1A good name is more desirable than great riches, and loving favor is better than silver and gold.
1 Mwy dymunol yw enw da na chyfoeth lawer, a gwell yw parch nag arian ac aur.
2The rich and the poor have this in common: Yahweh is the maker of them all.
2 Y mae un peth yn gyffredin i gyfoethog a thlawd: yr ARGLWYDD a'u creodd ill dau.
3A prudent man sees danger, and hides himself; but the simple pass on, and suffer for it.
3 Y mae'r craff yn gweld perygl ac yn ei osgoi, ond y gwirion yn mynd rhagddo ac yn talu am hynny.
4The result of humility and the fear of Yahweh is wealth, honor, and life.
4 Gwobr gostyngeiddrwydd ac ofn yr ARGLWYDD yw cyfoeth, anrhydedd a bywyd.
5Thorns and snares are in the path of the wicked: whoever guards his soul stays from them.
5 Y mae drain a maglau ar ffordd y gwrthnysig, ond y mae'r un gwyliadwrus yn cadw draw oddi wrthynt.
6Train up a child in the way he should go, and when he is old he will not depart from it.
6 Hyffordda blentyn ar ddechrau ei daith, ac ni thry oddi wrthi pan heneiddia.
7The rich rule over the poor. The borrower is servant to the lender.
7 Y mae'r cyfoethog yn rheoli'r tlawd, ac y mae'r benthyciwr yn was i'r echwynnwr.
8He who sows wickedness reaps trouble, and the rod of his fury will be destroyed.
8 Y mae'r un sy'n hau anghyfiawnder yn medi gofid, a bydd gwialen ei ymffrost yn methu.
9He who has a generous eye will be blessed; for he shares his food with the poor.
9 Bendithir yr un hael am ei fod yn rhannu ei fara i'r tlawd.
10Drive out the mocker, and strife will go out; yes, quarrels and insults will stop.
10 Bwrw allan y gwatwarwr, a cheir terfyn ar ymryson, a diwedd ar ddadlau a gwawd.
11He who loves purity of heart and speaks gracefully is the king’s friend.
11 Yr un sy'n hoffi purdeb meddwl a geiriau grasol, y mae ef yn gyfaill i frenin.
12The eyes of Yahweh watch over knowledge; but he frustrates the words of the unfaithful.
12 Y mae llygaid yr ARGLWYDD yn gwarchod deall, ond y mae ef yn dymchwel geiriau twyllwr.
13The sluggard says, “There is a lion outside! I will be killed in the streets!”
13 Dywed y diog, "Y mae llew y tu allan; fe'm lleddir yn y stryd."
14The mouth of an adulteress is a deep pit: he who is under Yahweh’s wrath will fall into it.
14 Y mae genau'r wraig ddieithr fel pwll dwfn; y mae'r un a ddigiodd yr ARGLWYDD yn syrthio iddo.
15Folly is bound up in the heart of a child: the rod of discipline drives it far from him.
15 Y mae ffolineb ynghlwm wrth feddwl plentyn, ond y mae gwialen disgyblaeth yn ei yrru oddi wrtho.
16Whoever oppresses the poor for his own increase and whoever gives to the rich, both come to poverty.
16 Y sawl sy'n gorthrymu'r tlawd i geisio elw iddo'i hun, ac yn rhoi i'r cyfoethog, bydd hwnnw'n diweddu mewn angen.
17Turn your ear, and listen to the words of the wise. Apply your heart to my teaching.
17 Rho sylw, a gwrando ar eiriau'r doethion, a gosod dy feddwl ar fy neall;
18For it is a pleasant thing if you keep them within you, if all of them are ready on your lips.
18 oherwydd y mae'n werth iti eu cadw yn dy galon, ac iddynt oll gael eu sicrhau ar dy wefusau.
19That your trust may be in Yahweh, I teach you today, even you.
19 Er mwyn i ti roi dy hyder yn yr ARGLWYDD yr wyf yn eu dysgu iti heddiw � ie, i ti!
20Haven’t I written to you thirty excellent things of counsel and knowledge,
20 Onid wyf wedi ysgrifennu iti ddeg ar hugain o ddywediadau, yn llawn cyngor a deall,
21To teach you truth, reliable words, to give sound answers to the ones who sent you?
21 i ddysgu iti wirionedd geiriau cywir, fel y gelli roi ateb cywir i'r rhai a'th anfonodd?
22Don’t exploit the poor, because he is poor; and don’t crush the needy in court;
22 Paid ag ysbeilio'r tlawd am ei fod yn dlawd, a phaid � sathru'r anghenus yn y porth;
23for Yahweh will plead their case, and plunder the life of those who plunder them.
23 oherwydd bydd yr ARGLWYDD yn dadlau eu hachos, ac yn difetha'r rhai sy'n eu difetha hwy.
24Don’t befriend a hot-tempered man, and don’t associate with one who harbors anger:
24 Paid � chyfeillachu � neb a chanddo dymer ddrwg, nac aros yng nghwmni'r dicllon,
25lest you learn his ways, and ensnare your soul.
25 rhag iti ddysgu ei ffordd, a'th gael dy hun mewn magl.
26Don’t you be one of those who strike hands, of those who are collateral for debts.
26 Paid � rhoi gwystl, a mynd yn feichiau am ddyledion;
27If you don’t have means to pay, why should he take away your bed from under you?
27 os na fydd gennyt ddim i dalu, oni chymerir dy wely oddi arnat?
28Don’t move the ancient boundary stone, which your fathers have set up.
28 Paid � symud yr hen derfynau a osodwyd gan dy hynafiaid.
29Do you see a man skilled in his work? He will serve kings. He won’t serve obscure men.
29 Gwelaist un medrus yn ei waith; bydd yn gwasanaethu brenhinoedd, ond ni fydd yn gwasanaethu pobl ddibwys.