ‘Do you want us to go and gather them up?’

²⁹Hann sagði: ,Nei, með því að tína illgresið, gætuð þér slitið upp hveitið um leið.

²⁹ “But he said, ‘No, lest perhaps while you gather up the darnel weeds, you root up the wheat with them.

³⁰Látið hvort tveggja vaxa saman fram að kornskurði. Þegar komin er kornskurðartíð, mun ég segja við kornskurðarmenn: Safnið fyrst illgresinu og bindið í bundin til að brenna því, en hirðið hveitið í hlöðu mína.```

³⁰ Let both grow together until the harvest, and in the harvest time I will tell the reapers, “First, gather up the darnel weeds, and bind them in bundles to burn them; but gather the wheat into my barn.”’”

³¹Aðra dæmisögu sagði hann þeim: ,,Líkt er himnaríki mustarðskorni, sem maður tók og sáði í akur sinn.

³¹He set another parable before them, saying, “The Kingdom of Heaven is like a grain of mustard seed, which a man took, and sowed in his field;

³²Smæst er það allra sáðkorna, en nær það vex, er það öllum jurtum meira, það verður tré, og fuglar himins koma og hreiðra sig í greinum þess.``

³² which indeed is smaller than all seeds. But when it is grown, it is greater than the herbs, and becomes a tree, so that the birds of the air come and lodge in its branches.”

³³Aðra dæmisögu sagði hann þeim: ,,Líkt er himnaríki súrdeigi, er kona tók og fól í þrem mælum mjöls, uns það sýrðist allt.``

³³He spoke another parable to them. “The Kingdom of Heaven is like yeast, which a woman took, and hid in three measures literally, three sata. 3 sata is about 39 litres or a bit more than a bushel of meal, until it was all leavened.”

³⁴Þetta allt talaði Jesús í dæmisögum til fólksins, og án dæmisagna talaði hann ekki til þeirra.

³⁴Jesus spoke all these things in parables to the multitudes; and without a parable, he didn’t speak to them,

³⁵Það átti að rætast, sem sagt er fyrir munn spámannsins: Ég mun opna munn minn í dæmisögum, mæla fram það, sem hulið var frá grundvöllun heims.

³⁵that it might be fulfilled which was spoken through the prophet, saying, “I will open my mouth in parables; I will utter things hidden from the foundation of the world.” Psalm 78:2

³⁶Þá skildi hann við mannfjöldann og fór inn. Lærisveinar hans komu til hans og sögðu: ,,Skýrðu fyrir oss dæmisöguna um illgresið á akrinum.``

³⁶Then Jesus sent the multitudes away, and went into the house. His disciples came to him, saying, “Explain to us the parable of the darnel weeds of the field.”

³⁷Hann mælti: ,,Sá er sáir góða sæðinu, er Mannssonurinn,

³⁷He answered them, “He who sows the good seed is the Son of Man,

³⁸akurinn er heimurinn, góða sæðið merkir börn ríkisins, en illgresið börn hins vonda.

³⁸ the field is the world; and the good seed, these are the children of the Kingdom; and the darnel weeds are the children of the evil one.

³⁹Óvinurinn, sem sáði því, er djöfullinn. Kornskurðurinn er endir veraldar og kornskurðarmennirnir englar.

³⁹ The enemy who sowed them is the devil. The harvest is the end of the age, and the reapers are angels.

⁴⁰Eins og illgresinu er safnað og brennt í eldi, þannig verður við endi veraldar.

⁴⁰ As therefore the darnel weeds are gathered up and burned with fire; so will it be at the end of this age.

⁴¹Mannssonurinn mun senda engla sína, og þeir munu safna úr ríki hans öllum, sem hneykslunum valda og ranglæti fremja,

⁴¹ The Son of Man will send out his angels, and they will gather out of his Kingdom all things that cause stumbling, and those who do iniquity,

⁴²og kasta þeim í eldsofninn. Þar verður grátur og gnístran tanna.

⁴² and will cast them into the furnace of fire. There will be weeping and the gnashing of teeth.

⁴³Þá munu réttlátir skína sem sól í ríki föður þeirra. Hver sem eyru hefur, hann heyri.

⁴³ Then the righteous will shine forth like the sun in the Kingdom of their Father. He who has ears to hear, let him hear.

⁴⁴Líkt er himnaríki fjársjóði, sem fólginn var í jörðu og maður fann og leyndi. Í fögnuði sínum fór hann, seldi allar eigur sínar og keypti akur þann.

⁴⁴ “Again, the Kingdom of Heaven is like a treasure hidden in the field, which a man found, and hid. In his joy, he goes and sells all that he has, and buys that field.

⁴⁵Enn er himnaríki líkt kaupmanni, sem leitaði að fögrum perlum.

⁴⁵ “Again, the Kingdom of Heaven is like a man who is a merchant seeking fine pearls,

⁴⁶Og er hann fann eina dýrmæta perlu, fór hann, seldi allt, sem hann átti, og keypti hana.

⁴⁶ who having found one pearl of great price, he went and sold all that he had, and bought it.

⁴⁷Enn er himnaríki líkt neti, sem lagt er í sjó og safnar alls kyns fiski.

⁴⁷ “Again, the Kingdom of Heaven is like a dragnet, that was cast into the sea, and gathered some fish of every kind,

⁴⁸Þegar það er fullt, draga menn það á land, setjast við og safna þeim góðu í ker, en kasta þeim óætu burt.

⁴⁸ which, when it was filled, they drew up on the beach. They sat down, and gathered the good into containers, but the bad they threw away.

⁴⁹Svo mun verða, þegar veröld endar: Englarnir munu fara til, skilja vonda menn frá réttlátum

⁴⁹ So will it be in the end of the world. The angels will come forth, and separate the wicked from among the righteous,

⁵⁰og kasta þeim í eldsofninn. Þar verður grátur og gnístran tanna.

⁵⁰ and will cast them into the furnace of fire. There will be the weeping and the gnashing of teeth.”

⁵¹Hafið þér skilið allt þetta?`` ,,Já,`` svöruðu þeir.

⁵¹Jesus said to them, “Have you understood all these things?” They answered him, “Yes, Lord.”

⁵²Hann sagði við þá: ,,Þannig er sérhver fræðimaður, sem orðinn er lærisveinn himnaríkis, líkur húsföður, sem ber fram nýtt og gamalt úr forðabúri sínu.``

⁵²He said to them, “Therefore every scribe who has been made a disciple in the Kingdom of Heaven is like a man who is a householder, who brings out of his treasure new and old things.”

⁵³Þegar Jesús hafði lokið þessum dæmisögum, hélt hann þaðan.

⁵³It happened that when Jesus had finished these parables, he departed from there.

⁵⁴Hann kom í ættborg sína og tók að kenna þeim í samkundu þeirra. Þeir undruðust stórum og sögðu: ,,Hvaðan kemur honum þessi speki og kraftaverkin?

⁵⁴Coming into his own country, he taught them in their synagogue, so that they were astonished, and said, “Where did this man get this wisdom, and these mighty works?

⁵⁵Er þetta ekki sonur smiðsins? Heitir ekki móðir hans María og bræður hans Jakob, Jósef, Símon og Júdas?

⁵⁵Isn’t this the carpenter’s son? Isn’t his mother called Mary, and his brothers, James, Joses, Simon, and Judas or, Judah ?

⁵⁶Og eru ekki systur hans allar hjá oss? Hvaðan kemur honum þá allt þetta?``

⁵⁶Aren’t all of his sisters with us? Where then did this man get all of these things?”

⁵⁷Og þeir hneyksluðust á honum. En Jesús sagði við þá: ,,Hvergi er spámaður minna metinn en í landi sínu og með heimamönnum.``Og hann gjörði þar ekki mörg kraftaverk sökum vantrúar þeirra.

⁵⁷They were offended by him. But Jesus said to them, “A prophet is not without honor, except in his own country, and in his own house.”

⁵⁸Og hann gjörði þar ekki mörg kraftaverk sökum vantrúar þeirra.

⁵⁸He didn’t do many mighty works there because of their unbelief.