1 Gannaaw loolu, naka la mbooloo ma dajaloo ba mat ay junniy junniy nit, di tancante, Yeesu tàmbalee wax jëmale ca taalibeem ya ne leen: «Moytuleen lawiiru Farisen ya, li di naaféq.
1提防法利赛人的酵（太10:26-27）
2 Amul dara lu nëbbu lu ñu warul a biral, mbaa lu kumpa lu ñu warul a siiwal.
2没有什么掩盖的事不被揭露，也没有什么隐藏的事不被人知道。
3 Looloo tax lu ngeen wax ci biir lëndëm, dees na ko dégg ci leer. Lu ngeen déey nit ci biir néeg, dees na ko yégle ci kaw taax yi.
3所以，你们在暗处所说的，必在明处被人听见；在内室附耳所谈的，必在房顶上宣扬出来。
4 «Maa ngi leen koy wax, samay xarit, buleen ragal ñu man a rey yaram, ba noppi dootuñu man a def dara.
4应该怕谁（太10:28-31）“我的朋友，我告诉你们，那杀身体以后不能再作什么的，不要怕他们。
5 Dinaa leen wax nag ki ngeen war a ragal: ragal-leen Ki nga xam ne bu reyee ba noppi, am sañ-sañu sànni ca safara. Waaw maa ngi leen koy wax, ragal-leen kooku.
5我要指示你们当怕的是谁：当怕那杀身体以后，有权把人投入地狱里的；我告诉你们，应当怕他。
6 Juróomi picci rammatu, ndax duñu ko jaay ci ñaari dërëm? Moona Yàlla fàttewul benn ci ñoom.
6五只麻雀，不是卖两个大钱吗？但在 神面前，一只也不被忘记。
7 Seen kawari bopp sax waññees na leen. Kon buleen ragal dara, yéena gën ndiiraanu rammatu.
7甚至你们的头发都一一数过了。不要怕，你们比许多麻雀贵重得多呢。
8 «Te maa ngi leen koy wax, képp ku ma nangu ci kanamu nit ñi, Doomu nit ki dina la nangu ci kanamu malaakay Yàlla yi.
8要在人面前承认主（太10:32-33）“我告诉你们，凡在人面前承认我的，人子在 神的使者面前也承认他；
9 Waaye ku ma gàntu ci kanamu nit ñi, dinañu la gàntu ci kanamu malaakay Yàlla yi.
9在人面前不认我的，我在 神的使者面前也不认他。
10 Ku sosal Doomu nit ki, dinañu la baal, waaye kuy sosal Xel mu Sell mi, duñu la ko baal.
10凡说话得罪人子的，还可以赦免；但亵渎圣灵的，必不得赦免。
11 «Bu ñu leen yóbboo ca jàngu ya, ca kanamu kilifa ya ak àttekat ya, buleen am xel ñaar ci li ngeen war a tontu ak nan ngeen war a tontoo, walla lu ngeen war a wax,
11人把你们拉到会堂、官长和当权者的面前，你们不要思虑怎样申辩或说什么话。
12 ndaxte Xel mu Sell mi dina leen xamal ca waxtu woowa li ngeen war a wax.»
12到了时候，圣灵必把当说的话教导你们。”
13 Am ca mbooloo ma ku ne Yeesu: «Kilifa gi, joxal ndigal sama mag, mu sédd ma ci sunu ndono.»
13无知富翁的比喻群众中有一个人对耶稣说：“老师，请吩咐我的兄弟和我分家业。”
14 Yeesu tontu ko ne: «Sama waay, kan moo ma fal àttekat ci seen kaw, walla mu teg ma fi, ma di leen séddaleel seen alal?»
14耶稣说：“你这个人，谁立我作你们的审判官和分家业的人呢？”
15 Noonu mu ne leen ñoom ñépp: «Moytuleen bëgge, ndaxte bakkanu nit ajuwul ci alalam, ak lu mu baree-bare.»
15于是他对众人说：“你们要谨慎，远离一切贪心，因为人的生命并不在于家道丰富。”
16 Noonu mu dégtal leen wii léeb ne: «Dafa amoon waa ju bare alal, te ay toolam nangu lool,
16就对他们讲了一个比喻，说：“有一个富翁的田地丰收。
17 muy werante ci xelam naan: “Nu ma war a def? Ndaxte amatuma fu ma dajale sama ngóob mi.”
17他自己心里说：‘怎么办呢？因为我没有足够的地方收藏出产了！’
18 Noonu mu ne: “Nii laay def: daaneel sama sàq yi, defaraat yu gën a réy, ba man cee dajale sama dugub ji ak sama am-am jépp.
18又说：‘我要这样办：我要拆掉这些仓房，建造更大的，好在那里收藏我的一切粮食和货物。
19 Te dinaa kañ sama bopp ne: ’Yaw mii, am nga alal ju bare ju man a dem ay ati at; noppalal sa yaram, di lekk, di naan, tey bég.’ ”
19然后，我要对我的灵魂说：灵魂啊，你拥有许多好东西，足够多年享用，只管安安逸逸地吃喝快乐吧！’
20 Waaye Yàlla ne ko: “Ñàkk xel! Guddig tey, dees na jël sa bakkan. Kon li nga dajale lépp, ku koy moom?”
20 神却对他说：‘无知的人哪，今天晚上，你拥有的就要取去你的灵魂，你所预备的要归给谁呢？’
21 «Kiy dajale alal ngir boppam nag te amul dara ca kanam Yàlla, lu mel nii moo lay dal.»
21凡为自己积财，在 神面前却不富足的，也是这样。”
22 Noonu Yeesu daldi ne taalibeem yi: «Loolu moo tax maa ngi leen koy wax, buleen seen bakkan jaaxal, ci lu ngeen war a lekk. Buleen jaaxle it ngir seen yaram ci lu ngeen war a sol,
22不要忧虑，积财于天（太6:19-21、25-33）耶稣又对门徒说：“所以我告诉你们，不要为生命忧虑吃什么，也不要为身体忧虑穿什么。
23 ndaxte bakkan moo gën lekk, te yaram a gën koddaay.
23因为生命比饮食重要，身体比衣服重要。
24 Seetleen baaxoñ yi: duñu ji, duñu góob, amuñu dencukaay, amuñu sàq, teewul Yàllaa ngi leen di dundal. Céy ni ngeen ëppe maana picc yi!
24你们想想乌鸦：它们不种也不收，无仓又无库， 神尚且养活它们；你们比飞鸟贵重得多了。
25 Ana kan ci yéen ci kaw njaaxleem, moo man a yokk ab waxtu ci àppam?
25你们中间谁能用忧虑使自己的寿命延长一刻呢？
26 Su fekkee lu tuuti loolu rekk mënuleen koo def, kon lu tax ngeen di jaaxle ci li ci des?
26既然连这极小的事都不能作，为什么还忧虑其他的事呢？
27 «Seetleen ni tóor-tóori ñax mi di saxe. Duñu liggéey, duñu ëcc, waaye maa ngi leen di wax ne, Suleymaan sax ci ndamam, soluwul woon ni benn ci ñoom.
27你们想想百合花，怎样不劳苦，也不纺织。但我告诉你们，就是所罗门最荣华的时候所穿的，也比不上这花中的一朵呢。
28 Yéen ñi néew ngëm! Bu Yàlla woddee nii ñaxu tool yi, miy sax tey te bu subaa ñu def ko ci taal bi, ndax du leen gën a wodd?
28小信的人哪，田野的草，今天还在，明天就投进炉里， 神尚且这样给它装饰，何况你们呢？
29 Buleen di wut lu ngeen di lekk walla lu ngeen di naan; te buleen ci jaaxle.
29你们不要求吃什么，喝什么，也不要忧虑，
30 Ndaxte loolu lépp, ñi xamul Yàlla ñoo koy wut. Te seen Baay xam na ne, soxla ngeen ko.
30因为这一切都是世上不信的人所寻求的。你们的父原知道你们需要这一切。
31 Waaye wutleen nguuram, te loolu lépp dina leen ko ci dollil.
31你们只管求他的国，这些东西都必加给你们。
32 «Buleen ragal dara, yéen coggal ju ndaw ji, ndaxte dafa soob seen Baay, mu jagleel leen nguuram.
32你们这小群，不要怕，因为你们的父乐意把国赐给你们。
33 Jaayleen seen alal, saraxe ko, ngir sàkku ay mbuusi xaalis yu dul bënn, maanaam alal ju dul jeex ca laaxira; foofa sàcc du ko jege te max du ko yàq.
33当变卖你们所有的施舍给人，为自己制造不朽坏的钱囊，积蓄用不尽的财宝在天上，就是贼不能近、虫不能蛀的地方。
34 Ndaxte fu sa alal nekk, fa la sa xol nekk itam.
34因为你们的财宝在哪里，你们的心也在哪里。
35 «Takkuleen bu dëgër te bàyyi làmp yi tàkk.
35忠心的仆人有福了（太24:45-51；可13:33-37）“你们的腰当束起来，灯也该点着，
36 Mel-leen ni ay surga yuy xaar seen njaatige buy jóge ca céet ga, ndax bu fëggee bunt ba, ñu ubbil ko ca saa sa.
36像等候自己的主人从婚筵回来一样，好叫你们在主人回来敲门时，立刻给他开门。
37 Surga yooyee seen njaatige fekkul ñuy nelaw, ba mu agsee, ñoo gën a yeyoo ngërëm. Ci dëgg maa ngi leen koy wax, njaatige bi dina sol yérey waañ, wax leen ñu toog lekk, ba noppi indil leen ñam wi.
37主人来到了，看见仆人警醒，这些仆人就有福了。我实在告诉你们，主人必亲自束腰，招待他们吃饭，进前来侍候他们。
38 Su fekkee seen njaatige ci xaaju guddi lay ñëw sax, walla bu suuf seddee, te fekk leen noonu, surga yooyu ñoo gën a yeyoo ngërëm.
38主人也许半夜之前，或天亮之前回来，看见他们这样，这些仆人就有福了。
39 Waaye xamleen lii: bu boroom kër gi xamoon ban waxtu la sàcc bi di ñëw, du ko bàyyi, mu toj këram.
39你们都知道，家主若晓得窃贼什么时候来，就不会让他摸进屋里。
40 Yéen itam taxawleen jonn, ndaxte Doomu nit ki dina ñëw ci waxtu wu ngeen ko séenuwul.»
40你们也要准备妥当，因为在想不到的时候，人子就来了。”
41 Piyeer ne Yeesu: «Boroom bi, ndax dangay dégtal léeb wii ngir nun rekk walla ngir mbooloo mépp?»
41彼得说：“主啊，你说这比喻，是为我们还是为众人呢？”
42 Boroom bi tontu ko ne: «Kan moo nekk surga bu takku te teey, bu njaatigeem teg ci waa kër gi, ngir mu leen di dundal ci jamono ji?
42主说：“谁是那忠心精明的管家，被主人指派管理家里的仆人，按时分粮呢？
43 Bu njaatigeem ñëwee te gis mu def noonu, surga boobu dina am ngërëm.
43主人来到的时候，看见他这样作，那仆人就有福了。
44 Ci dëgg maa ngi leen koy wax, njaatige bi dina ko teg ci alalam jépp.
44我实在告诉你们，主人要指派他管理主人的一切财产。
45 Waaye su fekkee surga ba da ne ci xelam: “Sama njaatige day yéex a ñëw,” ba tax mu tàmbalee dóor surga ya ca des ak mbindaan ya, di lekk te di naan, di màndi,
45如果那仆人心里说：‘我的主人不会那么快回来’，就动手打其他的仆人使女，并且吃喝醉酒；
46 kon njaatige ba dina ñëw ci bés bu mu ko séenuwul ak waxtu wu mu xamul. Dina ko dóor ay dóor yu metti, jox ko añub ñi gëmul Yàlla.
46在他想不到的日子、不知道的时间，那仆人的主人要来，严厉地处罚他，使他和不信的人同在一起。
47 «Surga bi xam bëgg-bëggu njaatigeem, te waajul mbaa mu takku def ko, dinañu ko dóor dóor yu metti.
47那仆人知道主人的意思，却不预备，也不照他的意思行，必多受责打；
48 Waaye surga bi xamul bëgg-bëggu njaatigeem, te def lu yelloo ay dóor, dinañu ko dóor dóor yu néew. Ku ñu jox lu bare dees na la feyiku lu bare. Ku ñu dénk lu bare, dees na la laajaat lu ko ëpp.
48但那不知道的，虽然作了该受责打的事，也必少受责打。多给谁就向谁多取，多托谁就向谁多要。
49 «Damaa ñëw ngir indi safara si ci àddina, te bëgg naa xaat taal bi tàkk.
49将引起纷争（太10:34-36）“我来要把火投在地上，如果烧了起来，那是我所愿意的。
50 Fàww ñu sóob ma ci metit, te ba looluy mat, duma noppalu.
50我有应当受的洗，我是多么迫切地期待这事完成。
51 Ndax dangeen a xalaat ne, damaa ñëw ngir indi jàmm ci àddina? Déedéet. Maa ngi leen koy wax, damaa ñëw ngir indi féewaloo.
51你们以为我来是要地上有和平吗？不是的，我告诉你们，是要有纷争。
52 Gannaawsi tey, bu juróomi nit bokkee genn kër, dinañu féewaloo. Ñett dinañu féewaloo ak ñaar ñi ci des, ñaar ñi féewaloo ak ñett ñooñu.
52从今以后，一家五口将起纷争，三个反对两个，两个反对三个。
53 Baay bi dina féewaloo ak doom ji, doom ji ak baayam. Ndey dina féewaloo ak doomam ju jigéen; doom ju jigéen ji ak ndeyam. Goro dina féewaloo ak jabaru doomam; jabaru nit ak goroom.»
53他们将起纷争：父亲反对儿子，儿子反对父亲，母亲反对女儿，女儿反对母亲，婆婆反对媳妇，媳妇反对婆婆。”
54 Yeesu neeti mbooloo ma: «Bu ngeen gisee mu xiin ci sowu, dangeen naan ca saa sa: “Dina taw,” te mooy am.
54当晓得分辨和判断（太16:2-3）耶稣又对众人说：“你们一看见西边有云彩升起来，就说：‘要下大雨’，果然这样；
55 Te bu ngeen yégee ngelaw liy uppe sudd, ngeen ne: “Dina tàng tàngaay wu metti,” te mooy am.
55起了南风，就说：‘天要热了’，也果然这样。
56 Naaféq yi ngeen doon! Man ngeen a ràññee melow asamaan ak suuf, waaye lu tax mënuleen a ràññee li jamonoy léegi ji di tekki?
56伪君子啊！你们知道分辨天地的气象，怎么不知道分辨这个时代呢？
57 «Lu tax it dungeen àtteel seen bopp liy jëf ju jub?
57“你们为什么自己不能判断什么是对的呢？
58 Bu la nit jiiñee dara, ba ngeen ànd di dem ca àttekat ba, nanga fexee juboo ak moom ci yoon wi. Lu ko moy, dina la yóbbu ci yoon, yoon jébbal la ca loxoy alkaati ba, mu tëj la.
58你和你的对头去见官长，还在路上的时候，应当尽力向他求和，免得他把你拉到法官面前，法官把你交给差役，差役把你关在监里。
59 Maa ngi la koy wax, doo génn foofa mukk te feyuloo fiftin bi ci mujj.»
59我告诉你，除非你还清最后的一个小钱，否则决不能从那里出来。”