1 Amoon na benn bésu noflaay Yeesu di dem, jaar ci ay tool yu ñor. Taalibeem ya di fàq ay cëgg, di leen boxom ci seeni loxo tey lekk.
1安息日的主（太12:1-8；可2:23-28）
2 Am ay Farisen yu ne: «Lu tax ngeen di def lu jaaduwul ci bésu noflaay bi?»
2有几个法利赛人说：“你们为什么作安息日不可作的事呢？”
3 Yeesu tontu leen ne: «Ndax jànguleen la Daawuda defoon, ba mu xiifee, moom ak ña mu àndaloon?
3耶稣回答：“大卫和跟他在一起的人，在饥饿的时候所作的，你们没有念过吗？
4 Xanaa yéguleen, ni mu dugge woon ca kër Yàlla ga, jël mburu, ya ñu jébbal Yàlla, lekk ca, jox ca ña mu àndaloon? Fekk jaaduwul kenn lekk ko, ku dul saraxalekat.»
4他不是进了 神的殿，吃了陈设饼，也给跟他在一起的人吃吗？这饼除了祭司以外，别的人是不可以吃的。”
5 Yeesu dellu ne leen: «Doomu nit ki mooy boroom bésu noflaay bi.»
5他又对他们说：“人子是安息日的主。”
6 Beneen bésu noflaay, Yeesu dugg ci jàngu bi, di fa jàngale. Amoon na fa nit ku loxol ndeyjooram làggi.
6治好手枯的人（太12:9-14；可3:1-6）另一个安息日，耶稣进入会堂教导人，在那里有一个人，右手枯干，
7 Xutbakat yi ak Farisen yi ñu ngi ko doon xool, ba xam dina ko faj ci bésu noflaay bi, ngir ñu am lu ñu ko tuumaale.
7经学家和法利赛人要看他会不会在安息日治病，好找把柄控告他。
8 Waaye Yeesu xam seen xalaat, daldi ne ku loxoom làggi: «Jógal taxaw ci kanamu ñépp.» Nit ka daldi jóg taxaw.
8耶稣知道他们的意念，就对那一只手枯干了的人说：“起来，站在当中！”那人就起来站着。
9 Yeesu ne leen: «Ma laaj leen, lan moo jaadu, nu def ko bésu noflaay bi, lu baax mbaa lu bon; nu musal nit mbaa nu lor nit?»
9耶稣对他们说：“我问你们：在安息日哪一样是可以作的呢：作好事还是坏事？救命还是害命？”
10 Ci kaw loolu mu xool leen ñoom ñépp, ba noppi ne nit ka: «Tàllalal sa loxo.» Mu tàllal ko, loxoom daldi wér peŋŋ.
10他环视周围所有的人，就对那人说：“伸出你的手来！”他把手一伸，手就复原了。
11 Waaye nit ña mer ba fees, di rabat pexe yu jëm ca Yeesu.
11他们却大怒，彼此商议怎样对付耶稣。
12 Ca bés yooya Yeesu yéeg ca tund wa ngir ñaan, mu fanaan fa, di ñaan ci Yàlla.
12选立十二使徒（太10:2-4；可3:16-19。参徒1:13）在那些日子，有一次耶稣出去到山上祷告，整夜祷告 神。
13 Bi bët setee, Yeesu woo taalibeem yi, tànn ci fukk ak ñaar, tudde leen ay ndawam:
13天亮以后，他把门徒叫来，从他们中间挑选了十二个人，称他们为使徒，
14 Simoŋ, mi Yeesu tudde Piyeer, ak Andare, mi bokk ak Piyeer ndey ak baay; Saag ak Yowaana, Filib ak Bartelemi,
14就是西门（又给他起名叫彼得），和他弟弟安得烈，以及雅各、约翰、腓力、巴多罗迈、
15 Macë ak Tomaa, Saag doomu Alfe, ak Simoŋ mi bokk ci mbooloo, ma ñu tudde Ñi farlu ci moom seen réew;
15马太、多马、亚勒腓的儿子雅各、称为激进派的西门、
16 Yudaa doomu Saag, ak Yudaa Iskariyo, mi mujj a wor.
16雅各的儿子犹大，和出卖主的加略人犹大。
17 Yeesu ànd ak ndaw ya, wàcc tund ya, daldi taxaw ca joor ga, fa mbooloom taalibe mu takku nekkoon. Amoon na fa it ay nit ñu bare ñu jóge ca réewu Yawut ya mépp ak ca dëkku Yerusalem ak dëkk yi nekk ca wetu géej ga, maanaam Tir ak Sidon.
17论福论祸（太5:1-12）耶稣和他们下了山，站在平地上，有一大群门徒同他在一起，又有一大批从犹太全地、耶路撒冷和推罗、西顿海边来的人。
18 Dañoo ñëw ngir déglu ko, te it ngir mu faj leen. Ñi rab jàpp it faju nañu.
18他们要听他讲道，也要他们的疾病得医好。还有一些被污灵缠扰的也痊愈了。
19 Ñépp a ngi ko doon wut a laal ndax doole jiy jóge ci moom, di faj ñépp.
19群众都设法摸他，因为有能力从他身上出来，治好众人。
20 Yeesu xool ay taalibeem ne leen:«Yéen ñi sësul lu dul ci Yàlla, barkeel ngeen,ndaxte nguuru Yàlla, yéena ko yelloo.
20耶稣抬头看着门徒，说：“贫穷的人有福了，因为 神的国是你们的。
21 Yéen ñi xiif léegi, barkeel ngeen,ndax dingeen regg.Yéen ñiy naqarlu léegi, barkeel ngeen,ndax dingeen ree.
21饥饿的人有福了，因为你们要得饱足。哀哭的人有福了，因为你们将要喜乐。
22 Barkeel ngeen, bu leen nit ñi bañee, di leen dàq ak a saaga, di sib seen tur ngir Doomu nit ki.
22世人为人子的缘故憎恨你们、排斥你们、辱骂你们，弃绝你们的名好像弃绝恶物，你们就有福了。
23 Bu boobaa bégleen te bànneexu, ndax seen yool dina réy ci laaxira. Ndaxte noonu la maami seeni bañ daan fitnaale yonent yi.
23那时你们应该欢喜跳跃，因为你们在天上的赏赐是大的，他们的祖先对待先知也是这样。
24 Waaye nag yéen boroom alal yi, torox ngeen,ndaxte jot ngeen ba noppi seen bànneex.
24“然而你们富有的人有祸了，因为你们已经得了你们的安慰。
25 Yéen ñiy lekk ba suur léegi, torox ngeen,ndax ëllëg dingeen xiif.Yéen ñiy ree léegi, torox ngeen,ndax dingeen am aw naqar, ba jooy xàcc.
25你们饱足的人有祸了，因为你们将要饥饿。你们喜乐的人有祸了，因为你们将要痛哭。
26 Torox ngeen bu leen ñépp dee waxal lu baax, ndaxte noonu la seeni maam daan jëfe ak ña doon mbubboo yonent.
26人都说你们好的时候，你们就有祸了，因为你们的祖先对待假先知也是这样。
27 «Waaye maa ngi leen koy wax, yéen ñi may déglu, soppleen seeni bañaale tey defal lu baax ñi leen bañ.
27当爱仇敌（太5:39-42）“只是我告诉你们听道的人：当爱你们的仇敌，善待恨你们的人。
28 Yéeneleen lu baax ñi leen di móolu, te ñaanal ñi leen di sonal.
28咒诅你们的，要为他们祝福，凌辱你们的，要为他们祷告。
29 Ku la talaata cib lex, jox ko ba ca des. Kuy nangu sa mbubb mu mag, bul téye sa turki.
29有人打你一边的脸，把另一边也转给他打；有人拿你的外衣，连内衣也让他拿去。
30 Képp ku la ñaan, may ko, te ku nangu say yëf, bu ko ko laaj.
30向你求的，就给他；有人拿去你的东西，不用再要回来。
31 Defal-leen nit ñi li ngeen bëgg, ñu defal leen ko.
31你们愿意人怎样待你们，你们就应当怎样待人。
32 «Su ngeen soppee ñi leen sopp, ban ngërëm ngeen ciy am? Ndaxte bàkkaarkat yi sax sopp nañu ñi leen sopp.
32如果单爱那些爱你们的人，那有什么好处呢？罪人也爱那些爱他们的人。
33 Te bu ngeen defalee lu baax ñi leen koy defal, ban ngërëm ngeen ciy am? Bàkkaarkat yi it dañuy def noonu.
33如果只善待那些善待你们的人，那有什么好处呢？罪人也会这样行。
34 Te bu ngeen dee leble te yaakaar ci ndelloo, ban ngërëm ngeen ciy am? Bàkkaarkat yi it dañuy lebal seeni moroom, ngir ñu delloo leen ko.
34如果借给人，又指望向人收回，那有什么好处呢？罪人也借给罪人，要如数收回。
35 Waaye soppleen seeni noon, di leen defal lu baax, tey leble, bañ a yaakaar ñu delloo leen ko. Noonu seen yool dina mag te dingeen wone ne, yéenay doomi Aji Kawe ji, ndaxte Yàlla day wone mbaaxam ci ñu goreedi ñi ak ñu soxor ñi.
35你们要爱仇敌，善待他们；借出去，不要指望偿还；这样你们的赏赐就大了，你们也必作至高者的儿子，因为 神自己也宽待忘恩的和恶人。
36 Nangeen am yërmande, ni seen Baay ame yërmande.
36你们要仁慈像你们的父仁慈一样。
37 «Buleen àtte seeni moroom ak ñaaw njort, te deesu leen àtte. Buleen daan kenn, te deesu leen daan. Baal-leen ñi ci des, te dinañu leen baal.
37不可判断（太7:1-5）“你们不要判断人，就必不受判断；不要定人的罪，就必不被定罪；要饶恕人，就必蒙饶恕；
38 Mayeleen te dinañu leen may. Dinañu leen ëmbal natt bu baax bu ñu rokkas te yengal ko, mu fees bay tuuru. Ndaxte dees na leen nattal ak natt, bi ngeen di nattale.»
38要给人，就必有给你们的；并且要用十足的升斗，连按带摇，上尖下流地倒在你们怀里；因为你们用什么升斗量给人，就必用什么升斗量给你们。”
39 Noonu Yeesu wax na leen beneen léeb ne leen: «Ndax gumba man na wommat moroomam? Mbaa duñu daanu ñoom ñaar ci kàmb?
39耶稣又用比喻对他们说：“瞎子怎能给瞎子领路呢？两个人不都要掉在坑里吗？
40 Taalibe gënul kilifaam, waaye taalibe bu jàng ba wàcc, dina yem ak kilifaam demin.
40学生不能胜过老师，所有学成的，不过和老师一样。
41 «Lu tax ngay xool ñax gi ci sa bëtu mbokk, te gisuloo gànj gi ci sa bët yaw?
41为什么看得见你弟兄眼中的木屑，却想不到自己眼中的梁木呢？
42 Nan nga man a waxe sa mbokk: “Sama xarit, may ma, ma dindil la ñax gi ci sa bët,” yaw mi gisul gànj gi nekk ci sa bët? Naaféq! Jëkkal a dindi gànj gi ci sa bët, te noonu dinga man a gis bu leer, ngir dindi ñax gi ci sa bëtu mbokk.
42你不看见自己眼中的梁木，怎能对你弟兄说：‘弟兄，容我除去你眼中的木屑’呢？伪君子啊！先去掉自己眼中的梁木，才能看得清楚，好去掉弟兄眼中的木屑。
43 «Garab gu baax du meññ doom yu bon, te garab gu bon du meññ doom yu baax.
43坏树不能结好果子（太7:16-20，12:33-35）“因为好树不能结坏果子，坏树不能结好果子。
44 Ndaxte garab, meññeefam lañu koy xàmmee. Deesul witte figg ci dédd, walla réseñ ci xaaxaam.
44凭着果子就可以认出树来。人不能从荆棘上采无花果，也不能从蒺藜里摘葡萄。
45 Noonu nit ku baax, lu baax lay wax, ndax loolu la denc ci xolam, te nit ku bon, lu bon lay wax, ndaxte denc na lu bon ci xolam. Ndaxte gémmiñ, la fees xolam lay wax.
45良善的人从心中所存的良善发出良善，邪恶的人从心中所存的邪恶发出邪恶；因为心中所充满的，口里就说出来。
46 «Lu tax ngeen may wooye “Boroom bi, Boroom bi,” te dungeen def li may wax?
46听道要行道（太7:24-27）“你们为什么称呼我‘主啊！主啊！’却不遵行我的吩咐呢？
47 Képp ku ñëw ci man, di dégg samay wax te di ko jëfe, ma won leen nu muy mel.
47每一个到我跟前，听我的话并且去行的，我要指示你们他像什么人。
48 Dafa mel ni nit kuy tabax kër, mu gas fu xóot, jot doj wu réy, samp fa kër ga. Bi mbënn ma ñëwee, wal ma dafa dal ca kër ga te yenguwul, ndaxte nit ka dafa tabax kër ga tabax bu dëgër.
48他像一个人建造房屋，挖深了地，把根基建在磐石上。大水泛滥的时候，急流冲击那房屋，不能使它动摇，因为它建造得好。
49 Waaye képp ku dégg samay wax te jëfewuloo ko, dinga mel ni nit ku tabax këram ci suuf, bañ koo defal fondamaa. Bi wal ma dalee ca kër googa, dafa màbb ca saa sa, lépp yàqu yaxeet.»
49但那听见而不遵行的，就像人在地上建屋，没有根基，急流一冲，就立刻倒塌，毁坏得很厉害。”